Bai na kontenido

Bai na kontenido

“Laga Nos Kompará un Teksto ku Otro”

“Laga Nos Kompará un Teksto ku Otro”

UN HÒMBER a haña un pamfleta bentá abou den un trein ku tabata bayendo New York. E pamfleta a bisa: ‘Alma di hende ta mortal.’ Yen di kuriosidat, e hòmber aki, pastor di un iglesia, a kuminsá les’é. El a keda asombrá pasobra nunka el a yega di duda den e doktrina di inmortalidat di alma. N’e momento ei e no tabata sa ken a skirbi e pamfleta. Pero el a haña e argumento rasonabel i bíbliko, i ku tabata bale la pena pa studia e informashon seriamente.

E pastor aki tabata George Storrs. E insidente a tuma lugá na 1837, e aña ku Charles Darwin a kuminsá pone su ideanan riba papel, kuanan despues a bin desaroyá den su teoria di evolushon. Ainda e mundu tabata religioso, i mayoria hende tabata kere den Dios. Hopi hende tabata lesa Beibel i tabata mir’é komo un buki ku tin outoridat.

Storrs a haña sa despues ku ta Henry Grew di Philadelphia, Pennsylvania, a skirbi e pamfleta. Grew a pega firmemente na e prinsipio ku “e skritura . . . ta interpretá su mes mihó.” Grew i su kompañeronan tabata studia Beibel ku e meta di hiba nan bida na armonia ku su konseho. Nan estudionan a revelá algun bèrdat bíbliko presioso.

Stimulá pa loke Grew a skirbi, Storrs a kuminsá studia kuidadosamente loke Beibel ta bisa tokante alma i e tabata papia di e asuntu ku otro pastornan di su iglesia. Despues di sinku aña di estudio profundo, Storrs finalmente a disidí di publiká e hoya di bèrdat bíbliko ku el a kaba di deskubrí. Na promé instante, el a prepará ún predikashi ku e mester a duna riba un djadumingu na 1842. Sin embargo, el a sinti e nesesidat pa duna algun predikashi mas pa splika e tema bon. Na tur, el a duna seis predikashi riba e tema di mortalidat di alma humano, lokual el a publiká den un obra titulá Six Sermons. Storrs a kompará un teksto ku otro pa por a deskubrí e bèrdat presioso aki derá bou di e doktrinanan di kristiandat ku ta desonrá Dios.

Beibel Ta Siña Ku Alma Ta Inmortal?

Beibel ta bisa ku e siguidónan ungí di Hesus ta bisti inmortalidat komo rekompensa pa nan fieldat. (1 Korintionan 15:50-56) Storrs a rasoná ku si inmortalidat ta un rekompensa pa hende fiel, e alma di e malbadonan no por ta inmortal. En bes di spekulá, el a analisá e Skritura. El a konsiderá Mateo 10:28 for di King James Version ku ta bisa: “Tene miedu di esun ku por destruí tantu alma komo kurpa den fièrnu.” Pues e alma ta algu ku por wòrdu destruí. Tambe el a referí na Ezekiel 18:4 ku ta bisa: “E alma ku peka lo muri.” (KJ) Ora el a konsiderá Beibel den su totalidat, e bèrdat presioso aki a sali na kla. Storrs a skirbi: “Si mi konklushon riba e punto aki ta korekto, e ora ei hopi parti di e Skritura riba e teoria komun ku tabata difísil pa komprondé ta bira bisto, agradabel i yen di nifikashon i vigor.”

Pero kiko di tekstonan manera Hudas 7? E ta bisa: “Meskos ku Sodoma i Gomora i e statnan rònt di nan, ku na e mesun manera ku esakinan a entregá nan mes na fornikashon i a bai tras di pashonnan karnal, a wòrdu poní komo un ehèmpel, dor di sufri e kastigu di kandela eterno.” (KJ) Ora bo lesa e teksto aki, bo por pensa ku e alma di e personanan ku a ser matá na Sodoma i Gomora ta ser tormentá pa semper den kandela. Storrs a skirbi: “Laga nos kompará un teksto ku otro.” Anto el a sita 2 Pedro 2:5 i 6, ku ta bisa: “I [e] no a spar e mundu antiguo, ma a salba Noe, . . . ora ku el a trese un diluvio riba e mundu di e malbadonan; i . . . a kondená e statnan Sodoma i Gomora pa destrukshon dor di hasi nan bira shinishi, hasiendo nan un ehèmpel pa esnan ku despues lo a biba den maldat.” (KJ) Sí, Sodoma i Gomora a kaba na shinishi, destruí pa semper huntu ku nan habitantenan.

“Pedro ta yuda nos komprondé kiko Hudas ke bisa,” Storrs a splika. “Huntu nan dos ta mustra bon kla kon Dios a manifestá su rabia kontra pekadónan. . . . E huisionan ei ehekutá riba e mundu antiguo, Sodoma i Gomora, ta un ‘ehèmpel’ òf spièrtamentu permanente i perpetuo, òf ‘eterno,’ pa tur hende te na fin di mundu.” Pues loke Hudas tabata ke men ta ku e efekto di e kandela ku a destruí Sodoma i Gomora ta eterno. Esei sigur no ta kambia e echo ku alma humano ta mortal.

Storrs no tabata usando sierto tekstonan pa apoyá su punto di bista i ignorá otronan. El a konsiderá e konteksto di kada teksto i tambe e tema general di Beibel. Si un versíkulo a parse di kontradisí otro tekstonan, Storrs tabata buska un splikashon lógiko den otro partinan di Beibel.

Russell Su Estudionan di e Skritura

Entre e personanan ku a kuminsá asosiá ku George Storrs tabatin un yònkuman ku tabata organisando un grupo di estudio di Beibel na Pittsburgh, Pennsylvania. E tabata yama Charles Taze Russell. Un di su promé artíkulonan riba temanan bíbliko a ser publiká na 1876 den e revista Bible Examiner, editá dor di Storrs. Russell a rekonosé ku e studiantenan di Beibel promé kuné tabatin sierto influensia riba dje. Despues, komo editor di Zion’s Watch Tower, el a apresiá tur e yudansa ku Storrs a dun’é, tantu verbal komo por eskrito.

Ku 18 aña di edat, C. T. Russell a organisá un klas di estudio di Beibel i a establesé un patronchi pa studia Beibel. A. H. Macmillan, un studiante di Beibel, kompañero di Russell, a deskribí e método aki: “Un hende tabata hasi un pregunta. Nan tabata analis’é i buska tur e tekstonan relashoná ku e punto. Despues, ora nan tabata konvensí kon e tekstonan aki ta armonisá ku otro, nan tabata yega na un konklushon final i hasi un nota di dje.”

Russell tabata konvensí ku ora bo konsiderá Beibel den su totalidat, e mester revelá un mensahe armonioso i konsistente ku su mes i ku e personalidat di su Outor Divino. Ki ora ku kualke parti di Beibel a parse difísil pa komprondé, Russell tabatin e konfiansa ku otro partinan di Beibel lo mester a klarifiká i splika esei.

Tradishon Bíbliko

Sin embargo, ni Russell ni Storrs ni Grew no tabata e promé personanan ku a laga e Skritura interpretá su mes. E tradishon ei a kuminsá leu aya den pasado ku e Fundadó di Kristianismo, Hesukristu. El a usa vários pasashi di e Skritura pa klarifiká e berdadero nifikashon di un teksto. Por ehèmpel, ora e fariseonan a kritiká su disipelnan pa motibu ku nan a piki tapushi riba sabat, Hesus a demostrá for di e relato registrá na 1 Samuel 21:6 kon mester a apliká e lei di sabat. E lidernan religioso tabata konosé e relato ei ku ta konta kon David i su hòmbernan a kome e pan di presensia. Despues Hesus a referí na e parti di e Lei ku a bisa ku ta e saserdotenan ku tabata desendiente di Aaron so mester a kome e pan di presensia. (Eksodo 29:32, 33; Levítiko 24:9) Sin embargo, David a haña e òrdu pa dal bai i kome e pan. Hesus a konkluí su argumento konvinsente dor di sita for di e buki di Oseas: “Si boso tabata sa kiko esaki ta nifiká: ‘Mi ta deseá miserikòrdia i no sakrifisio,’ boso lo no a kondená e inosentenan.” (Mateo 12:1-8) Esaki ta un bon ehèmpel di kompará un teksto ku otro pa yega na un komprondementu eksakto!

Hesus su siguidónan a pega na e mesun kustumber di referí na otro partinan di e Skritura pa klarifiká sierto teksto. Por ehèmpel, ora apòstel Pablo tabata papia ku e hudiunan na Roma, “e tabata splika nan dor di duna testimonio tokante di e reino di Dios, i tabata trata di konvensé nan tokante di Jesus, tantu for di e Lei di Moisés komo for di e Profetanan, for di mainta te atardi.” (Echonan 17:2, 3; 28:23) Den su kartanan skirbí bou di inspirashon di Dios tambe Pablo ta laga Beibel interpretá su mes. Por ehèmpel, ora el a skirbi e Hebreonan, el a sita un teksto tras di otro pa proba ku e Lei tabata un sombra di e bon kosnan pa bini.—Hebreonan 10:1-18.

Sí, studiantenan sinsero di Beibel den siglo 19 i na kuminsamentu di siglo 20 tabata simplemente re-establesiendo e patronchi kristian aki. E revista Toren di Vigilansia a sigui ku e tradishon di kompará un teksto ku otro. (2 Tesalonisensenan 2:15) Testigunan di Yehova ta usa e prinsipio aki ora nan ta analisá un teksto.

Analisá e Konteksto

Kon nos por imitá e ehèmpelnan ekselente di Hesus i di su fiel siguidónan ora nos ta lesa Beibel? Na promé lugá, nos por konsiderá e konteksto direkto di e teksto en kuestion. Kon e konteksto por yuda nos komprondé e nifikashon? Komo ilustrashon, laga nos tuma e palabranan di Hesus registrá na Mateo 16:28: “Di bèrdat mi ta bisa boso, tin algun di esnan ku ta pará akinan ku lo no eksperensiá morto promé ku nan mira e Yu di hende bin den su reino.” Kisas algun hende ta haña ku e palabranan ei no a kumpli pasobra tur e disipelnan di Hesus ku tabata presente ora el a bisa e palabranan ei a muri promé ku e Reino di Dios a ser establesé den shelu. Asta, The Interpreter’s Bible ta bisa di e versíkulo aki: “E profesia no a kumpli, i mas despues kristiannan a haña ku tabata nesesario pa splika ku loke Hesus a bisa tabata den un sentido figurativo.”

Sin embargo, e konteksto di e versíkulo aki, i tambe di e relatonan paralelo di Marko i Lukas, ta yuda nos komprondé e berdadero nifikashon di e teksto. Kiko Mateo a bisa dirèkt despues di e palabranan sitá anteriormente? El a skirbi: “Seis dia despues Hesus a hiba Pedro, Santiago i su ruman Juan huntu kuné, i a bai ku nan riba un seru haltu, kaminda nan tabata nan so. I el a wòrdu transfigurá nan dilanti.” (Mateo 17:1, 2) Tantu Marko komo Lukas tambe a konektá Hesus su komentario tokante e Reino ku e relato di e transfigurashon. (Marko 9:1-8; Lukas 9:27-36) Ku su glorioso aparishon den e transfigurashon den presensia di e tres apòstelnan, Hesus a demostrá kon lo e bini den poder di Reino. Pedro ta mustra ku ta esaki ta e komprondementu korekto ora e ta referí na “e poder i binida di nos Señor Hesukristu,” ku el a mira ku su mes wowo den e transfigurashon di Hesus.—2 Pedro 1:16-18.

Abo Ta Laga Beibel Interpretá Su Mes?

Kiko lo bo hasi si bo no por komprondé un teksto ni despues ku bo a analisá su konteksto? Algu ku por yuda bo ta di kompar’é ku otro tekstonan, teniendo na mente e tema general di Beibel. E Tradukshon di Mundu Nobo di e Santu Skritura, disponibel awor sea kompletu òf en parte den 57 idioma, tin un medio ekselente ku por yuda bo hasi esaki. Ta trata aki di un lista di referensia marginal ku ta aparesé den e kolumna meimei di kada página den hopi di su edishonnan. Den e Tradukshon di Mundu Nobo di e Santu Skritura (Ku Referensia) bo por haña mas ku 125.000 referensia marginal. E “Introdukshon” di e Beibel ei ta splika: “Un komparashon kuidadoso di e referensianan marginal i un análisis di e notanan na pia di página ku ta akompañá nan lo revelá e armonia interno ku ta konektá e 66 bukinan di Beibel ku otro, demostrando asina ku nan ta forma un solo buki, inspirá pa Dios.”

Laga nos mira kon e uso di e referensianan marginal por yuda nos komprondé un teksto. Tuma por ehèmpel e historia di Abram, òf Abraham. Pensa riba e pregunta aki: Ken a hiba delantera ora Abram i su famia a sali for di Ur? Génesis 11:31 ta bisa: “Taré a tuma su yu hòmber Abram i su nietu Lòt, . . . i su suegra Sarai, . . . i nan a sali bai huntu for di Ur di e kaldeonan pa bai na tera di Kánaan; i nan a yega Haran i a keda biba ayanan.” Si bo lesa e pasashi aki so, bo por haña e impreshon ku ta Taré, tata di Abram, a dirigí asuntunan. Sin embargo, den e Tradukshon di Mundu Nobo nos ta haña 11 referensia marginal riba e versíkulo aki. E último ta hiba nos na Echonan 7:2, kaminda nos ta lesa di e spièrtamentu ku Esteban a duna e hudiunan di promé siglo: “E Dios di gloria a aparesé na nos tata Abraham, tempu ku e tabata na Mesopotamia, promé ku el a bai biba na Haran, i el a bis’é: ‘Sali for di bo tera i for di bo famianan i bin na e tera ku ami lo mustra bo.’” (Echonan 7:2, 3) Akaso Esteban tabata konfundiendo esaki ku Abram su baimentu for di Haran? Klaru ku nò, pasobra esaki ta parti di e Palabra inspirá di Dios.—Génesis 12:1-3.

Pero pakiko Génesis 11:31 ta bisa ku ta “Taré a tuma su yu hòmber Abram” huntu ku otro miembronan di su famia i sali for di Ur? Ainda Taré tabata e patriarka. El a bai di akuerdo pa kompañá Abram; pa e motibu ei ta é a haña e mérito pa a muda e famia pa Haran. Dor di kompará e dos pasashinan aki ku otro i buska e konekshon entre nan, nos por visualisá eksaktamente kiko a tuma lugá. Respetuosamente Abram a konvensé su tata pa sali for di Ur riba instrukshon di Dios.

Ora nos lesa e Skritura, nos mester tene kuenta ku e konteksto i e tema general di Beibel. E Skritura ta spièrta kristiannan: “Nos a risibí, no e spiritu di mundu, sino e spiritu ku ta bin di Dios, pa nos konosé e kosnan ku Dios a duna nos gratuitamente, kosnan ku nos tambe ta papia, no ku palabranan siñá dor di sabiduria di hende, ma ku palabranan siñá dor di e spiritu, kombinando pensamentunan spiritual ku palabranan spiritual.” (1 Korintionan 2:11-13) En bèrdat, nos mester supliká Yehova p’e yuda nos komprondé su Palabra i purba ‘kombiná pensamentunan spiritual ku palabranan spiritual’ dor di analisá e konteksto di un teksto i dor di buska otro tekstonan ku tin di haber kuné. Ohalá nos sigui haña mas hoya briante di e bèrdat pa medio di estudio di e Palabra di Dios.