Skip to content

Skip to table of contents

Ngsoam el Melamech a Buuch?

Ngsoam el Melamech a Buuch?

Ngsoam el Melamech a Buuch?

OMKO ke ngar er a tkul a rael er a Southern Asia e mesa chad el klikmechur, e ke mes a mechedelekelek el ungelel me a ngerel el mui er a bekerekard el tbal. E sel lolub er a sment, e ngmo cheisech e kmal mekngit er a ues. Tiaikid a teletelel a chad el melamech a buuch.

Ngar er a East Africa, Pakistan, India me a Southeast Asia el mo lmuut er a Papua New Guinea me a Micronesia, e te ngar er ngii a rebetok el dart el miliol el melamech a buuch, el bekord el 10 el basent er a ildisir a rechad er a beluulechad. A rulterau a buuch a lebebil er a taem e te obengterir a rengelekir el olterau a oterullir er a makit me a tkul a rael. A rekuk bebil a ousbech a neon lights me a reklebokel el redil el olechau a osengir a rechokiak.

Meliuekl er a beluulechad el rokir, e a oterullel a buuch a uchul a betok el biliol el udoud. Me nguaisei, engdi ngerang a buuch? Ngera uchul me a rebetok el chad a melamech? Tiang ngerang ngrullii er a klisichel a bedengir? Ngera ngmelekoi a Biblia el kirel tiang? E te mekerang e mo diak lolamech a buuch?

Ngerang a Buuch?

A buuch a rdechel a kerrekar el areca palm el debetik er ngii er a Pacific me a Southeast Asia. A remelamech a buuch a chousii a buuch e milii er a kebui, e tia el chaus a oltobed er a chemical el okedongall el alkaloid stimulants. E a rebebil el melamech a buuch a oldak er ngii er a dekool me a sionga el meruul er a azi er a chemelir el mo ungil.

Tiaikid el rolel a doruul a chemeled a rullii a tbal a chad el mo betok e cheisech me ngblechoel el di melub, el mo lmuut er a taem el lomekall er a mlai, el uchul e ngsebechel el tubar a chad el merael er a rael!

Omelamech el Mo Uchul a Tellemall!

A chais el tilobed er a Oral Health a kmo “a buuch a bla lousbech er ngii el kemanget el taem el kirel a tekoi er a siukang me a klechelid.” “A rechad el melamech a omdasu el kmo ngdiak a ngera el temellii e uchul a deurreng . . . Engdi ngbetok a olechotel el meketeklii el kmo ngkmal klou a telemellel.” El oeak a ngera el rolel?

A rechad er a osbitar a oumerang el kmo sel alkaloid el ngar er a buuch a rullii a chad el mo soal el di melamech. Ngar er ngii a rechad el melamech a kesengil e ng 50 el buuch er a ta el sils! Me ngdi mereched el mo cheisech e mo er ngii a rakt er a techel a ungelel. Me a doltirakl er a chais el mla er a Oral Health, e ngmelekoi el kmo a chad el mesisiich el melamech a mo cheisech a ungelel e metemall a chelsel a ngerel, e tiang a domekedong er ngii el “chewers mucosa.” Ngdirrek el sebechel “el di keltkat a ngerir er a bek el taem” e tiang a domekedong er ngii el oral submucous fibrosis.

A omelamech el buuch a dirrek el sebechel el mo uchul a kasinoma er a ngered el okedongall el oral squamous cell carcinoma, el ngii a dirrek el sebechel el mo er ngii er a omerkolel a chad. A ildisel a secher el kasinoma er a ngerel a chad er a beluu er a Southeast Asia a meketeklii el kmo tia mera el tekoi. Ngar er a beluu er a Taiwan, e ngbekord el 85 el basent er a kasinoma er a ngerel a chad a mo er ngii el omelamech el buuch a uchul. A chais er a The China Post a kmo “ngar er aika el mereko el 40 el rak, e a kasinoma er a ngerel a chad el ngii a ta er aike el 10 el ngarbab el uchul a kodall er a beluu er a Taiwan, a mla mo eua el taem el chachisois a ildisel.”

Tia el blekeradel a di osisiu er a bek el beluu. A Papua New Guinea Post-Courier a melekoi el kmo: “A doltirakl er a PNG Medical Society e ngmesaod er a omelamech el buuch el kmo ngmekodeterir a rebekord el 2,000 el chad er sel beluu er a bek el rak e dirrek el uchul a betok el secherir a rechad.” A ta el toktang a mesaod el kmo “a imis el omelamech el buuch a di uai a omelamech el dekool el kakerous a telemellel” el uldimukl er ngii a secherel a chaidirengul a chad.

Ngerang Melekoi a Biblia?

A Biblia a diak losaod a tekoi er a ukeruul, e diak a ileakl el omesodel el kirel a omelamech el buuch. Engdi ngngar er ngii a kakerous el omellach er a chelsel el sebechel ngosukid el mo ungil e klikiid a klengar er kid. Ka me bo dolatk aika el Bades me a ker el sebechel el mo duubech.

“Kemiu el betik er a renguk, . . . de kikidid er a ikel mengikiongel a bedenged ma rengud, e dutebechel a klengar er kid el mo cherrungel el chemau a ungil el tekoi el mengull er a Dios.” (2 Korinth 7:1) “Modars a bedengiu el mo . . . chedaol tenget, el odeuir a rengul a Dios.” (Rom 12:1, Beches el Testament) Ngsebechel a chad el mo chedaol me a lechub e ngklikiid er a osengel a Dios a lsekum e ngmengikiongel er a bedengel el okiu a omelamech el buuch?

“Ngii [el Dios] a uchul . . . e ngar ngii a klengar er kid.” (Rellir 17:28) “A bek el ungil e cherrungel sengk a ngar a eanged el mei.” (Jakobus 1:17) A klengar a mekreos el sengk el mla er a Dios. Me a chad el meruul a tekoi el sebechel el mo uchul a secherel ngolecholt a omengull el kirel tia el sengk?

“Ng diak a chad el sebechel el mo sibrir a re terul mastang.” (Mateus 6:24) “Ngdi diak kbechikak me bo lorreder er ngak a ngii di le ngerang.” (1 Korinth 6:12) A chad el soal el odeuir a rengul a Dios, ngmo kongei el mo sibil a mekngit el omeruul, e mecherei me ngmengedereder er a klengar er ngii?

“Bo le betik a rengum er a ngar bita er kau el ua le betik a rengum er kau.” (Markus 12:31) “A chad el oubltikerreng a diak le rellii a mekngit el mor a chad el ngar bitar ngii.” (Rom 13:10) Kid kede olecholt a bltikerreng el mo er a rebebil a lsekum kede melamech e di melub er a ngii di el ker?

Ngulterekokl el kmo a “ikel lolalem a chad, ia ikei a bo loridm.” (Galatia 6:7, 8) Tiang a klemerang el tekoi. Me a leuaisei, a lsekum e kede melalem a mekngit el omeruul, e kede mo meridm a mekngit. Engdi, sel dekiei el oltirakl a soal a Dios, el ngii a uldimukl er a ungil el omerelled, e kede mo meridm a ungil tekoi e dirrek el mo metik a mera el deurreng. Ke mekerang e sebechem el mo mesisiich er a omelamech el buuch e mo meruul a soal a Dios me bo lungil a klengar er kau? Ngoeak a nglunguuch, e morriter aika el edei el rolel a dongoit a omelamech el bla lolasem a rechad.

Edei el Rolel a Dongoit a Omelamech

1. Bo lemesisiich a rengum. Ngdiak di el klemedengei er kid er a telemellel a bedenged a rullid el mo mengoit a mekngit el omeruul, ngbai kirel el mo mesisiich a rengud el mo mengoit er tia el omeruul. Nguaisei, e le te betok el chad a di melemolem el melamech a buuch, meloko a dekool, me a lechub e te ousbech a mekngit el kar, alta te kmal ungil el medengei el kmo aika el omeruul a sebechel el tomall a klengar er tir. Sel mosuub el kirel Ngike el Ulemeob er kid me a bltkil a rengul el kirem el oeak a morriter er a Biblia, e ngsmisichii a rengum. A Hebru 4:12 a melekoi el kmo: “A Tekingel a Dios a di ngar e mesisiich.”

2. Molengit a ngeso er a Dios. A Jesus Kristus a dilu el kmo: “Molengit me mngai; e mosiik me bo betik, e molngod er a chesimer me le mengai el kiriu. Ele ngikel olengit a mo nguu ongtil, me ngikel osiik a mo metik, me ngikel melngod er a chesimer a bo le nguu el kirel.” (Lukas 11:9, 10) A mera el Dios el Jehovah sel lesekau el meluluuch e blak a rengum el omes el bedul ngii el kirel a ngeso me a omelisiich, e ngdiak bo lechitau. A 1 Johanes 4:8 a kmo a “Dios a bltikerreng.” A ta el chad el milechesuar tia el bltikerreng a mle apostol el Paulus. Ngmilluches el kmo: “Ng ngar ngii a klisichek el remuul a ikel rokui el mer ngak el okiu a klisiich el lomeskak.”​—Filipi 4:13.

3. Mosiik a ngeso er a rebebil. Tirke el chad el mobengterir a sebechir el melisiich er kau el mo meruul a ungil me a lechub e ngmekngit el tekoi. A Osisechakl 13:20 a kmo: “Mosuub er a re mellomes a rengrir el chad me bo le mellomes a rengum. Cho mousechelei er a re mekebelung el chad e ke mo metemall.” Me leuaisei e bo mkerekikl el melilt er a rechad el mobengterir! Ngar er a delongelir a Resioning er a Jehovah e te ngar er ngii a rebetok el millamech a buuch. Engdi te ulebengterir a rekldemir er a klaumerang e milsuub er a Biblia, me te ngilai a lmuut el bebil er a ngeso me bo el sebechir el mengoit er tia el mekngit el omeruul.

[Baks/Siasing el ngar er a 5, 6 el llel]

TE CHILITII A OMELAMECH EL BUUCH

A makesin el Awake! a ngilai a tekingir a reteim el chad el millamech a buuch e mla choitii a omelamech. Ka molatk aika el tekingir.

Ngera me ke mlo melamech a buuch?

Betty: A demak a milskak a buuch er sera ledirk el eru a rekik. Sera kngeasek, e ak mle blechoel el olab a betok el buuch. Ak kmal mlo smau el melamech a buuch me ngmlo kot el tekoi el kuruul er ngii er a bek el tutau.

Wen-Chung: A kulemuchel el melamech a buuch er sera le 16 a rekik. A rechad a ulemes er a omelamech el kmo ng haeri e tekoi el loruul er ngii a remla mo meklou el chad. Ngmle soak a rechad a lekengei er ngak a uchul me ak mlo meruul er ngii.

Jiao-Lian: Ak ulelterau a buuch me bo el sebechek el di ngak el mesiou er ngak. Ak millatk el kmo a lsekum e ngsoak el mo olterau a kot el ungil el buuch, e ngmle kirek el mo mengarm. Tiang a mlo uchul e ak mlo smau el melamech.

Ngmilekerang a omelamech e tomellii a bedengem?

Jiao-Lian: A ngerek me a ungelek me a berdel a ngerek a kmal mle cheisech. Ak kmal merur el omes a siasing er ngak er a ngar er a mong. Me lmuut er chelechang, e ngdirk mo er ngii a keltkat er a berdel a ngerek.

Pauline: Ak mle blechoel el mo omachediil e mo keltkat a chelsel a ngerek e merecherached a renguk.

Betty: Ak di mle 77 el bongd, el ngii a dimlak el kirel bengdel a chad el ua klungek me a klemengetek. A ungelek a kmal mle kikiongel me ak mle blechoel el melatech el ousbech a oltechel a olekang.

Ngera me ngmlo diak molamech a buuch?

Pauline: Ak chiliuii a 2 Korinth 7:1 el kmo a Dios a soal a “de kikidid er a ikel mengikiongel a bedenged.” Me seikid, e ak mlo melasem el mo er sel tkurrebab el sebechek el oldeu er a rengul Ngike el Ulemeob er ngak.

Sam: Ngmle soak a oureor el klisichel a Jehovah el Dios a bo loureor er a chelsel a klengar er ngak, me ak milluluuch me bo el sebechel el ngosukak me lak bo el soak el melamech a buuch. A Jehovah a ulenger er a nglunguchek, me ngmla mo 30 el rak el diak kulamech.

Jiao-Lian: Sera kunguiu er a Biblia, e ak chiliuii a tekoi el kmo: “Mrisu a chimomiu, kemiu el chelsechusem er a klengit.” (Jakobus 4:8) Aika el tekoi a mera el mla er ngii a lerellii el kirek. Me ak millatk el kmo, ngak a kuluusbech e ulelterau a buuch, alta e ak mle medengei a telemellel? Ngar seikid el taem, e ak tilbir el mo ‘remisu a chimak’ er tia el kikiongel el lomeruul el sebechel tomellii a deleuill er a chad me a Dios.

Ngera el klungiaol obla mngai e le kau el mla mo diak molamech a buuch?

Wen-Chung: Ak mlo omuchel el melamech a buuch me bo el sebechir tirke el ua meklungek el mo kongei er ngak. Engdi chelechang e ngdmeu a renguk er a ungil el deleuill el obengkel a Jehovah me a rudam me a rudos er ngak er a klaumerang.

Pauline: A kumelechesiu er ngak el mededaes e klikiid a klengar er ngak. Me a ungelek a mla mo mesisiich e diak el cheisech, e a blik me a sersek a diak a budel a buuch el berriid er ngii e diak di el telub.

Betty: Ngmla mo klikiid a ukltkek e mesisiich a bedengek. Chelecha el taem, e ngsebechek el oureor el sensei er a skuul e dirrek el ngar er a mui el taem el omesiou.

[Aike el siasing]

Betty

Pauline

Wen-Chung

Jiao-Lian

Sam

[Diagram/​Aike el siasing el ngar er a 4 el llel]

A imis el omelamech el buuch a sebechel el mo uchul a mekngit el rakt

Cheisech el uingel me a rektel a techel a uingel

Keltkat el ngerel a chad

Kasinoma er a ngerel a chad