Bai na kontenido

Bai na kontenido

Un Konfirmashon Antiguo

Un Konfirmashon Antiguo

Un Konfirmashon Antiguo di e Kánon di Beibel

“TA PARSE ku kada liña a ser skirbí spesífikamente pa lanta kuriosidat di esnan ku ta interesá den kon kristianismo a kuminsá.” Asina un revista a deskribí un dokumento antiguo. Bo tin un idea ta kua dokumento esei ta?

Ta un dokumento ku tal bes bo a yega di tende di dje: e Fragmento di Muratori. Kisas bo ta puntra bo mes: ‘Kiko ta hasi e Fragmento di Muratori asina eksepshonal?’ E ta e kánon, òf lista konfiabel di buki di e Skritura Griego Kristian, di mas bieu ku ta eksistí.

Tal bes bo ta simplemente asumí ku sierto buki ta forma parti di Beibel. Pero, lo bo keda sorprendí di sa ku un tempu algun hende tabata duda kua buki mester a forma parti di Beibel? E Fragmento di Muratori ta kontené un lista di skritura konsiderá komo inspirá. Manera bo por komprondé, e kontenido eksakto di Beibel ta di sumo importansia. Pues, kiko e dokumento ei a revelá relashoná ku e bukinan ku aworakí ta forma parti di e Skritura Griego Kristian? Wèl, na promé lugá, laga nos konsiderá algun detaye relashoná ku e dokumento mes.

Su Deskubrimentu

E Fragmento di Muratori ta parti di un kodèks di manuskrito di 76 blachi di pèrkamènt. Kada un tabata midi 27 pa 17 centimeter. Ludovico Antonio Muratori (1672-1750), un historiadó italiano renombrá, a deskubrié den e Biblioteka Ambrosiano na Milan, Italia. Muratori a publiká su hayasgo na 1740, p’esei e fragmento ta karga e nòmber Fragmento di Muratori. Aparentemente e kodèks a ser produsí den siglo 8 den e monasterio antiguo di Bobbio, banda di Piacenza, den nort di Italia. Na kuminsamentu di siglo 17 a traslad’é pa e Biblioteka di Ambrosiano.

E Fragmento di Muratori ta konsistí di 85 liña di teksto hañá riba blachi 10 i 11 di e kodèks. E teksto ta na latin, opviamente kopiá dor di un eskriba ku no tabata muchu kuidadoso. Pero dor di kompar’é ku e mesun teksto inkluí den kuater manuskrito di siglo 11 i 12, por a kai riba algun di su fayonan.

Na Ki Tempu A Skirbié?

Pero, kisas bo ta puntra bo mes na ki tempu e informashon den e Fragmento di Muratori a ser skirbí originalmente. Ta parse ku e teksto original a ser redaktá na griego hopi siglo promé ku e teksto di e Fragmento, lokual ta un tradukshon latin di e griego. At’akí un klave ku por yuda nos haña sa e fecha di esun original. E Fragmento ta menshoná un buki no-bíbliko, Wardadó, i ta deklará ku un hòmber ku yama Hermas a skirbié “hopi resien, den nos tempu, den e stat di Roma.” Eruditonan ta kalkulá ku Hermas a kaba di skirbi su Wardadó entre aña 140 pa 155 di nos era. Pues, asina bo por mira pakiko e teksto original na griego di e Fragmento di Muratori na latin ta data entre aña 170 pa 200 di nos era.

E referensianan direkto i indirekto na Roma ta indiká ku lo e por a ser skirbí den e stat ei. Pero ainda no a keda definitivamente establesí ken tabata e eskritor. Entre e posibel outornan ku a ser menshoná tin Klemente di Alehandria, Melito di Sardis i Polícrates di Efeso. Sin embargo, mayoria erudito ta kere ku e outor tabata Hipólito, un outor kreativo kende a skirbi na griego i kende tabata biba na Roma den e periodo ku e Fragmento di Muratori probablemente a ser skirbí. Ounke kisas bo no ta haña esei asina interesante, probablemente lo bo ke sa mas di su kontenido ku ta hasié asina balioso.

Su Kontenido

E teksto no ta djis un lista di buki di e Skritura Griego Kristian. E ta duna komentario tambe riba e bukinan i nan respektivo eskritornan. Ora bo lesa e teksto, lo bo mira ku e ta falta e promé liñanan di e manuskrito, i tambe ku e ta parse di yega na un fin abrupto. E ta kuminsá na menshoná e Evangelio di Lukas, i e dokumento ta deklará ku e eskritor di e buki di Beibel aki tabata un dòkter. (Kolosensenan 4:14) E ta deklará ku Lukas ta e di tres Evangelio, pues bo por mira ku e parti inisial ku ta falta probablemente a hasi referensia na e Evangelionan di Mateo i Marko. Si esei ta bo konklushon, lo bo haña apoyo den e Fragmento di Muratori, ku ta bisa ku e di kuater Evangelio ta esun di Juan.

E Fragmento ta konfirmá ku esun ku a skirbi e buki di Echonan di Apòstelnan pa e “ekselentísimo Teófilo” tabata Lukas. (Lukas 1:3; Echonan 1:1) Despues e ta menshoná e lista di kartanan ku apòstel Pablo a skirbi na e Korintionan (dos), na e Efesionan, na e Filipensenan, na e Kolosensenan, na e Galationan, na e Tesalonisensenan (dos), na e Romanonan, na Filemon, na Tito i na Timoteo (dos). E karta di Hudas i dos karta di Juan tambe ta ser menshoná komo bukinan inspirá. Ya el a referí kaba na apòstel Juan su promé karta, huntu ku su Evangelio. Apokalípsis, òf Revelashon, ta konkluí e lista di buki ku ta ser konsiderá komo inspirá.

Ta interesante pa nota ku e Fragmento ta menshoná un Apokalípsis di Pedro pero ta bisa aserka ku algun hende a pensa ku no tabata bon pa kristiannan les’é. E eskritor di e Fragmento ta spièrta ku den su tempu ya kaba tabatin skrituranan falsu ta sirkulá. E Fragmento di Muratori ta splika ku no mester a aseptá esakinan, “pasobra no ta bon pa meskla hal ku honing.” Tambe e dokumento ta menshoná otro tekstonan ku no mester a inkluí den e skritura santu. Esei ta pasobra sea nan a ser skirbí despues di e periodo di e apòstelnan, manera e Wardadó di Hermas, òf pasobra nan a ser skirbí pa sostené doktrina falsu.

Kisas bo a ripará ku e karta na e Hebreonan, Pedro su dos kartanan i esun di Santiago no ta ser menshoná den e katalòg aki di bukinan outéntiko di Beibel. Sin embargo, manera Dr. Geoffrey Mark Hahneman a remarká despues ku el a referí na kapasidat di e eskriba ku a kopia e manuskrito, ta “rasonabel pa bisa ku e Fragmento lo por tabata kontené otro referensianan ku aworakí ta pèrdí, i ku Santiago i Hebreonan (i 1 Pedro) lo tabata den nan.”—The Muratorian Fragment and the Development of the Canon.

Pues e Fragmento di Muratori ta konfirmá ku mayoria di e bukinan ku aworakí ta den e Skritura Griego Kristian tabata wòrdu konsiderá kaba komo parti di e kánon bíbliko den siglo 2 di nos era. Klaru ku no ta e echo ku e bukinan di Beibel ta ser menshoná den un ke otro lista di antigwedat ta determiná si nan ta outéntiko, esta, ku nan tin derecho di ser inkluí den Beibel. Loke ta duna evidensia ku e bukinan di Beibel ta produkto di spiritu santu ta nan kontenido. Nan tur ta na armonia i ta konfirmá ku e outor ta Yehova Dios. E armonia i balansa di e 66 bukinan kanóniko di Beibel ta duna prueba ku nan tur huntu ta forma un totalidat. Pues, ta bon pa bo aseptá nan pa loke nan ta realmente, e bèrdat inspirá di e Palabra di Yehova, konserbá te den nos tempu.—1 Tesalonisensenan 2:13; 2 Timoteo 3:16, 17.

[Plachi na página 13]

Ludovico Antonio Muratori

[Plachi na página 14]

Biblioteka Ambrosiano

[Plachi na página 15]

Fragmento di Muratori

[Rekonosementu]

Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05

[Rekonosementu pa Potrèt na página 13]

Fragmentonan: Diritti Biblioteca Ambrosiana. Vietata la riproduzione. Aut. No. F 157/05; Muratori, based on line art: © 2005 Brown Brothers