Bai na kontenido

Bai na kontenido

Yehova, e Dios di Komunikashon

Yehova, e Dios di Komunikashon

“Skucha awor, i ami lo papia.”—YÒB 42:4.

KANTIKA: 113, 114

1-3. (a) Den ki aspekto Dios su idioma i forma di komuniká ta superior na esun di hende? (b) Kiko nos lo konsiderá den e artíkulo akí?

YEHOVA a krea sernan inteligente pa nan disfrutá di bida i ser felis manera e mes. (Sal. 36:9; 1 Tim. 1:11) “E promé promé kreashon di Dios” tabata Hesus, i apòstel Huan a referí na dje komo “e Palabra.” (Huan 1:1; Rev. 3:14) Yehova a komuniká ku su promé Yu i a kont’é kiko e tabata pensa i sinti. (Huan 1:14, 17; Kol. 1:15) Ademas, apòstel Pablo a papia di ‘idioma di angel,’ ku ta un forma di komunikashon selestial superior na idioma humano.—1 Kor. 13:1.

2 Yehova ta na haltura di delaster un detaye di e míles di miónes di kriaturanan inteligente ku el a krea, tantu aki riba tera komo den shelu. Na kualke momento, gran kantidat di individuo por ta hasiendo orashon na dje na diferente idioma. No solamente e ta skucha tur e orashonnan ei pareu, sino tambe na mes momento e ta papia ku su kriaturanan selestial i duna nan instrukshon. Pa e por hasi esaki, su mente i kapasidat di komuniká lo mester ta muchu mas superior ku di hende. (Lesa Isaías 55:8, 9.) Ta p’esei ora Yehova ta komuniká ku hende, e ta ekspresá su pensamentunan na un manera simpel pa nan por komprondé esakinan.

3 Den e artíkulo akí nos lo bai wak kiko e Dios sabí akí a hasi atraves di historia p’e por komuniká na un manera kla ku su pueblo. Tambe nos lo mira kon el a adaptá su forma di komuniká ku hende segun e nesesidat i sirkunstansianan di momento.

E MENSAHE DI DIOS PA HENDE

4. (a) Na ki idioma Yehova a komuniká ku Moises, Samuel i David? (b) Ki informashon nos ta haña den Beibel?

4 Den Hòfi di Edén, Yehova a komuniká ku Adam den e idioma ku e promé pareha humano tabata papia, probablemente un forma antiguo di hebreo. Mas despues, el a komuniká ku algun eskritor di Beibel ku tambe tabata papia hebreo, manera Moises, Samuel i David. E hòmbernan akí a skirbi e pensamentunan di Dios den nan mes palabra i estilo. Algun biaha, Yehova a dikta direktamente kiko nan mester a skirbi. Tambe nan a skirbi tokante e trato ku Dios tabatin ku su pueblo, di e fe i amor ku su sirbidónan a manifestá, pero tambe di nan fayonan i aktonan di infieldat. Awe, tur e informashon akí ta di gran balor pa nos.—Rom. 15:4.

5. Akaso Yehova a insistí pa su pueblo papia solamente hebreo? Splika esei.

5 Ora sirkunstansianan a kambia, Dios no a insistí pa keda komuniká ku hende na hebreo so. Despues di e tempu ku su sirbidónan a pasa den eksilio na Babilonia, arameo a bira e idioma di tur dia pa algun di nan. Kisas Yehova tabata sa ku esei lo a bai pasa i p’esei mes el a inspirá e profetanan Daniel i Yeremías i tambe e saserdote Èsdras pa skirbi parti di nan bukinan na arameo. *

6. Dikon e Skritura Hebreo a ser tradusí na griego?

6 Mas despues, ora Aleksander e Grandi a konkistá gran parti di e mundu antiguo, griego komun (òf koiné) a bira un idioma internashonal. Hopi hudiu a kuminsá papia griego, i p’esei mester a tradusí e Skritura Hebreo na e idioma ei. E tradukshon akí, ku supuestamente 72 traduktor a traha ariba, a bira konosí komo e Septuaginta. E tabata e promé tradukshon di Beibel i un di esnan di mas importante. * Algun traduktor a tradusí palabra pa palabra, miéntras ku otronan tabata mas liberal, loke a resultá den un gran variedat di estilo. No opstante, e hudiunan ku tabata papia griego i mas despues e kristiannan tabata konsiderá e Septuaginta e Palabra di Dios.

7. Na ki idioma Hesus probablemente a papia ku su disipelnan?

7 Tempu ku e Yu di Dios tabata riba tera, probablemente el a papia hebreo ku e hendenan. (Huan 19:20; 20:16; Echo. 26:14) I komo ku e hebreo di promé siglo tabata bou di influensia di arameo, Hesus lo a usa algun ekspreshon arameo. Pero Hesus tabata sa tambe e hebreo antiguo ku Moises i e profetanan a papia, ya ku nan skrituranan tabata ser lesá tur siman den snoa. (Luk. 4:17-19; 24:44, 45; Echo. 15:21) Otro idiomanan komun den Israel tabata griego i latin. Pero Beibel no ta bisa sí ku Hesus a papia e idiomanan ei tambe.

8, 9. (a) Dikon algun buki di Beibel a ser skirbí na griego? (b) Kiko esaki ta siña nos tokante Yehova?

8 E promé disipelnan di Hesus tabata papia hebreo, pero esnan ku a bira kreyente despues di su morto tabata papia vários otro idioma. (Lesa Echonan 6:1.) Segun ku kristianismo a sigui plama, tabatin mas kristian ta papia griego ku tabatin ta papia hebreo. Komo ku griego tabata e idioma di tur dia ku hende tabata papia, e Evangelionan di Mateo, Marko, Lukas i Huan tabata ampliamente distribuí na griego. * E kartanan di apòstel Pablo i e otro bukinan inspirá tambe a ser skirbí na griego.

9 Un detaye interesante ta ku ora e eskritornan di e Skritura Griego Kristian a sita for di e Skritura Hebreo, por lo general nan a saka e partinan ei for di e Septuaginta. E sitanan ei, ku no semper tabata un tradukshon eksakto di e hebreo original, awor ta parti di e Skritura inspirá. Pues, e trabou di traduktornan humano imperfekto a bira parti di e Palabra inspirá di Dios, i esei ta proba ku Yehova no ta konsiderá niun kultura òf idioma mihó ku otro.—Lesa Echonan 10:34.

10. Kiko nos por konkluí for di e manera ku Yehova a komuniká ku hende?

10 Loke nos a repasá te asina leu ta siña nos ku ora Dios ta komuniká ku hende, semper e ta adaptá su mes na e nesesidat i sirkunstansianan di momento. E no ta obligá nos pa siña un idioma spesífiko pa nos por konos’é òf siña di su propósitonan. (Lesa Zakarías 8:23 *; Revelashon 7:9, 10.) Yehova a inspirá hende pa skirbi su mensahe, pero el a permití kada eskritor usa su mes estilo di skirbi.

DIOS A KONSERBÁ SU MENSAHE

11. Dikon e echo ku tin asina tantu idioma no a stroba Dios di komuniká ku hende?

11 E echo ku tin asina tantu idioma i ku tin variashon chikí den tradukshon a stroba Dios di komuniká ku hende? Nò. Por ehèmpel, ta masha poko di e palabranan na e idioma original ku Hesus a usa a keda konserbá den e Evangelionan. (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36) Pero Yehova a sòru pa e mensahe di Hesus por a keda tradusí na griego, i ku tempu, na mas idioma. Mas despues, tantu e hudiunan komo e kristiannan bes tras bes a traha kopia di Beibel, i asina e mensahe di Dios a ser konserbá. Ku tempu a tradusí esakinan na hopi idioma mas. Mas o ménos 400 aña despues di Kristu, e eskritor John Chrysostom a bisa ku ya e siñansanan di Hesus a ser tradusí na idioma di hende di Siria, Egipto, India, Persia, Etiopia i hopi otro lugá.

12. Ki resistensia e trabou di tradukshon di Beibel a topa?

12 Atraves di historia tabatin hopi atake kontra e Palabra di Dios i tambe kontra esnan ku a tradusié i distribuyé. Por ehèmpel, na aña 303 e emperador romano Dioklesiano a duna òrdu pa destruí tur kopia di e Skritura. Pero komo ku Beibel a keda tradusí den asina tantu idioma, e esfuersonan ei no a duna e resultado deseá. Den siglo 16, William Tyndale a kuminsá tradusí Beibel for di hebreo i griego pa ingles, i el a bisa un hòmber bon siñá: ‘Si Dios duna mi bida ku salú, aki poko aña lo mi sòru ku asta un kampesino por sa mas di e Skritura ku un pastor.’ Pero Tyndale a hañ’é ta hui for di Inglatera i bai biba na e kontinente europeo p’e por a tradusí i imprimí su tradukshon. Apesar di un kampaña di parti di lidernan religioso pa kima públikamente tur e Beibelnan di Tyndale ku nan por a haña, hopi ehemplar a keda konserbá. Ku tempu, Tyndale a ser traishoná i entregá den man di su enemigunan, i nan a strangul’é i kim’é na staka. Ma su tradukshon di Beibel sí a sobrebibí. De echo, e traduktornan di King James, un Beibel bon konosí te awe, a us’é ampliamente den nan trabou.—Lesa 2 Timoteo 2:9.

13. Kiko un análisis di manuskritonan bieu ta demostrá?

13 Ta bèrdat ku den algun ehemplar antiguo di Beibel ku ta eksistí te awe tin sierto fayo i tin diferensianan chikitu entre nan. Pero ora ekspertonan di Beibel a analisá i kompará e míles di fragmentonan, manuskritonan i tradukshonnan antiguo ku otro, nan a ripará ku e diferensianan ei ta den algun versíkulo so i nan ta masha chikitu. Nan no ta kambia e mensahe general di Beibel. P’esei, un estudio di e manuskritonan antiguo ta konvensé studiantenan sinsero di Beibel ku loke nan tin awe ta loke Yehova a inspirá e eskritornan di Beibel pa skirbi.—Isa. 40:8. *

14. Kiko ta hasi Beibel un buki asina úniko?

14 Apesar di oposishon feros di parti di enemigu, Yehova a sòru pa su Palabra bira e buki mas tradusí den historia. Aunke awe hopi hende no ta ni kere den Dios, tòg Beibel ta keda e buki mas bendí i awor ta disponibel, sea kompleto òf en parte, na mas ku 2.800 idioma. No tin niun otro buki ku ta na alkanse di asina tantu hende. Aunke algun tradukshon di Beibel no ta fásil pa lesa ni masha eksakto, for di kasi tur bo por siña e mensahe básiko di speransa i salbashon ku Dios ta ofresé.

NESESIDAT PA UN TRADUKSHON NOBO DI BEIBEL

15. (a) Kon nos a logra vense e barera di idioma? (b) Dikon nos literatura ta ser skirbí promé na ingles?

15 Na 1919, Hesus a nombra un grupo chikí di studiante di Beibel komo “e esklabo fiel i prudente.” Gran parti di nan komunikashon ku e “sirbidónan di kas” tabata na ingles. (Mat. 24:45) Pero e “esklabo” ei a hasi un gran esfuerso pa e kuminda spiritual por ta disponibel na mas i mas idioma; awor nos publikashonnan ta ser tradusí na mas ku 700 idioma. Meskos ku e griego koiné di promé siglo, ingles a bira e idioma ku rònt mundu ta usa den komèrsio i enseñansa. P’esei nos literatura ta ser skirbí promé na ingles i despues ta tradusié na otro idioma.

16, 17. (a) Ki nesesidat e pueblo di Dios a sinti? (b) Kiko e rumannan a hasi pa satisfasé e nesesidat akí? (c) Ki deseo Ruman Knorr a ekspresá na 1950 relashoná ku e Tradukshon di Mundu Nobo?

16 Tur nos kuminda spiritual ta basá riba Beibel. Na kuminsamentu, e pueblo di Dios tabata usa e tradukshon di Beibel di King James di aña 1611. Sinembargo, e ingles ku e ta usa ta bastante antikuá. I aunke e nòmber di Dios ta aparesé míles di biaha den e manuskritonan antiguo, den e vershon akí e ta aparesé algun biaha so. Es mas, e vershon ei tabata kontené algun fayo den tradukshon i tambe algun versíkulo adishonal ku no tabata outéntiko; e versíkulonan akí no tabata parti di e manuskritonan mas bieu. Otro tradukshonnan di Beibel na ingles tabatin problemanan similar.

17 Nos tabatin mester di un Beibel ku por a transmití ku eksaktitut i na un idioma moderno loke e skrituranan original tabata bisa. Ku e meta ei a forma e Komité di Tradukshon di Beibel di Mundu Nobo, i durante un periodo di dies aña, for di 1950 pa 1960, nan a kompletá e tradukshon di Beibel ku a keda presentá e tempu ei den seis tomo. E promé tomo a keda presentá dia 2 di ougùstùs 1950 na un kongreso, i Ruman Nathan Knorr a bisa e presentenan: “Nos a sinti mas i mas e nesesidat pa un tradukshon na idioma moderno, na armonia ku e bèrdat revelá, pero ku tambe ta pone e base pa nos haña mas konosementu di e bèrdat pa medio di un tradukshon ku ta pega fielmente na e sentido di e skrituranan original; un tradukshon ku ta mes fásil pa e lektor djawe komprondé ku e skrituranan original di e disipelnan di Kristu tabata pa e lektornan humilde, simpel i komun i koriente di nan tempu.” El a ekspresá su deseo pa e tradukshon akí yuda miónes di hende hala serka Yehova.

18. Ki desishon a aselerá tradukshon di Beibel?

18 E deseo ei a kumpli na aña 1963 ora ku e Tradukshon di Mundu Nobo di e Skritura Griego Kristian a keda produsí na seis idioma mas, esta, aleman, franses, hulandes, italiano, portugues i spañó. Despues, na 1989, e Kuerpo Gobernante di Testigunan di Yehova a establesé un departamento na e sede mundial pa yuda traduktornan di Beibel. Anto na 2005 a kuminsá hasi un esfuerso spesial pa tradusí Beibel na e idiomanan ku tabata publiká E Toren di Vigilansia. Komo resultado, e Tradukshon di Mundu Nobo ta disponibel awe, sea kompleto òf en parte, na mas ku 130 idioma.

19. (a) Ki suseso históriko a tuma lugá na 2013? (b) Kiko e siguiente artíkulo lo trata?

19 Den transkurso di tempu a bira bisto ku mester a aktualisá e edishon ingles di e Tradukshon di Mundu Nobo pa e por a reflehá e kambionan ku e idioma ingles a pasa aden. Den e wikènt di 5 i 6 di òktober 2013, un total di 1.413.676 persona den 31 pais a sigui e programa di e di 129 reunion anual di Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, sea en persona òf via un transmishon. Tur a keda enkantá ora nan a tende un miembro di Kuerpo Gobernante anunsiá publikashon di e Tradukshon di Mundu Nobo revisá na ingles. Hopi ruman no por a kontené nan lágrimanan ora ku e ùshernan a duna nan un ehemplar di e Beibel revisá. Segun ku e oradónan tabata lesa teksto di Beibel for di e vershon revisá durante e restu di e programa, hopi di e presentenan por a mira ku awor e tradukshon di e Palabra di Dios na ingles tabata muchu mas fásil pa komprondé. E siguiente artíkulo lo trata algun detaye tokante e revishon akí i tambe di su tradukshon na otro idioma.

^ par. 5 Èsdras 4:8–6:18; 7:12-26; Yeremías 10:11 i Daniel 2:4b–7:28 a ser skirbí originalmente na arameo.

^ par. 6 Septuaginta ta nifiká “Setenta.” Aparentemente, e tradukshon a kuminsá na Egipto un 300 aña promé ku Kristu i a dura un 150 aña pa nan kaba kuné. Te ainda e ta ser konsiderá un tradukshon importante ya ku e ta yuda ekspertonan komprondé e nifikashon di algun versíkulo i palabra hebreo difísil.

^ par. 8 Algun hende ta kere ku Mateo a skirbi su Evangelio na hebreo i ku despues kisas e mes a tradusié na griego.

^ par. 10 Zakarías 8:23: “Esaki ta loke Yehova di ehérsitonan a bisa: ‘Den e dianan ei lo sosodé ku dies hòmber di tur e idiomanan dje nashonnan lo gara, sí, nan realmente lo gara e saya di un hòmber ku ta un hudiu, bisando: “Nos lo bai ku boso, pasobra nos a tende ku Dios ta ku boso.”’”

^ par. 13 Wak Apèndiks A3 den e Tradukshon di Mundu Nobo revisá di 2013 na ingles; wak tambe Un Buki pa Tur Hende, pág. 7-9, “Con e Buki A Sobrebibi?”