Ndeye fundo didi milonga

Ndeye gu mito ya milonga

Mbimbi jia Gisugishilo

Mbimbi jia Gisugishilo

1 YEHOWA

Jina dia Nzambi Yehowa, diakotelesa egi “Wana Gutagenesa.” Yehowa udi Nzambi wa ngolo jiagasue, muene wafugile ima yagasue. Udi nu ngolo jia gukalagala mulonga wagasue watshigina muene gukalagala.

Mu zuelelo dia Hebelu, jina dia Nzambi diasonegewe nu isona iwana. Mu kipende, isona yene yana gusonegewa YHWH. Mu Biblia ya gishina mu zuelelo dia Hebelu, Jina dia Nzambi diasonegewe mahugo gubalega 7 000. Mu ifutshi yagasue, athu ana gukalegela jina dia Yehowa mu maluholo a gudisha, ana guditamega mu mazuelelo awo.

Mukh. 1, par. 15

2 BIBLIA ‘YAFUNDJISHIWE GUDI NZAMBI’

Nzambi muene fumi’a Biblia, uvi wakalegele athu ha guyisonega. Idi gifua fumu wa mudimo wawambela sekretere wenji asonege mukanda. Luholo lumoshi, Nzambi watumine nyuma yenji ha gukuatesa athu asonegele Biblia ha gula asonege matangi enji. Nyuma ya Nzambi yaakuatesele mu maluholo avula, matangua ako nyuma yene yaakuatesele ha gumona vizio, nga ha gulota nzoji, gungima dienji, asonegele ndaga jiagasue amonele mu nzoji jiene.

Mukh. 2, par. 5

3 MIKHUALA

Mikhuala idi malongo a Biblia ana gukotelesa giamatshidia gia gishina. Tufezegese: mukhuala wana guzuela egi “mafuta abola adi muzangela makalegelo abonga” wana gutulongesa egi tuajiya gulandula makalegelo abonga nga abola a athu tuana gukuata nawo ufuta. (1 Kolinto 15:33) Uvi mukhuala wana guzuela egi ‘ima yagasue idi muthu mukuna, yene mbayimuna muene diago’ wana gutulongesa egi tuajiyilego gulenga mbuto jia makalegelo etu.Galatiya 6:7.

Mukh. 2, par. 12

4 PROFESI

Profesi idi mbimbi yakatuga gua Nzambi. Yajiya gukotelesa felela dia Nzambi, longo mu luholo lua gukhala nu makalegelo abonga, mukhuala, nga luholo Nzambi wasophesa mulonga umoshi. Profesi yajiya nji gukhala mbimbi idi mumonesa luholo ndaga imoshi mbayibua mu masugu adi muza. Gudi nu profesi jiavula jia Biblia jiataganyile gale.

Mukh. 2, par. 13

5 PROFESI JIATADILA MASIYA

Profesi jiavula jia Biblia jiatadila Masiya jiataginyile gudi Yesu. Tala galuanda “ Profesi Jiatadila Masiya.”

Mukh. 2, par. 17, mbimbi goshia diyiji.

6 FELELA DIA YEHOWA MUKUNDA NU MAVU

Yehowa wafugile mavu, hagula akhale phaladiso, fundo didi gujinga athu ana gumuzumba. Nzambi abalumuinego felela dienji. Gualeha ndo, Nzambi mbawukatula gubola, mbawuhana athu enji lujingu lua ivo nu ivo.

Mukh. 3, par. 1

7 SATANA DIABULU

Satana udi muanjelo wasendesele gulumbugila Nzambi. Watamegewa egi Satana, jina diene diakotelesa egi “Muluishi,” handaga waluishile Nzambi. Watamegewa luko egi Diabulu, jina diene diakotelesa egi “Muenya mambo.” Amuhanele jina diene handaga wawambelele athu ndaga jiamambo mukunda nu Nzambi, wadimbile athu.

Mukh. 3, par. 4

8 ANGELO

Gutuama dia gufuga mavu, Yehowa wafugile thomo anjelo. Wafugile anjelo ene ha gujinga mu dilu. Gudi nu anjelo avula gubalega milio khama imoshi. (Danyele 7:10) Muanjelo wagasue udi nu jina dienji, nu makalegelo enji. Anjelo ana gukhala a gujinginyina gudi Nzambi, anatshigina ndo egi athu a akombelele. Adi mu Ndonga jia gudisha, ana gukalagala nji midimo yagudisha. Ana gukalagala midimo gifua: gutshita mudimo gutuama dia mbata (gife/nguasa) ya Yehowa, guwambela athu mbimbi ya Yehowa, gubamba nu gutuameza akombeledi a Yehowa ha mavu, gukalagala milonga luholo Nzambi wazuela, nu guhana ukuateshi mu mudimo wa gulongesa mbimbi ya Nzambi. (Ngimbo 34:7; Yatuwuwe 14:6; 22:8, 9) Mu masugu adi guza, anjelo mbaadibungisa hamoshi nu Yesu hagulua gita gia Halemagedona.Yatuwuwe 16:14, 16; 19:14, 15.

Mukh. 3, par. 5; Mukh. 10, par. 1

9 DISUMU

Luholo luagasue tuajiya gudivua nu ndaga tuajiya gutangiza nga gukalagala, gila jiadivilego nu Yehowa nga nu felela dienji, idi disumu. Disumu diana gubolesa ufuta wetu nu Nzambi, hene muene watuhanele mikhuala nu malongo ajiya gutukuatesa ha gula tutshitshigo disumu nu gutshigina guagasue. Mugisendeselo, Yehowa wafugile muabonga ima yagasue, yagutagana, uvi tangua Adama nu Eva azudile desizio dia gulumbugila Yehowa, atshitshile disumu, akhadilego luko agutagana, hene akolele, gungima afile. Esue nji tuana gukola nu gufua, handaga tuana guvualewa nu disumu dia Adama.

Mukh. 3, par. 7; Mukh. 5, par. 3

10 HALEMAGEDONA

Halemagedona idi jina dia ita Nzambi mbaaza mushiya ulondegi wa Satana nu athu agasue ana gutshita ndaga jiabola.

Mukh. 3, par. 13; Mukh. 8, par. 18

11 UFUMU WA NZAMBI

Ufumu wa Nzambi udi guvernema walondele Yehowa mu dilu. Yesu Klisto udi Fumu wa Ufumu wene. Mu masugu adi muza, Yehowa mbawukalegela ufumu ha gukatula gubola guagasue. Ufumu wa Nzambi mbawutuameza mavu agasue.

Mukh. 3, par. 14

12 YESU KLISTO

Nzambi wafugile Yesu gutuama dia ima yagasue. Yehowa watumine Yesu ha mavu, ha gufua mukunda nu athu agasue. Gungima dia gufua gua Yesu, Yehowa wamufuzumuishile. Mangino, Yesu wana guhinyina mu dilu gifua Fumu wa Ufumu wa Nzambi.

Mukh. 4, par. 2

13 PROFESI JIATADILA PHOSO (MBINGO) 70

Biblia yadiangele guzuelela tangua Masiya mbaamonega. Wakhadile naye gumonega gu suga ya sungi imoshi yatamegewa egi phoso 69, sungi yene yasendesele mu givo 455 gutuama dia tangua dietu (G.T.D.), yasugile mu givo 29 gia tangua dietu (T.D.).

Luholo lutshi tuajiya egi yasugile mu givo 29 T.D.? Sungi ya phoso 69 yasendesele mu givo 455 G.T.D., tangua Nehemiya wahetele gu Yelusalema nu wasendesele gutunga luko dimbo diene. (Danyele 9:25; Nehemiya 2:1, 5-8) Mbimbi “phoso” yana gututuma ha gutangiza masugu 7. Phoso jiazuelewa mu profesi yene jishigo phoso jia masugu 7, uvi jidi phoso jia ivo 7, ha gudivua nu luholo lua gutadila profesi luana guzuela egi ‘lusugu ludi mutela nu givo gimoshi.’ (Lutango 14:34; Ezekiele 4:6) Ndaga yene yakotelesa egi phoso yagasue ya profesi yene yakhalele nu ivo 7, hakiene, phoso 69 jiakhalele nu ivo 483 (69 x 7). Gila tuasendesa lutango mu givo 455 G.T.D., ivo guvula 483 idi gutubata uu nu mu givo 29 T.D. Givo giene, gidi diago givo giabatijiwe Yesu, nu giabuile muene Masiya!Luka 3:1, 2, 21, 22.

Profesi yene yana guzuelela nji phoso iko. Gila walezela phoso yene nu phoso tuazuelela gale, phoso jiana gubua 70. Mu guleha gua sungi yene, mu givo 33 T.D., Masiya wakhadile naye gushiyiwa. Sendese mu givo 36 T.D., lukuma luabonga lua Ufumu wa Nzambi luakhadile naye gulongesewa mu ifutshi yagasue, uvi ishigo phamba gudi Bayuda.Danyele 9:24-27.

Mukh. 4, par. 7

14 LONGO DIAMAMBO DIA UTHATHU

Biblia yana gutulongesa egi Yehowa Nzambi udi Mufugi, muene wafugile Yesu gutuama dia gufuga ima yagasue. (Kolosai 1:15, 16) Yesu gashigo Nzambi wa Ngolo Jiagasue. Yesu gazuelelego egi Nzambi nu muene adi nu ngolo luholo lumoshi. Uvi wazuelele egi: “Tata wangubalega ame gukoma.” (Yone 14:28; 1 Kolinto 15:28) Uvi, mangumba ako ana gulongesa uthathu, egi Nzambi udi nu athu mutatu mukatshi dienji: Tata, Mona, nu Nyuma yabonga. Mu Biblia mushigo nu fundo dia gusonega egi “Uthathu”. Longo dia uthathu didi longo diamambo.

Nyuma yabonga idi ngolo Nzambi wana gukalegela mudimo, ngolo jiene jianago gumonega, Nzambi wana gujikalegela ha gutaganesa felela dienji. Nyuma yabonga ishigo muthu. Tufezegese: Aklisto a sungi yathomo azalesewe nu nyuma yabonga,’ Yehowa wazuelele gamba: Mbangubunduiila muthu wagasue nyuma yami.’Makalegelo 2:1-4, 17.

Mukh. 4, par. 12; Mukh. 15, par. 17

15 MUTSHI WA GUDIKIKISA

Tangua Aklisto a giamatshidia ana gukombelela, anago gukalegela mutshi wa gudikikisa. Mukunda natshi?

  1. Mangumba a mambo ana gukalegela mutshi wa gudikikisa sendese mualeha. Mu tangua dikulu, akombeledi a ima yafugile Nzambi nu enya mishambo ya uthambi, akhalele gukalegela mutshi wa gudikikisa. Ivo 300 ngungima dia gufua gua Yesu, Aklisto akhalelego gukalegela mutshi wa gudikikisa mu gukombelela guawo. Gungima dia ivo yavula, fumu mumoshi wa dimbo dia Lomo jina dienji Constantin, muene wabuishile mutshi wa gudikikisa gifua jimbu ya Aklisto. Wakhadile gukalegela mutshi wa gudikikisa hagula athu avula atshigine Uklisto. Uvi, Yesu Klisto gakadigilego mutshi wa gudikikisa. Mukanda umoshi (New Catholic Encyclopedia) wakotelesa egi: “Hakhalele Yesu khenji gavualewa galego, aphagano nu athu ako akhalele mukalegela mutshi wa gudikikisa.”

  2.  Yesu gafilego holu dia mutshi wa gudikikisa. Mbimbi ya muzuelelo dia Greki yabalumuiwa egi “mutshi wa gudikikisa” yakotelesa egi “gitshinyi gia mutshi giamagenesewa,” “lushimi,” nga “mutshi.” Biblia imoshi (The Companion Bible) yakotelesa egi: “gushigo nu ndaga nga imoshi mu zuelelo dia Greki dia [Gikotelo Gihe-gihe] giajiya guhana matangi a itshinyi ya mitshi mbadi ya gudikikisa.” Yesu wafile holu dia mutshi wagumagenesewa.

  3. Yehowa ganago gutshigina egi tukalegele ifuanesa mu gukombelela guetu.Guzoga 20:4, 5; 1 Kolinto 10:14.

Mukh. 5, par. 12

16 GUWUNGULUGA GUFUA GUA YESU

Yesu wawambelele alandudi enji egi akhale muwunguluga gufua guenji. Ana guyikalagala ivo yagasue, mu lusugu lua 14 ya mbeji ya Nisana, yana gudivua nu lusugu enya Isalele akhadile gudibungisa ha gutshita fete ya Paki. Lusugu luene, ana gubalegesa dipha nu vinyo gua muthu wagasue wadibungisa ha guwunguluga gufua gua Yesu. Dipha diana gumonegesa muila wa Yesu, vinyo yana gumonegesa mahatshi enji. Athu mbaahinyina nu Yesu mu dilu, ana gudia dipha nu gunua vinyo yene. Athu adi nu felela dia gujinga ivo nu ivo ha mavu, ana gunemesa guwunguluga gua gufua gua Yesu, uvi anago gudia dipha nga gunua vinyo yana gubalegesewa lusugu luene.

Mukh. 5, par. 21

17 MONYO

Mu Biblia ya Traduction du monde nouveau (Gubalumuna gua mavu ahe-ehe) yazolewa luko mu givo 2013 mu zuelelo dia Angle, akalegela mbimbi “monyo” haguzuelela (1) muthu, (2) shitu, nu (3) lujingu lua muthu nga lua shitu. Tufezegese:

  • Muthu. ‘Mu masugu a Nowa . . . Athu azonda, phamba mionyo nage, yanginyine mu masuwa, yene yahuluishiwe mu meya.’ (1 Phetelo 3:20, NWT) Mu verse yiyi mbimbi “monyo” yakotelesa lujingu lua muthu—Nowa nu mukaji’enji, nu an’enji a mala nu akaji’awo, ahuluishile monyo wawo.

  • Shitu. “Nzambi wazuelele egi: ‘Meya azale nu mbiji jia miho yagasue, [“monyo,” mbimbi hashi ya diyiji], njila jinyinge gosa.’ Nzambi wazuelele egi: ‘Mavu azale nu shitu jia miho yagasue, nu shitu jia hembo nu shitu jia mu foto, nu jidi mudibulumuna hashi.’ Ndaga yatshitshiwe ngenyi.”Gisendeselo 1:20, 24.

  • Lujingu lua muthu nga lua shitu. Yehowa wadijigile Moise egi: ‘Athu anyi agasue atshiginyine gugushiya [“akhalele gukamba monyo waye” tala mbimbi hashi ya diyiji] afuile gale’. (Guzoga 4:19NWT) Tangua Yesu wakhadile ha mavu, wazuelele egi: ‘Ame ngudi mubambi wabonga; mubambi wabonga udi muhana lujingu luenji [“monyo,” tala mbimbi hashi ya diyiji] mukunda nu imeme yenji.”Yone 10:11NWT.

    Guzuela egi muthu watshita ndaga imoshi nu “monyo wenji wagasue,” yana gukotelesa egi muthu muene watshita ndaga yene nu gutshigina guenji guagasue, watshita yagasue ha gukalagala ndaga yene. (Matayo 22:37; Mikhuala 6:5) Tuajiya luko gukalegela mbimbi “monyo” ha guzuelela nzala nga ngina ya muthu. Gila muthu wafua kimbi gienji giajiya nji gutamegewa egi monyo wagufua.Lutango 6:6; Ishima 23:2; Yeshaya 56:11; Hagai 2:13.

Mukh. 6, par. 5; Mukh. 15, par. 17

18 NYUMA

Mbimbi jia zuelelo dia Hebelu nu Greki jiabalumuiwa egi “nyuma” mu Biblia ya Traduction du monde nouveau (Gubalumuna gua mavu ahe-ehe) jiajiya gukotelesa ndaga jiavula jiagudisha. Uvi tangua diagasue, mbimbi jiene jiana guzuela gima gimoshi athu ajiyilego gumona, gifua muhehe wana gubalega nga muhehe athu nu shitu ana guzola tangua ana guhuima. Tuajiya luko gukalegela mbimbi jiene ha guzuelela athu adi nu muila wa nyuma nga ha guzuelela nyuma yabonga, yakotelesa egi ngolo Nzambi wana gukalegela mudimo. Biblia yanago gulongesa egi gudi nu gitshinyi giko gia muila wa muthu giana gusala nu lujingu gila muthu wafua.Guzoga 35:21; Ngimbo 104:29; Matayo 12:43; Luka 11:13.

Mukh. 6, par. 5; Mukh. 15, par. 17

19 GEHENA

Gehena idi jina dia baba dimoshi hehi nu dimbo dia Yelusalema, mu baba diene muakhadile mubishidiwa ima ya mvindu (majilo). Gushigo nu gima gidi mumonesa egi mu tangua dia Yesu, shitu nga athu akhadile gumonesewa lamba nga gubishidiwa nu lujingu mu baba diene ha gula ashidile. Gehena yanago gukotelesa fundo dimoshi tuajiyilego gumona, diana gukengesewa athu afile gale ha guahisa thuya ivo nu ivo. Hazuelele Yesu egi athu ako ana gubishidiwa mu Gehena, wakhadile guzuelela gushiyiwa gua mayilago (gashidi).Matayo 5:22; 10:28.

Mukh. 7, par. 20

20 GISAMBU GIA FUMU TATA UDI MU DILU

Gidi gisambu giatshitshile Yesu, halongesele alandudi enji luholo lua gukombelela. Giana gutamegewa luko egi gisambu gia Tata Wetu udi mu dilu, gisambu gia gifezegeselo. Tufezegese, Yesu wawambelele alandudi enji ha gukombelela egi:

  • “Jina diaye dinemesewe”

    Tuana gukombelela Yehowa egi awove jina dienji, yakotelesa egi akatule mambo agasue athu ana guzuela mu jina dienji. Gukalagala luholo luene mbagukuatesa agasue adi mu dilu nu adi ha mavu ha gutumagela nu gunemesa jina dia Nzambi.

  • “Ufumu waye uze”

    Tuana gukombelela egi ufumu wa Nzambi ushiye ulondegi wa Satana, ufumu wene utuameze mavu ha guabuisa phaladiso.

  • “Gutshigina guaye gutshitshiwe ha mavu”

    Tuana gukombelela egi felela dia Nzambi ditshitshiwe ha mavu, ha gula athu ana gutumagela Nzambi ajinge ivo nu ivo mu phaladiso, luholo Yehowa watshiginyile hafugile muene athu.

Mukh. 8, par. 2

21 GIBAWU

Yehowa wahanele gibawu ha gukatula athu mu disumu nu gufua. Gibawu giakhalele ndando yakhadile naye gufutshiwa ha guvutula luko lujingu lua gutagana, luatotesele Adama. Gibawu giana gukalagala egi Yehowa adivise luko nu athu. Nzambi watumine Yesu ha mavu ha gula ashiyiwe mukunda nu athu agasue a masumu. Gufua gua Yesu guahana athu njila ya gujinga ivo nu ivo nu muila wagutagana.

Mukh. 8, par. 21; Mukh. 9, par. 13

22 MUKUNDA NATSHI GIVO 1914 GIDI NU NDANDO YAVULA?

Profesi idi mu mukanda wa Danyele mukhapho 4 idi gutulongesa egi Nzambi wakhadile naye gusha Ufumu wenji mu givo 1914.

Profesi: Yehowa wahanele Fumu Nebukadenezale profesi imoshi mu nzoji. Mu nzoji yene, wamonele egi mutshi umoshi wakoma wakokewe, gungima dienji, ajitshigile gitshinyi gia mutshi wene nu utadi, ha gula ukudigo luko mu sungi ya “ivo sambadi.” Gungima, dia ivo yene, mutshi wene wakhadile naye gukula luko.Danyele 4:1, 10-16.

Profesi yene yakotelesa itshi mukunda nu esue: Mutshi wakoma wa profesi yene udi gifuanesa gia uhinyinyi wa Nzambi. Yehowa wakhalele gutomba mafumu mu dimbo dia Yelusalema, ha gula ahinyine mu jina dienji. (1 Gudilanduluila 29:23) Uvi mafumu ene asendesele gukalagala ndaga jiabola, hene uhinyinyi wawo wasugile. Mu givo 607 G.T.D. (gutuama dia tangua dietu), dimbo dia Yelusalema diabolesewe. Givo giene giakhadile gisendeselo gia “ivo sambadi.” (2 Mafumu 25:1, 8-10; Ezekiele 21:25-27) Hazuelele Yesu egi: “Dimbo dia Yelusalema mbadidiatewa gu ikanzo y’athu adi gashigo enya Yuda uu nu hahua masugu a gindongo giawo,” wakhadile guzuelela “ivo sambadi.” (Luka 21:24) Ndaga yene yamonesa diago egi “ivo sambadi” yasugilego tangua Yesu wakhalele ha mavu. Yehowa wahanele laji egi mbawutomba fumu mumoshi mu gisugishilo gia “ivo sambadi” yene. Uhinyinyi wa Fumu muene watombewe, Yesu, wakhadile naye gubata gusuanguluga gua ivo nu ivo, gudi akombeledi a Nzambi a ifutshi yagasue ya ha mavu.Luka 1:30-33.

Guleha gua “ivo sambadi”: Sungi ya “ivo sambadi” yakhadile ivo guvula 2 520. Gila tuatanga ivo 2 520, sendese mu givo 607 G.T.D., idi gutubata mu givo 1914. Mu givo giene, Yehowa watombele Yesu hagubua Fumu wa Ufumu wa Nzambi, mu dilu.

Fundo ditshi tuazula mutango wa 2 520? Biblia yana gumonesa egi sungi ya matangua thathu nu ndambo adi nu masugu guvula 1 260. (Yatuwuwe 12:6, 14) Haguheta guvula gua “ivo sambadi” tudi nayo guzula mutango wa matangua thatu nu ndambo, mahugo mbadi; yene yatuhana masugu 2 520. Ha gudivua nu luholo lua gutadila profesi idi guzuela egi: ‘lusugu ludi mutela nu givo gimoshi,’ masugu 2 520 adi mutela nu ivo 2 520Lutango 14:34; Ezekiele 4:6.

Mukh. 8, par. 23

23 MIKAELE FUMU Y’ANJELO

Mbimbi “fumu y’anjelo” yakotelesa egi “fumu wa muanjelo wagasue.” Biblia yana guzuelela khuta fumu mumoshi y’anjelo, jina dienji Mikaele.Danyele 12:1; Yuda 9.

Mikaele udi Mutuameji wa masuta a mu dilu, mutuameji w’anjelo a Nzambi. Mukanda wa Yatuwuwe 12:7 wazuela gamba: “Mikaele nu anjielo enji akhalele mulua ita nu delago . . . nu anjelo enji.” Mukanda wa Yatuwuwe wana zuela egi Yesu udi Mutuameji wa thundu ya masuta a mu dilu. Ndaga yene yamonesa egi Mikaele idi jina diko dia Yesu.Yatuwuwe 19:14-16.

Mukh. 9, par. 4

24 MASUGU A GISUGISHILO

Mbimbi, masugu a gisugishilo yana gumonesa sungi ndaga jiavula jiakhadile naye gubua ha mavu, gutuama egi Ufumu wa Nzambi ushiye ulondegi wa Satana. Mu mafundo ako, Biblia yana guzuelela sungi yene gifua “gisugishilo gia gindongo egi” nga ‘gukhala gua Mun’a muthu.’ (Matayo 24:3, 27, 37) “Masugu a gisugishilo” asendesele tangua Ufumu wa Nzambi wasendesele guhinyina mu dilu mu givo 1914, mbaasuga tangua ulondegi wa Satana mbawushiyiwa mu ita ya Halemagedona.2 Timote 3:1; 2 Phetelo 3:3.

Mukh. 9, par. 5

25 GUFUZUMUGA

Gila Nzambi wazugisa luko muthu wafile gale, hagula muthu muene ajinge luko, ndaga yene yana gutamegewa egi gufuzumuga. Biblia yana guzuelela gufuzumuga gua athu 9. Ha gufuzumuna athu ene, Nzambi wahanele ngolo jienji gudi Eliya, Elisha, Yesu, Phetelo, nu Pholo yakhalele diago ndaga ya gushimana. Yehowa walayele egi mbawufuzumuna “athu agufua abonga nu abola.” (Makal 24:15) Biblia yana guzuelela luko gufuzumuga ha guya mu dilu. Gufuzumuga guene guana gukhala, tangua Aklisto ambiwe maji mu nyuma, ana gufuzumuga ha guya musanga Yesu mu dilu.Yone 5:28, 29; 11:25; Filiphi 3:11; Yatuwuwe 20:5, 6.

Mukh. 9, par. 13

26 MIDIMO YA BADEMO (WANGA)

Wanga udi midimo ya bademo, udi ndaga yabola, wana gutuma athu ha guzuela nu nyuma jiabola. Athu avula ana gusolula hakhawo nu bademo, uvi ako ana guyikalagala mu njila ya muthu muko gifua mbugi udi nu wanga. Athu ana gukalagala wanga, ana guyikalagala handaga ana gutshigina malongo a mambo ana gulongesewa egi: Gila muthu wafua, nyuma yenji yana gujinga luko, egi nyuma yene yana gubua ivule ya ngolo jiavula. Bademo ana gutuma luko athu ha gulumbugila Nzambi. Mukatshi dia midimo ya bademo tuajiya gutanga: Unganga-ngombo, maji, uloji, nu ndaga jiko jia luholo luene. Gudi nu mikanda yiko, nu mazulunalu, nu bavideo ana gumonesa gifua uloji nga bademo ajiyilego gutukalagala gubola. Muthu wajiya nji gudivua nu bademo mu njila ya ndaga jiana gukalegewa gula muthu wafua. Mukatshi dia ndaga jiene tuajiya gutanga: lusugu lua guwunguluga gufua gua muthu, gushiya shitu mukunda nu muthu wafi, gukatula sanga diagasue mu muto, nga gukalagala ndaga jiko jia luholo luene. Athu ako ana gukalegela gihemba ha guheta ngolo jia nyuma jiabola.Galatiya 5:20; Yatuwuwe 21:8.

Mukh. 10, par. 10; Mukh. 16, par. 4

27 UTUAMEJI WA YEHOWA

Yehowa udi Nzambi wa Ngolo jiagasue, muene wafugile ima yagasue. (Yatuwuwe 15:3) Ima yagasue idi Y’enji, udi naye guyituameza, udi nu ufumu wagasue waguhinyina ima yafugile muene. (Ngimbo 24:1; Yeshaya 40:21-23; Yatuwuwe 4:11) Yehowa wazolele mikhuala mukunda nu ima yagasue yafugile muene. Muene udi nu ufumu wa gutomba athu ako, ha gula abue mafumu. Ha gumonesa egi tuatshigina utuameji wa Nzambi, tudi naye gumutumagela nu gumuzumba.1 Gudilanduluila 29:11.

Mukh. 11, par. 10

28 GUZOLA VUMO

Athu avula ana guzola vumo nu mutshima wawo wagasue, ha gusugisa lujingu lua mona udi khenji avualewago. Tushigo muzuelela vumo diana guzoga gila muthu watshita aksida, nga mukunda nu misongo. Gila mukhetu wamita, mona udi mu vumo dienji ashigo gitshinyi giko gia muila wa ngina. Mona muene udi nji muthu gukhapho dienji.

Mukh. 13, par. 5

29 GUMBIWA MAHATSHI

Idi luholo minganga yana gumba mu muila wa muthu, mahatshi a muthu muko nga gitshinyi gimoshi gia itshinyi 4 yakoma ya mahatshi ene. Mahatshi ene ajiya luko guzudiwa mu inzo imoshi yana gubambewa mahatshi a athu. Itshinyi yene 4 ya mahatshi yana gutamegewa egi plasma, globules rouges, globules blancs, nu plaquettes.

Mukh. 13, par. 13

30 GUHANA DISIPLINE

Mu Biblia mbimbi “disipline” ishigo phamba guhana ndola. Guhana disipline yajiya nji gukotelesa guhana formasio, gulongesa, guwambela muthu ha gukalagala ndaga muabonga. Yehowa wanago guhana athu disipline mu luholo luabola, nga nu khuta yagasue. (Ishima 4:1, 2) Yehowa wahana mvuaji gifezegeselo giabonga. Yehowa wana guhana disipline mu luholo luatagana, hene yajiya gutuma muthu ha guzumba disipline. (Ishima 12:1) Yehowa wana guzumba athu enji hene wana guahana formasio. Wana guahana malongo ha guakuatesa akatule matangi abola, hagula akhale nu matangi abonga nu midimo yabonga luholo muene wana gutshigina. Guhana ana disipline yakotelesa egi mvuaji jidi naye gukuatesa anawo ajiye gishina adi naye guatumagela. Yakotelesa luko gualongesa luholo lua guzumba Yehowa, nu lua guzumba Mbimbi y’enji Biblia, nu lua gukotelesa malongo a Biblia.

Mukh. 14, par. 13

31 BADEMO

Bademo anago gumonega, adi nyuma jiabola, adi nu ngolo gubalega athu. Bademo adi anjelo abola. Gubola guawo guasendesele tangua atunyine gutumagela Nzambi, abuile mbalagaji jienji. (Gisendeselo 6:2; Yuda 6) Adibungishile mu ulumbugi wa Satana gudi Yehowa.Mikhuala 32:17; Luka 8:30; Makalegelo 16:16; Yakoba 2:19.

Mukh. 16, par. 4