Bai na kontenido

Bai na kontenido

Menshon No-Bíbliko di un Pueblo Ku Yama Israel

Menshon No-Bíbliko di un Pueblo Ku Yama Israel

Menshon No-Bíbliko di un Pueblo Ku Yama Israel

DEN e Museo di Kairo na Egipto, tin un piedra di granit ku inskripshonnan riba dje ku ta konmemorá e viktorianan di Fárao Merneptah. Segun kálkulo di ekspertonan, e di 13 yu aki di Ramses II a goberná rònt di aña 1212 pa 1202 promé ku nos era, ke men, durante e último parti di e periodo di e Huesnan di antiguo Israel. E último dos liñanan riba e piedra di Merneptah ta bisa: “Kánaan ta ser di plùnder ku tur tipo di difikultat. Askalon a keda konkistá, Gezer kapturá, [i] Yano‘am ta kompletamente destruí. Israel a keda desolá, su desendientenan no t’ei mas.”

Kiko e palabra “Israel” ke men den e konteksto aki? Den tekstonan skirbí na forma heroglífiko (skirbí ku símbolo), hende tabata agregá algun símbolo adishonal na e otro símbolonan pa indiká di kua kategoria e palabranan tabata. E publikashon The Rise of Ancient Israel (E Aparishon di Antiguo Israel) ta splika: “Pegá na tres di e kuater entidatnan—Askalon, Gezer i Yanoam—tin un símbolo adishonal ku ta bisa nos ku eseinan ta stat. Sin embargo, e símbolo adishonal pegá na esun di Israel ta ser usá pa un pueblo.”—Lèter skùin ta di nos.

Kiko ta e importansia di e teksto aki? Hershel Shanks, editor i outor, ta kontestá: “E Piedra di Merneptah ta mustra ku tabatin un pueblo yamá Israel ta eksistí na aña 1212 promé ku nos era, i ku e fárao di Egipto no solamente tabata sa di nan, sino tambe ku el a sinti ku tabata bale la pena broma ku el a derotá nan den bataya.” William G. Dever, profèser di arkeologia di Medio Oriente, a komentá: “E piedra di Merneptah definitivamente ta bisa nos: Den Kánaan tin un pueblo ku ta yama nan mes ‘Israel.’ Anto nan ta ser yamá ‘Israel’ pa e egipsionan ku, de echo, no ta inkliná na konfirmá e outentisidat di Beibel, i ku no por a inventá un pueblo asina spesífiko i úniko manera ‘Israel’ djis pa nan propio propósitonan di propaganda.”

Den Beibel, Israel ta ser menshoná pa promé bes komo un nòmber duná na patriarka Jakòb. Desendientenan di Jakòb su 12 yu hòmbernan a bira konosí komo “e yunan di Israel.” (Génesis 32:22-28, 32; 35:9, 10) Añanan despues, tantu profeta Moisés komo e Fárao di Egipto a usa e palabra “Israel” ora nan tabata referí na e desendientenan aki di Jakòb. (Eksodo 5:1, 2) E piedra di Merneptah ta e menshon no-bíbliko di mas bieu ku hende konosé di un pueblo yamá Israel.

[Plachinan na página 24]

E piedra di Merneptah

E kombinashon di e último tres símbolonan (di drechi pa robes)​—un búmeran i un hòmber i muhé sintá—​ta identifiká Israel komo un pueblo stranhero

[Rekonosementu]

Egyptian National Museum, Cairo, Egypt/​Giraudon/​The Bridgeman Art Library