Skip to content

Skip to table of contents

A Ureor el Mo Torebengii a Meringel el Chelebuul

A Ureor el Mo Torebengii a Meringel el Chelebuul

A Ureor el Mo Torebengii a Meringel el Chelebuul

A REMERAU a mla torebengii a meringel el chelebuul el di kirir. Engdi a meringel el ureor el melasem el merrob er a meringel el chelebuul er a klechad a kmal dirkak el sebechel el kutmeklii a ngii di el ngerang. E ngera uchul? E le remerau el chad a kmal diak el kengei el mesterir a techellir a remechebuul me lotitechii sel techellir el melemolem el ungilbesrir. A King el Salomon er a irechar a milluches el kmo: “A re mucheracheb a lmangel, e diak a tal chad el mo mengelaod er tir, ele tirkel omcheracheb er tir ia olab a klisiich.”​—Olisechakl 4:1.

Ngsebechir a remerael a chisir e dirrek el olab a klisiich el chad el ngodechii a blekerdelel a klengar e torebengii a meringel el chelebuul? A Salomon a mlukrael el mo meluches el kmo: “Ngii el rokui a di diak a ultutelel. Ng di ua kultoir er a eolt. A mechebirukel a diak el sebechel metamet.” (Olisechakl 1:14, 15) Me sel domes aike el ureor el meketmokl er chelecha el taem el melasem el merrob a chelebuul e ngkmal otutii a klemerang er tia el bades.

A Uldasu el Kirel a Ungilbesul el Klengar er a Rokui el Chad

Ngar er a chelsel a 18 el dart el rak er a mla me mong, e a rebebil el merau el chad er a bebil meklou el renged a mlo dmak e odekdak a diak el mochur a ildisel el kerruul er tir el okiu a oterullel a klalo el millatk el mo merrob er a meringel el chelebuul er a beluulechad. Me a omomdasu e aika el rokui el kerruul er a beluulechad ngmera el sebechel el mo tabesul el obii el mo er a rokui el mechebuul?

A rebebil a millatk el kmo a socialism me a lechub a communism a sebechel el sumecheklii a klekakerous er a delongelir a remechebuul me a remerau el di mo osisiu. Me nguaisei, engdi a remerau el chad a kmal mle chetirir tia el uldasu. Engdi sel uldasu el kmo: “Ngdi mo ultuil er a duch er a chad, el meruul aike el rokui el sebechel el kirel a beluu me bo el sebechel el ngmai a klungiolel er a beluu el oltirakl aike el rokui el lousbech,” a kmal mesisiich er chelecha el taem. A rebetok el chad a dirrek el oureng el kmo ulekum me a rokui el renged a mo oltirakl er a rolel a socialism me bo el sebechel a beluu el mo cherrungel a blekeradel er a chelsel. A bebil el merau el beluu a mla smisiich a blekerdelel a socialism e dirrek el mla toketek a bebil er a rolel a ngeso er a beluu el remuul a telbiil el mo er a rechad er a beluu el kmo te mo melemolem el omekerreu er a rechad el “omuchel er a ledirk el tolechoi el mo lmuut er a kodellel.” Misei a uchul e te bekeu el melekoi el kmo te mla torebengii a meringel el chelebuul el kirir a rechad.

Engdi tia el blekerdelel a klengar el socialism a kmal dirkak a ta el bo el sebechel el ungil el otutii a telbiil el lekiltmeklii el kirel a klengar er a rechad er a beluu. A omeltkir a rechad er a beluu el melatk el kmo tia el blekerdelel a klengar a sebechel el mo uchul a klungiaol el mo er tir, a kmal dirkak a ta el lemotaut. A rebebil er a rechad a kmal chetirir tia el omeruul el mengoit a ududir el olengeseu er a remechebuul, e le te melekoi el kmo tia el rolel a omerous a kmal di rulleterir a remechebuul el mo mesaik me a lechub e ngmo chetirir el oureor. A tekoi el medung er a Biblia a mla obeketakl el klemerang: “Ng meral diak a tal chad er a beluulechad el di ungil omerellel el diak a tal le mekngit er ngii. . . . A Dios a rirellid el beot e mededaes a klengar er kid, e kid a di kid el meruul er kid el mo cheliseksikt e chetituokel.”​—Olisechakl 7:20, 29.

A ta er a omeltkir a rechad a domekedong er ngii el American Dream, el ngii a uldasu el kirel a basio el rechad a oumerang el kmo ngbasio el rechad el mo er ngii a kongei el mo meringel el oureor me bo lemerau e lebetok a kerruul er tir. Meliuekl er a beluulechad, e a betok el renged me a beluu a mla smisiich a llach el kirel a beluu el ua Democracy, free enterprise, me a free trade el ngii a kora a sebeched el omes e omdasu el kmo a beluu er a Merikel a kmal merau el beluu. Engdi ngdiak el rokui el renged a kongei el oltirakl er a tekoi el American Dream e le iltetel a beluu er a Merikel a dimlak el meteketek el okiu a tekoi er a balatiks. Ngbai uleak aike el betok el mekreos el kerruul el okiu a lukel a klengar. Aikaikid el kerruul a kmal mle betok er sel beluu el mlo uchul a klou el rolel a oteruul me a lmuut el bebil er a beluu a mlo uchul a iltetel me a kerruul er aika el beluu. Me a lmuut el tang tia el beluulechad el di melisiich a tekoi er a klaisichai a diak di lolisiich er tirke el mo melai a nguked e ngdirrek el mo uchul a chelebulir me a ringelir tirke el mo mechitechut er a klaidesachel. Me aike el merau el beluu, ngsebechel el melisiich er tirke el kmal metacherbesrir me a remechebuul er chelecha el taem?

A Marshall Plan​—Ngsebechel el Torebengii a Meringel el Chelebuul?

A uriul er a Ongeru el Mekemad, e a beluu er a Europe a kmal mle klou a telemellel me a rebetok el chad a mlo chelebangel er a meringel el chelebuul me a klengerenger. A kabelment er a beluu er a Merikel a mlo suebek a rengul el kirel a klisichel a blekeradel el socialism el ngii a di mirrael el mo mesisiich er a chelsel tia el beluu. Me ngmle eua el rak el loltobed er a klou el ildisel a udoud el millasem el melisiich er a tekoi er a kerruul me a dirrek el rolel a okurulel a dellomel er a chelsel aike el beluu el ngii a kilengei el oltirakl a llechul a beluu er a Merikel. Sel European Recovery Program, el ble lodengelii a rechad el kmo ng Marshall Plan, a lulemes er ngii el kmo ngkmal ungil el uldasu el sebechel el mo uchul a klungiaol. E kuk ngar er aike el beluu er a Western Europe, e a mesisiich el omengesuseu er a beluu er a Merikel a kmal mlo klou, me ngmlo telkib el kekerei a meringel el chelebuul er a beluu. Me tia ngmlo sebechel el torebengii a meringel el chelebuul?

Tia el Marshall Plan a mlo uchul me a kabelment er a Merikel a mlo olengeseu aike el beluu el klou a chelebuul er ngii, el okiu a rolel a omeruul el sers, me a ungil el ukeruul me a tekoi er a skuul me a dirrek el ongektel a klalo er a delongelel a beluu. Me a omerellir a ulechotii el kmo a moktek er tir a di sorir el meruul aika el tekoi el di mo uchul a klungiolir. A bebil er a beluu a dirrek el millasem el meruul a ngeso me bo el sebechir el dirrek el mengesuseu aike el beluu el loltobed a ngeso el mo er ngii. Me a uriul er a okolem el rak el longoit er a klou el ildisel a udoud el melisiich er tia el Marshall Plan, e ngdimlak a klungiaol el lenguu er ngii e ngbai mlo uchul a chelebuul me a ringel el mo er a rechad. Ngklemerang el tekoi, alta ngngar er ngii a bebil er a beluu el mlo mesisiich e merau er a uriul el uai aike el beluu er a East Asia. Me alta e ngngar er a bebil el beluu e ngmlo sebechel el ngosuterir a rebebil el ngalek el mo er ngii a ungil el skulir, engdi ngdirk betok a beluu el kmal dirk chelebangel a meringel el chelebuul.

A Uchul me a Ngelsuil a Ngodech el Beluu a Diak el Sebechel el Torebengii a Chelebuul

Nglmuut el meringel el tekoi a dolengeseu er aike el mechebuul el beluu er a bai dolengeseu a merau el beluu el mo mesisiich er a telemellel a mekemad. A beluu er a Europe a di mla ngar er ngii a ungil el rolel a oterullel me a ongektel a klalo er a delongelel a beluu. Me ngdi uluusbech er a ungil el rolel a keizai el smisichii a beluu. Me alta e ngmla er ngii a betok el ngeso el mo er aike el mechebuul el beluu el kirel a omengetmeklel a rael, skuul, me a osbitar, engdi a chelebuul me a klengerenger a kmal dirk klou e le ngdiak a ungil el rolel a siobai me a oteruul el mengai el oeak a lukel a klengar, me a ungil el ongektel a oteruul er a delongelel a beluu.

A rokui el blekeradel er a chelebuul a mo uchul e nglmuut el merael el mo klou a chelebuul me a klengerenger. El uai tiang, a mekngit el rakt a mo uchul a klou el chelebuul, e a meklou el chelebuul a mo uchul a betok el mekngit el rakt. A rengalek el di blechoel el songerenger, a mo mechitechut a bedengir me a uldesuir, me sel bo el meklou el chad e ngdiak el sebechir el omekerreu er a rengelekir. Me a lmuut el tang, aike el merau el beluu a merous a “ngeso” el mo er aike el mechebuul el beluu el mo uchul e ngtomall a siobai er tirke el chad er a beluu el ousers me aike el mekekerei el siobai a mechesimer el mo uchul a klou el chelebuul er a beluu. Me a kabelment sel loldurokl a ngeso el udoud el mo er aike el mechebuul el beluu e ngdirrek el sebechel el mo uchul a ta er a tekoi. Tia el omeruul a rulleterir a rechad el mo merechorech aika el ngeso e tiang a sebechel mo uchul a klou el telemall, e a klou el tellemall a sebechel el mo uchul a meringel el chelebuul er a beluu. Me ngkmal bleketakl el kmo, a ngeso er a ngodech el beluu a kmal diak el sebechel el mo sumecheklii a tellemall el ngii a uchul a meringel el chelebuul.

A Klou el Uchul a Chelebuul

A klou el chelebuul a meketmokl el ngibeserreng er a rederta el chad me a beluu me a renged me a kabelment a uchul. El uai tiang, a kabelment er aike el merau el beluu a omesterir a ngeso el mo er aike el mechebuul el beluu el melasem el mengeluch er tir me bo el kengei el sengkio er tir. E tia el omeruul a kmal di tomall a siobai er tirke el ousers el ngar er aika el mechebuul el beluu me ngmo diak el moteterau a oterullir el mo uchul a chelebuul. Me tirke el mengeteklel aike el merau el beluu a omesterir a udoud tirke el chederir el chad er a sers me bo el sebechir el melemall a siobai er tirke el chad er aika el mechebuul el beluu el ousers.

Me ngkmal bleketakl el kmo a uchelel a chelebuul a sel blekerdelir a rechad me a dirrek el kabelment el di meruul a tekoi el mo uchul a klungiolir me a ulekerreu el mo er tir me a siobai er tir. E tiang a mera el di omerellir a rechad. A Salomon el ta er a milluches er a Biblia a kmo a rebebil er a rechad el ngar er ngii a klisichir a mla rulleterir a “re bebil a mo chuarm” el mekngit el omerellir a uchul.​—Olisechakl 8:9.

Me ngngera el omelatk a ngar er ngii el sebechel el torebengii a meringel el chelebuul me a klengerenger? Ngsebechel a ngii di el kabelment er a beluu el ngodechii a lukel a klengar?

[Baks el ngar er a 6 el llel]

A Llach el Kirel a Meringel el Chelebuul

A Jehovah el Dios a milsterir a rechad er a Israel a llach el mle kirir el oltirakl er ngii me lak el bo er ngii a meringel el chelebuul. Ngar er a cheungel a Llach e a ongalek el tir a diak el chedal a telungalek er a Levi, a metuk a telkib el chutem el mo kloklir. Me a dikesel a bek el ongalek a kmal bleketakl a rolel e le ngdiak el sebechel el moterau el diak a ulebengelel. Ngbek el 50 el rak, e a rokui el chutem a moluut el mo er tirke el mera el ouchutem aika el chutem me a lechub e ngmo er a rechad er a blil. (Levitikus 25:10, 23) A lsekum e ngmo er ngii a secher, tellemall me a lechub e ngterrekakl me ngmo kirel el moterau a chutem, e ngsebechel el moluut el mo er a chad el ouklalo er ngii el di tada er sel rak er a Deurreng. Tiaikid a rolel e ngmo diak a ongalek el kmal mo chebuul.

A lmuut el ta er a ileakl el techall er a klechubechub el ngar er a Llechul a Dios a mesterir a techellir a rechad el chormang er a betok el chelebuul me te mengai el mo sibai. Ngmo er ngii a ulterekokl el cheral ngii el chad me bo el sebechel el kokad a rokui el belsel. Me a lsekum e ngdiak el moterau el mo sibil a chad, e sel ongeuid er a rak er a Deurreng, e ngmengubet er a ngii di el blals e dirrek el ngmai a bebil el tane me a charm el mo sebechel el lmuut el omuchel el meruul er a sersel. Me a lmuut el tang, a lsekum a chebuul el chad a miled a udoud e ngokiu a Llach e ngmuusubes aike el belsel me a ngii di el udoud el kirel el mengkad. A Llach a dirrek el milengelechel er a rechad er a beluu el mo omechei aike el tkul a sersir el diak loridm me bo el sebechir a remechebuul el mo melai a kelir er ngii, me lak bo el uchul a meringel el chelebuul el mo er a rebebil.​—Duteronomi 15:1-​14; Levitikus 23:22.

Ngar er a reksi, e ngolecholt el kmo a rebebil er a rechad er a Israel a kmal mlo chebuul a klengar er tir. E ngera uchul? E le tir el dimlak lorrenges e loltirakl a Llechul a Jehovah. Me ngngar er a betok el beluu, e a rebebil er a rechad a kmal mlo merau e mlo ouchutem e a rebebil a kmal mlo chebuul el mlo diak a chetemir. Me a meringel el chelebuul a mlo er ngii er a delongelir a rechad er a Israel e le rebebil er tir a dimlak loltirakl a Llechul a Dios e bai di mirruul a tekoi el mo uchul a klungiolir e merekong.​—Matteus 22:37-​40.