1.  Babilona Yakoma Yajiyiwa

2.  Tangua Ditshi Masiya Wakhalele Naye Guza?

3.  Bametode a Gusaga Athu ana Toga Mahatshi

4.  Yala nu Mukaji’enji Ajiya Gudikapha Ba?

5.  Ndaga Yatadila Mawano

6.  Misongo ya Gisambugila

7.  Gusonega Mukanda

 1. Babilona Yakoma Yajiyiwa

Luholo lutshi tudi mujiya egi “Babilona Yakoma” idi mumonesa ikombelelo yagasue ya mambo? (Gumonesa 17:5) Tutadile ndaga eji:

• Babilona Yakoma yana tshita midimo ha mavu agasue. Biblia yana zuela egi Babilona Yakoma idi ya gukhala holu dia “thundu jia athu nu ifutshi.” Idi nu “uhinyinyi holu dia mafumu a ha mavu.”​—Gumonesa 17:15, 18.

• Babilona Yakoma ishigo ngolo jia politiki nga jia mungenda. “Mafumu a ha mavu” nu “enya mungenda” mbaashigo mufua tangua Babilona Yakoma mbayishiyiwa.​—Gumonesa 18:9, 15.

• Yana huiga athu egi idi mumoneshi wa Nzambi. Babilona Yakoma yana tamegewa egi mukhetu wa thambi, luholo yana kuata ufuta nu mafumu a baguvernema ha guheta makuta nga ima iko. (Gumonesa 17:1, 2) Yana huiga athu a mu ifutshi yagasue. Yana shiyisa nji athu avula.​—Gumonesa 18:23, 24.

Return to lesson 13 point 6

 2. Tangua Ditshi Masiya Wakhalele Naye Guza?

Biblia yadiangele guzuela egi phoso 69 jidi naye gubalega gutuama egi Masiya aze.​—Tanga Danyele 9:25.

• Tangua ditshi phoso 69 jiasendesele? Phoso jiene jiasendesele mu givo 455 gutuama dia guvualewa gua Yesu (G.G.Y). Mu tangua diene, Guvelenele Nehemiya wayile gu Yelusalema ‘ha gulondega nu gutunga luko’ dimbo.​—Danyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8.

• Phoso 69 jiazudile matangua guvula gutshi? Mu profesi jiko jia Biblia, lusugu lumoshi luana monesa givo gimoshi. (Lutango 14:34; Ezekiele 4:6) Phoso imoshi idi mumonesa ivo sambadi. Hene mu profesi eyi, phoso 69 jidi mumonesa ivo 483 (yakotelesa egi phoso 69 x masugu 7).

• Tangua ditshi phoso 69 jiasugile? Gula tuazula ivo 483 (69 x 7), sendese mu givo 455 G.G.Y. idi gutubata mu givo 29 G.Y. a Mu givo 29 gungima dia guvualewa gua Yesu (G.Y.) muene diago Yesu wabatijiwe nu wabuile Masiya!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Return to lesson 15 point 5

 3. Bametode a Gusaga Athu ana Toga Mahatshi

Guakhala nu bametode a gusaga athu ana toga egi akalegele mahatshi a muthu udi mukata. Uvi Aklisto anago gutshigina bametode ako mukatshi dia bametode ene gifua: guhana mahatshi, nga ndo gubamba mahatshi ene ha fundo dimoshi ngenyi hagula mbaavutule nawo gungima dia gusagewa.​—Mikhuala 15:23.

Uvi gudi nu bametode ako ajiya gutshiginyiwa gifua: guzula ndambo ya mahatshi ha gutshita examen, gutshigina egi tangua adi guguphanda, mahatshi aye azoge mu muila angine mu mashinyi, gungima avutuge luko mu muila waye (hémodialyse). Wajiya nji gutshigina egi mahatshi angine mu mashinyi ha guwevewa, gungima avutudiwe luko mu muila waye (hémodilution). Nga ndo egi, tangua adi guguphanda, mahatshi aye anyi adi muzoga aguvutule nawo hagula abodigo (récupération du sang épanché), nga gutshigina egi agusombegese mutshima nga mazavu (usage d’un cœur-poumon artificiel). Muklisto wagasue udi naye guzula desizio diatadila luholo mbaakalegela mahatshi enji tangua adi gumutshita examen, adi gumuphanda nga adi gumusaga. Munganga nu munganga udi nu luholo luenji luana kalegela muene bametode wawa. Hene gula Muklisto watshigina egi amuphande nga atshite ba examen, nga asagewe, udi naye thomo gukamba gujiya luholo munganga mbawukalegela mahatshi enji. Muthu nu muthu udi naye gudihula mihu eyi:

• Itshi mbangukalagala gula mahatshi ami, akangama mu mashinyi mukunda nu tangua dimoshi ngenyi? Mbangutshigina luko egi mahatshi ene adi ami, nga mbangutangiza egi ngudi naye guabundula ‘mu mavu’?​—Mikhuala 12:23, 24.

• Itshi mbangutshita gula tangua adi gungusaga akatula ndambo ya mahatshi ami, a awovua, gungima a avutula luko mu muila wami? Ndaga ngana longuga mu Biblia mbajisagesa mutshima wami gula ngatshigina metode ene a gusaga ba?

Return to lesson 39 point 3

 4. Yala nu Mukaji’enji Ajiya Gudikapha Ba?

Mbimbi ya Nzambi idi muwambela yala nu mukhetu egi ashigo naye gudikapha, idi mumonesa nji haphelo egi gula adikapha ashigo naye gudizula mu ulo nu muthu muko. (1 Kolinto 7:10, 11) Uvi gudi nu ndaga jiko jiajiya gutuma Aklisto ha gudikapha.

• Gula yala gashigo mukuatesa fami yenji. Yala udi mutuna gutagenesa nzala jia enya fami yenji, wana tshita egi enya fami yenji amone malamba.​—1 Timote 5:8.

• Gula yala nu mukaji’enji adi gudiluisa: Gulua, mashingo nga ndaga jiko jiajiya guhaga sante nga monyo wa yala  nga mukhetu udi mutagana nu malamba ene mu gingonza.​—Galatiya 5:19-21.

• Gula yala nga mukhetu udi mutshigina gubolesa ufuta wa muthu muko nu Yehowa: Ndaga jidi mutshita yala nga mukhetu jiajiya gukanga njila gudi muthu muko mukatshi diawo ha gukombelela Yehowa mu guhuima.​—Makalegelo 5:29.

Return to lesson 42 point 3

 5. Ndaga Yatadila Mawano

Aklisto anago gukalagala mawano anyi anago gusuanguluisa Yehowa. Uvi Muklisto wagasue udi naye gubemba egi malongo a Biblia a mukuatese ha guzula desizio diabonga tangua mawano ene adi mukalegewa. Tutadilenu ifezegeselo eyi.

• Gula muthu waguwambela egi “wano wabonga.” Wajiya guzuela phamba egi, “Mersi.” Gula muthu muene watshigina gujiya ndaga jiavula, wajiya gumukotelesela mukunda natshi wanago gukalagala nowele nga mawano ako a luholo elu.

• Itshi wajiya gukalagala gula mulumi’aye nga mukaji’aye munu gashigo Temue wa Yehowa wagutamega ha guya n’enji gu wano umoshi ngenyi? Gula wamona egi wajiya guya, wajiya gumuwambela egi gula athu asendesa gukalagala ndaga jidi gudivua nu kutime jia aphagano gu wano wene, mbawushigo gujikalagala.

• Itshi wajiya gukalagala gula fumu waye wa mudimo waguhana ba kado mu sungi ya mawano ako a mu gifutshi gienu? Udi naye gutuna ba kado ene ba? Didi desizio diaye. Wajiya gudihula egi: Fumu wami wa mudimo udi mutangiza egi ba kado ene adi mukunda nu mawano ene ba? Nga ndo idi luholo lua gunguhana mersi mukunda nu mudimo wabonga ngana kalagala?

• Itshi wajiya gukalagala gula muthu waguhana kado mu sungi ya wano? Muthu muene wajiya guzuela egi: “Ngudi mujiya egi wanago gukalagala mawano a luholo elu, uvi ngatshigina guguhana phamba kado gaga.” Yajiya gukhala egi muthu muene udi mutshigina gumonesa khadilo dia guhana. Nga ndo, gudi nu ndaga jidi gugutuma ha gutangiza egi waguhanyi kado gene ha gulola gutshigina guaye nga hagula aye nji ukalagale wano wa nowele ba? Aye hakhaye udi naye guzula desizio dia guzula kado gene nga ndo gula wakotelesa gishina muthu muene waguhanela kado gene. Mu ndaga jiagasue tudi mutshita, tudi naye guzula ba desizio abonga ha gumonesa egi tudi ya gujinginyina gudi Yehowa.​—Makalegelo 23:1.

Return to lesson 44 point 1

 6. Misongo ya Gisambugila

Tuana zumba athu ako, hene tuana kalagala ngolo ha gutuna guahana misongo ya gisambugila. Gula tudi nu misongo ya gisambugila nga ndo gudi nu ndaga jidi gututuma ha gutshigina egi tudi nu misongo yene, tudi naye gutshita ngolo ha gubamba athu ako. Tuana gutshita ngenyi ha gutumagela longo dia Biblia didi muzuela egi: “Zumba muthu na muku’enu gifua luholo wana zumba muila waye.”​—Roma 13:8-10.

Luholo lutshi muthu udi mukata misongo ya gisambugila wajiya gumonesa egi wana gutumagela longo edi? Muthu muene gashigo naye guyamba athu ako nga guahana beze ha gumonesa egi wana guazumba. Gashigo naye guvua gikenene gula athu ako ashigo gumutamega gumbo diawo, handaga adi mutshigina gubamba enya fami jiawo. Gutuama egi abatijiwe, udi naye guwambela mutuameji wa hunji dia akulu egi udi nu misongo ya gisambugila. Ngenyi ajiya gulondega ndaga hagula misongo yenji ikuatshigo athu ako, tangua adi gumubatiza. Gutuama egi asendese guditadila nu phangi mumoshi ha gudizula n’enji mu ulo, udi naye gukalagala examen ya mahatshi. Gula watshita ngenyi, mbawumonesa egi wana gudisagesa mukunda nu athu ako handaga ashigo ‘mukamba phamba gubonga guenji, uvi udi mukamba nji gubonga gua athu ako.’​—Filiphi 2:4.

Return to lesson 56 point 2

 7. Gusonega Mukanda

Gula tuadivua nu muthu mu ndaga jiatadila mbongo nu midimo iko tudi naye guyisonega gu mukanda, ikhale muthu muene udi phangi’etu wa Muklisto. (Yelemiya 32:9-12) Matangua ako Aklisto ajiya gudibinda mukunda nu makuta nga ndaga iko. Uvi adi naye gutshita muphushi ha gumanesela mulonga wene mu guhuima muyadi awo hagula athu ako ayijiyigo.

Itshi tuajiya gutshita ha gulondega milonga yakoma gifua: unzangi nga ndo muthu watumbila mambo? (Tanga Matayo 18:15-17.) Yesu watuwambelele ndaga thathu tudi naye gutshita:

1. Tshita ngolo ha gumanesela mulonga wene nu phangi’aye.​—Tala verse 15.

2. Gula phangi muene watuna guguvila, wajiya gukamba phangi mumoshi nga mbadi a gukula mu nyuma a mu hungu dienu ha guya nawo.​—Tala verse 16.

3. Uvi gula mulonga wene wahuilego, ngenyi wajiya giwa guya gudi akulu.​—Tala verse 17.

Ha gumanesela milonga iko nu aphangi’etu, ishigo mutoga egi tuafunde gu tribinale handaga gutshita ngenyi guana gubolesa lukuma lua Yehowa nu lua hungu. (1 Kolinto 6:1-8) Uvi gudi nu ndaga jiko jiana gutoga egi tujimanesele gutuama dia leta, gifua: gushiya ulo, muthu udi naye gubamba ana gula ulo wafua, guhana mbongo gudi muthu mbawubamba ana, gufuta makuta ajiya gukuatesa ha gusasa ana, falanga jia assurance nga testama. Gula Muklisto waya gu tribinale ha gumanesela mulonga wa luholo elu mu guhuima nu Muklisto muko, gashiyilego mikhuala ya Biblia.

Gula Muklisto mumoshi wawambela mafumu a leta gubola guakoma muthu mumoshi wakalagala, gifua unzangi, guzangela mona, gutshita ndaga jiakhuta, gutambula ima yangane nu gushiya muthu, gashiyilego mikhuala ya Biblia.

Return to lesson 56 point 3