Moak die reed, fa daut schwoare, waut doa kaun komen

“Ekj wort mie eenich, daut ekj wull opphieren met schmieekjen, wiels wie hauden nu een Bäbe un ekj wull daut nich krank moaken. Un doawäajen deed ekj en ons Hus wua een Zein han, wua daut säd: ‘Nich schmieekjen’. Oba eene Stund lota foddad mie daut soo sea, daut ekj mie wada eene Zegoa aunstekjt” (Yoshimitsu, von Jaupaun).

SOO aus wie aun Yoshimitsu seenen kjennen, haft daut noch waut opp sikj, wan doa wäa well opphieren met schmieekjen. Soo aus se rutjefungen haben, fangen meist 90 Prozent wada aun to schmieekjen, wan dee eemol trigjfaulen. Doawäajen, wan du west opphieren met schmieekjen, dan woat die daut secha eene Help sennen, wan du die aul em verut reedmoakst fa daut schwoare, waut doa komen kunn. Waut kunn doa oppkomen?

Die kaun daut no Nikotin fodren: Jeweenlich woat daut en dree Doag sea fodren von dan, aus du diene latste Zegoa jeschmieekjt hast. Un dan no twee Wäakj woat daut soo bie sach weinja. En dee Tiet “kaun daut soo komen aus Walen; daut blift nich”, sajcht eena, waut ea mol jeschmieekjt haft. Un daut kaun noch Joaren lota plazlich oppkomen, daut eenem daut sea foddat to schmieekjen. Wan daut soo es, dan doo nich fuaz schmieekjen, wiels daut woat soo bie fief Minuten wada äwagonen.

Aundret schwoaret, waut doa kunn oppkomen: Aum Aunfank es daut fa eenje schwoa, waka to bliewen ooda dän Kopp bie de Sach to haben ooda dee woaren schwanda. Daut kaun uk sennen, daut dee woaren Weedoag ooda Jäakj haben, schweeten motten un hoosten. Dee woaren veleicht leicht vedrislich sennen ooda mau rajcht truarich. Oba dit jeit jeweenlich en vea bat sas Wäakj dolla äwa.

Hia sent een poa Dinja, waut die en dise schwoare Tiet wudd halpen kjennen:

● Nemm die jenuach Tiet toom schlopen.

● Drinkj väl Wota ooda aundret jesundet. Doo uk jesunt äten.

● Doo met Mot ekserseisen.

● Doo deep Loft oppholen un stal die daut väa, daut diene Lungen voll reine Loft sent.

Waut daut bat doa brinjt, daut eena well schmieekjen: Eenje doonen biejlikj emma schmieekjen, wan dee irjentwaut drinkjen. Wan daut bie die soo aus daut es, dan nemm die nich too väl Tiet toom waut drinkjen. Oba wan du ieescht oppjehieet hast met schmieekjen un doa eene Tiet vegonen es, dan kaust du die daut secha wada loten scheenschmakjen un daut fein utnutzen.

Wan dien Kjarpa uk aul nich mea Nikotin fält, kaun daut doawäajen sennen, daut die eenjemol no schmieekjen es, wan du eene jewesse Sach deist. Torben, von dän wie aul ea räden, sajcht: “19 Joa nodäm daut ekj oppjehieet haud met schmieekjen, jankad mie daut doch bieaun mol wada to schmieekjen, wan wie mol een Stootje sauten un Koffe drunken.” Oba daut woat jeweenlich met de Tiet emma weinja.

Oba wan een Mensch stoakjet drinkjt, dan woat daut jeweenlich nich weinja. Doawäajen, wan du west opphieren met schmieekjen, dan proow, aules utem Stich to gonen, wua daut stoakjet jeft ooda wua se aundre soont aunbeeden, wiels de mieeschte, waut wada fresch aunfangen met schmieekjen, doonen daut dan, wan dee stoakjet drinkjen. Woosoo es daut soo aus dit?

● Stoakjet drinkjen, wan daut uk bloos een kjlien bätje es, kaun daut bat doa brinjen, daut een Mensch daut wada sea jankat to schmieekjen.

● Wan Frind toop stoakjet drinkjen, dan woat doa meist emma uk jeschmieekjt.

● Wan een Mensch stoakjet drinkjt, dan kaun dee nich soo kloa denkjen un dee deit dan Sachen, waut dee jeweenlich nich wudd doonen. Doawäajen sajcht de Schreft uk gaunz dietlich: “Wien, haft äa Denkjen vedreit” (Hosea 4:11, PB).

Frind: Pauss opp, met wäm du toop best. Proow, Menschen utem Stich to gonen, waut doa schmieekjen ooda waut die wudden aunbeeden, uk to schmieekjen. Bliew uk wajch von soone Menschen, waut sikj domm haben doaräwa, daut du west opphieren met schmieekjen.

Met sikj selfst foadich woaren: Soo aus se rutjefungen haben, fangen twee Dreddel wada aun to schmieekjen, wan dee vedrislich sent ooda sikj oajren motten. Wan doa soo irjentwaut bie die oppkjemt, daut die wada no schmieekjen es, dan doo irjentwaut. Drinkj Wota, doo Schiekle keiwen ooda go die bloos rom. Proow, äwa goodet notodenkjen, veleicht bäden ooda een bät waut enne Schreft läsen (Psalm 19:15).

Sieekj nich no Uträd to schmieekjen

● Ekj woa bloos eenen Puff.

Woo daut es: Bloos een Puff kaun daut Vestaunt fa dree Stund de Halft Nikotin jäwen, waut daut fält. Doawäajen es daut soo, wan eenje bloos eenen Puff nämen, dan fangen dee wada gaunz vom freschen aun to schmieekjen.

● Schmieekjen beruicht mie.

Woo daut es: Soo aus se rutjefungen haben, deit Nikotin eenen Mensch mau rajcht vedriselja moaken. Eenen Mensch späat sikj daut veleicht soo, daut dee fa een Stootje kaun ruja sennen, wäajens dee sienen Kjarpa daut Nikotin jejäft haft, wua dän no es.

● Ekj kaun aul nich opphieren.

Woo daut es: Wan du daut selfst nich jleefst, daut du daut kaust, dan woat daut väl schwanda sennen. De Schreft sajcht: “Wan du en schwoare Tieden mootloos woascht, dan woascht du mau weinich Krauft haben” (Spricha 24:10, NW). Doawäajen, doo die nich selfst raufranen. Aul dee, waut opp iernst wellen opphieren met schmieekjen un dän Rot nokomen, wua wie en dit Buak von jerät haben, dee kjennen opphieren met schmieekjen.

● Mie foddat daut too sea, wan ekj nich schmieekj.

Woo daut es: Daut es soo, daut kaun sea fodren, oba daut woat benna een poa Wäakj äwa sennen. Doawäajen jeff nich opp! Wan daut no een poa Moonat ooda Joaren noch mol wada trigjkjemt, dan wacht bloos een Stootje; daut woat en een poa Minuten wada äwa sennen – soo lang aus du nich fresch eene Zegoa nemst.

● Ekj hab eene Krankheit em Vestaunt.

Woo daut es: Wan du eene Krankheit em Vestaunt hast, soo aus de Narfenkrankheit ooda sestwaut, dan froag eenen Dokta no Help toom opphieren met schmieekjen. Dee woat wellich reed sennen toom die halpen. Veleicht woat dee die aundre Medizien jäwen aus verhäa, soo daut du diene Krankheit doawäajen kaust unja Kontroll hoolen.

● Wan ekj wada woa fresch aunfangen met schmieekjen, dan woat sikj mie daut soo feelen, daut helt nuscht en met mie.

Woo daut es: Wan du mol wada fresch aunfangst – soo aus väle doonen, wan dee proowen, opptohieren met schmieekjen – dan denkj nich, daut du daut verheipts nich mea woascht kjennen. Sto bloos wada fresch opp un moak wieda. Wan du eemol nich kaust, dan es doamet nich jesajcht, daut et dan gaunz vebie es. Proow bloos fresch un met de Tiet woascht du daut kjennen!

Denkj wie mol aun daut, waut Romualdo beläwd. Hee haud fa 26 Joa jeschmieekjt un haft nu aul 30 Joa nich mea jeschmieekjt. Hee sajcht: “Ekj weet aul nich mea, woo foaken ekj emma wada aunfunk. Un jiedatsmol, wan ekj daut deed, jinkj mie daut sea schlajcht. Ekj docht, ekj wudd daut nienich kjennen. Oba aus ekj mie daut dan mol gaunz faust väaneem, daut ekj wull met Jehova Gott Frind sennen un dän uk emma wada no Help fruach, kunn ekj entlich opphieren doamet.”

En dän latsten Artikjel woa wie ons gooden Rot unjastonen, waut die woat halpen, een schaftja Mensch to sennen, dee nich schmieekjt.

[Kausten]

EN AULE STEKJEN SEA JEFÄADLICH

Tobbak woat opp veschiedne Wäaj jebrukt. Daut woat mau rajcht en soone Stuasch vekoft, wua daut uzhent jesundet Äten jeft ooda Medizien von Plaunten. Oba een Buak sajcht, daut “Tobbak en aule Stekjen sea jefäadlich es” (World Health Organization). Eena kaun aun veschiedne Krankheiten stoawen, waut von Tobbak komen soo aus Kjräft un Hoat-Trubbel. Un soone Frues, waut schwanga sent, wudden äa Kjint kjennen schoden, wan dee schmieekjten. Woo woat Tobbak jeweenlich jebrukt?

Bidis: Dit sent kjliene Zegoaren, waut met de Henj toopjerolt woaren un jeweenlich en de Lenda von Asien jeschmieekjt woaren. Bidis haben mieremol soo väl Täa, Nikotin un een Gauss, waut Kohlenmonoxid heet, aus de jeweenelje Zegoaren.

De dikje Zegoaren: Dee woaren von Tobbak jemoakt un woaren uk en Tobbakbläda ooda en Papia von Tobbak enjerolt. Dise Zegoaren woaren soo jemoakt, daut se kjennen daut Nikotin doarut suen, wan dee uk nich mol aunjestekjt es.

Kreteks, ooda Näajelkjes-Zegoaren: Dise haben jeweenlich äwa 60 Prozent Tobbak un 40 Prozent Näajelkjes. Un dee haben mea Täa, Nikotin un Kohlenmonoxid, aus de jeweenelje Zegoaren.

Eene Piep: Met eene Piep schmieekjen, es nich bäta aus aundre Zegoaren schmieekjen; beides kaun eene Jewanheit sennen, waut eenen Mensch kaun Kjräft jäwen ooda aundre Krankheiten.

Tobbak, waut nich jeschmieekjt woat: Doa es met en Tobbak keiwen, rotzen un gutkha schmakjen, waut en Sied-Asien jebrukt woat. Nikotin kjemt en ons Bloot nenn derch ons Mul. Tobbak brucken, onen dän to schmieekjen, es krakjt soo jefäadlich aus aundra Tobbak.

Wota-Piepen (bongs, hookahs, narghiles, shishas): Bie de Wota-Piepen jeit de Ruak eemol derch daut Wota, ea eena sikj dän enholt, oba daut kaun sennen, daut et nuscht weinja schot aus aundasch. Daut kaun bat en de Lungen komen un biejlikj Kjräft veuasoaken.

[Kausten]

WÄM HALPEN, DOAMET OPPTOHIEREN

● Sie goot jesonnen. Lowen, halpt väl mea, aus wäm beschuljen ooda dän daut emma wada väaschmieten. Daut deit väl mea, wan eena sajcht: “Du woascht daut kjennen”, enne Städ to sajen: “Du hast daut aul wada nich kunt!”

● Sie reed to vejäwen. Proow, daut bloos to vedroagen, wan doa wäa oajalich ooda vedrislich es to die, wäajens dee prooft, opptohieren met schmieekjen. Bruck feine Wieed soo aus: “Ekj weet, daut et schwoa es fa die, oba ekj sie froo, daut du daut deist.” Saj oba kjeenmol: “Ekj jleicht die ea dolla, aus du noch schmieekjen deetst!”

● Sie een woara Frint. De Schreft sajcht: “Een Frint woat emma Leew bewiesen, un een Brooda es jebuaren toom em Trubbel biestonen” (Spricha 17:17, PB). Doawäajen proow, emma jeduldich to sennen met dänjanjen, waut opphieren well met schmieekjen. Doo uk emma Leew bewiesen, krakjt endoont waut vonne Stund daut es em Dach ooda woo dee jesonnen es.