Ndeye fundo didi milonga

Ndeye gu mito ya milonga

Wana Guyijiya ba?

Wana Guyijiya ba?

Lumene lua Mordekayi luana khala lua giamatshidia ba?

MUKANDA wa Estere wana zuelela muavula muenya Yuda mumoshi mu jina dia Mordekayi. Wakhalele mu uhiga gu Babilona, wakhalele mutshita mudimo mu inzo ya fumu wa gu Phelese. Tangua diazonda gungima dia givo 500 G.G.Y., “mu tangua dia [Fumu] Aseluse.” (Mangino athu avula ana tamega fumu muene egi Zelesesi I.) Mordekayi wafundile athu anyi ayile giphungi ha gushiya fumu. Fumu wazuelele egi ahane Mordekayi lutumbu ha meso a athu agasue. Watshitshile ngenyi ha gumuhana mersi. Gungima dia gufua gua Hamana mbalagaji wa Mordekayi nu enya Yuda ako, fumu wahagele Mordekayi fumu wa mbadi gungima dienji. Ndaga yene yakuatesele Mordekayi ha guhaga mukhuala wahuluishile enya Yuda anyi akhalele gu Phelese.​—Es. 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16.

Enya ndunge ako (ba historiens) azuelele egi, ndaga jidi mu mukanda wa Estere jiakhala jia mambo, Mordekayi gajingile genji ndo. Uvi mu 1941, enya ndunge ako (ba archéologues) amonele ima yakhalele mumonesa egi lumene lua Mordekayi ludi mu Biblia ludi lua giamatshidia. Ima tshi yene amonele?

Enya ndunge ahetele seso dimoshi dia gusonega jina dia Marduka (mu Giphende Mordekayi). Marduka wakhalele fumu. Yajiya gukhala egi muene wakhalele mutala ndaga jia makuta mu dimbo dia Suse. Muenya ndunge mumoshi mu jina dia Arthur Ungnad wasonegele egi: “Yakhalele mbala ya thomo ya gumona jina dia Mordekayi dia gusonega ha fundo diko, handaga jina diene diana khala phamba mu Biblia.”

Sendese mu tangua diene, enya ndunge asendesele gubalumuna muavula mene jia enya Phelese ako, jiakhalele jia gusonega mu maseso. Mukatshi dia maseso ene guakhalele nu maseso ahetele gu makhulu a dimbo dia Persépolis ha fundo akhalele mubamba ima ya ndando hehi nu ibayi ya dimbo. Maseso ene asonegewe mu uhinyinyi wa fumu Zelesesi I. Maseso ene ana khala a gusonega muzuelelo dia enya Elama, ana zuelela nji majina avula adi mu mukanda wa Estere. a

Jina dia Mordekayi (Marduka) dia gusonega gu seso dimoshi dia enya Phelese

Maseso avula amonele gu Persépolis akhalele nu jina dia Marduka. Marduka wakhalele sekretere gu Suse mu uhinyinyi wa fumu Zelesesi I. Seso dimoshi diana monesa egi Marduka wakhalele muthu wana balumuna mikanda. Ndaga yene idi diago gudivua nu ndaga Biblia yana zuela mukunda nu Mordekayi. Biblia yana zuela egi Mordekayi wakhalele mutshita mudimo mu inzo ya Fumu Aseluse (Zelesesi I) wakhalele muzuela mazuelelo mbadi. Mordekayi wakhalele mukhala ha mufulo wa inzo ya fumu wa gu Suse. (Es. 2:19, 21; 3:3) Mufulo wene wakhalele wakoma diago. Athu akhalele mushita mudimo mu inzo ya Fumu akhalele mutshita mudimo ha fundo diene.

Ndaga jidi jia gusonega mu maseso ene mukunda nu Marduka jidi gudivua nu ndaga Biblia yana zuela mukunda nu Mordekayi. Ajingile mu tangua dimoshi ha fundo dimoshi, akalegele nji mudimo wa luholo lumoshi ha fundo dimoshi. Ndaga eji jiagasue jidi mumonesa egi, Marduka adi muzuelela mu maseso ene muene Mordekayi.

a Mu 1992 muenya ndunge mumoshi mu jina dia Edwin M. Yamauchi wasonegele mukanda umoshi wakhalele nu majina akhalele mu maseso amonele mu dimbo dia Persépolis. Mukanda wa Estere wana zuelela nji majina ene.