1-3. Ko nchani chidachitika pomwe Yesu ambalairana na atumi wake, ndipo kuchoka kwake kudayambisa mibvunzo yaponi?

 KWA masondo yanganani atumi enze okondwa kukhala pomwe na Yesu. Ndipo ambafunalini kuti asiyane naye! Chisoni chomwe enze nacho chenze chidamala ndawa yakuti Yesu wenze adamukisiwa. Kwa ntsiku 40, iye adaonekera kwa ateweri wake ndipo ambawapfunzisa na kuwalimbikisa. Manje nthawe yakuti alairane nawo idakwana.

² Yesu na atumi adaima pa Phiri ya Maolivi. Atumi mwawa ambamubvesera pa vose vomwe anganena. Pamwapo Yesu adamaliza kuyankhula nawo olo kuti atumi ambafuna kuti iye ambandoyankhula basi. Patsogolo pake Yesu adaimisa manja yake nkuyamba kuwadalisa. Padachita teno iye adayamba kukwira kudzulu ndipo ateweri wake ambandomunyang’anisisa. Patsogolo pake adabisika na mitambo ndipo alibe  kumuona pomwe, koma ateweri wake mwawa adandoti pulu kumbanyang’anisisa kudzulu.—Luka 24:50; Mac. 1:9, 10.

³ Vomwe vidachitika ntsiku mweire vidachinja maninge moyo wa atumi wa Yesu. Manje ko iwo adakachita tani pomwe Mbuya wawo Yesu Mkhrisitu wenze adayenda kudzulu? Tinkukhulupirira kuti Yesu wenze adawathandiza mokwana kuti apitirize kuphata basa yomwe iye adaiyambisa. Ko adawathandiza tani kuti aphate basa yafunika maninge mweyi ndipo iwo adachita chani? Ko Akhrisitu ntsiku zino ankupfunzirapo chani? Msolo woyamba wa bukhu ya Machitidwe unamidawiro yolimbikisa maninge.

4. Ko Luka adayamba tani kufotokoza nkhani yomwe iri mu bukhu ya Machitidwe?

⁴ Luka adayamba kunemba bukhu ya Machitidwe na mawu yoyenda kwa Teofilo, munthu yemwe pakuyamba adamunembera bukhu ya Ntontholo Wabwino wa Luka. a Luka adayamba na kufotokoza mwachigwato nkhani yomwe iri kumapeto kwa bukhu yake ya Ntontholo Wabwino, pakufuna kuonesa kuti ntontholo womwe uli m’bukhu ya Machitidwe unkupitiriza na nkhani yomwe iri kumapeto kwa bukhu ya Luka. Pakunemba vimwevi, iye adaphatisa basa mawu yosiyanako pang’ono ndipo adanena mpfundo zinango zinyowani.

5, 6. (a) Nchani chidakathandiza ateweri wa Yesu kuti akhale na chikhulupiriro cholimba? (b) Ndawa chani tinganene kuti “maumboni yazinji yotsimikizirika” yachathandiza Akhrisitu kukhala na chikhulupiriro cholimba ntsiku zino?

⁵ Ko nchani chidakawathandiza ateweri wa Yesu kuti akhale na chikhulupiriro cholimba? Pa Machitidwe 1:3, tichawerenga kuti: “Iye adawonekera wamoyo kwa atumi mwawo pakuphatisira basa maumboni yazinji yotsimikizirika.” M’Baibolo yose, ni Luka yekha “mfulumero wapamoyo” yemwe adaphatisa basa mawu yakuti ‘maumboni yotsimikizirika.’ (Akol. 4:14) Mawu mwaya yambaphatisiwa basa m’mabukhu ya vaufulumero ndipo yambatanthauza umboni woonekeratu, wosatsutsika komasoti wothembeka. Yesu adaperekadi umboni moyu. Ndawa yakuti iye nthawe zizinji adaonekera kwa ateweri wake, nthawe zinango kwa munthu m’bodzi, awiri, ndipo nthawe zinango kwa atumi wose ndipo panthawe inango adaonekera kwa wanthu okhulupirika oposha 500. (1 Akor. 15:3-6) Shuwadi yamwaya yenze maumboni yotsimikizirika maninge!

⁶ Ntsiku zinombo, “maumboni yazinji yotsimikizirika” yachathandiza Akhrisitu chaiwo kukhala na chikhulupiriro. Ko pali umboni woonesa kuti Yesu adakhalapo  padziko yapasi, ndipo adatifera ndawa ya machimo yathu komasoti adamukisiwa? Inde, maumboni yalipo yazinji. Vinthu vizinji vomwe wanthu adachita na kuona okha nkunemba m’Mawu youziriwa na Mulungu, vitipasa umboni womwe ni wosatsutsika. Tingakhale na chikhulupiriro cholimba tikambapfunzira nkhani zimwezi na kukumbira Mulungu kuti atithandize kuzibvesa. Mbakumbukirani kuti munthu yemwe anaumboni wotsimikizirika achakhala na chikhulupiriro chaicho kusiyana na munthu yemwe andokhulupirira vinthu virivose vomwe viribe umboni. Chikhulupiriro cholimba ni chofunika maninge kuti munthu adzagumane moyo wosapera.—Yoh. 3:16.

7. Ko Yesu adapereka chitsanzo chiponi kwa ateweri wake pa nkhani ya kulalikira na kupfunzisa?

⁷ Yesu ambapfunzisa pomwe “va Ufumu wa Mulungu.” Mwakulinganiza, iye adafotokoza maulosi yoonesa kuti Mesiya adzadzudziwe na kuphewa. (Luka 24:13-32, 46, 47) Pamwapa Yesu adalewa va udindo wake ninge Mesiya, adafotokoza pomwe mpfundo ikulu yolewa va Ufumu wa Mulungu ndawa iye wenze adasankhuliwa kale kuti adzakhale Mpfumu ya Ufumu moyu. Ndipo mpfundo ikulu ya ulaliki wa Yesu yenze yolewa va Ufumu, ndipomwapa ateweri wake ntsiku zino achalalikirambo va Ufumu moyu.—Mat. 24:14; Luka 4:43.

8, 9. (a) Ko atumi wa Yesu enze na mpfundo ziwiri ziponi zophonyeka m’maganizo mwawo? (b) Ko Yesu adawathandiza tani kuchinja maganizo yawo yophonyeka, ndipo Akhrisitu ntsiku zino ankupfunzirapo chani?

⁸ Atumi padasonkhana pa phiri ya Maolivi, adagumana na Yesu komalizira pa dziko yapasi. Mwachilungamo iwo adamubvunza kuti: “Ambuya ko mubwezerese Ufumu kwa Aizirayeli manjeuno?” (Mac. 1:6) Mbvunzo moyu udaonesa kuti atumi mwawa enze na mpfundo ziwiri zophonyeka m’maganizo mwawo. Chakuyamba, iwo ambaganiza kuti Ufumu wa Mulungu ubwezeresewe mu mtundu chaiwo wa Aizirayeli. Chachiwiri, iwo ambadikhira kuti Ufumu wopolomisiwa uyambe kutonga “nthawe mwaire.” Ko Yesu adawathandiza tani kuti achinje maganizo yawo yophonyeka mwaya?

⁹ Vinkuonesa kuti Yesu ambadziwa kuti pakandopita ntsiku zing’onong’ono opfunzira mwawa adzadziwe mpfundo yakuyamba yophonyeka mwiyo. Ndipo pazidapita ntsiku 10 zokha basi, ateweri wake mwawa adaona kubadwa kwa khaindi ya Izirayeli wauzimu. Pamwapa ushamwali wapadera womwe Mulungu wenze nawo na Izirayeli wakuthupi wenze udasala pang’ono kumala. Koma pakulewa va mpfundo yachiwiri yophonyeka ire, Yesu adawakumbusa mokoma ntima kuti: “Mufunikalini kudziwa ntsiku panango nthawe yomwe Ababa wasankhula mu ulamuliro wake.” (Mac. 1:7) Nthawe zose Yahova achachita vinthu panthawe yake. Yesu akalibe waphewa adalewa yekha kuti panthawe mwiyo, olo mwana ambadziwalini “ntsiku panango nthawe” yomwe mapeto yadzafike “koma Ababa wokha” ni womwe ankudziwa. (Mat. 24:36) Kundoyambira nthawe mwiyo mpakana manjeuno, peno Akhrisitu akhala na nkhawa maninge va  nthawe na mapeto ya dziko iyi, ndiye kuti ankukhala na nkhawa na vinthu vomwe vingawachitikirelini.

10. Ko atumi enze na maganizo yabwino yaponi yomwe isembo tichadekana kukhala nayo?

¹⁰ Shuwadi, tichadekana kusamala kuti ayi kuti timbawanyoze atumi wa Yesu womwe enze amuna wachikhulupiriro cholimba. Pomwe Yesu adawathandiza iwo adabvuma kuchinja maganizo yawo yophonyeka. Podiya kuti mbvunzo wawo umbaonesa kuti enze na maganizo yophonyeka, umbaonesa pomwe kuti enze na ntima wabwino. Yesu adawalimbikisa na kuwauza kawirikawiri kuti: “Pitirizani kukhala maso.” (Mat. 24:42; 25:13; 26:41) Iwo enze maso mwauzimu ndipo ambadikhira mwachidwi chidikhiro chomwe Yahova wasala pang’ono kubweresa mu Ufumu wake. Isembo ntsiku zino tichadekana kuyesesa kukhala na ntima ninge moyu. Ndipo tichadekana kukhala maso maninge makamaka “ntsiku zomalizira zino.”—2 Tim. 3:1-5.

11, 12. (a) Ko Yesu adapereka basa iponi kwa ateweri wake? (b) Ndawa chani venze vodekana kuti Yesu atomole mzimu uchena pakulewa va basa yolalikira?

¹¹ Yesu adakumbusa atumi va mpfundo yomwe ambadekana kuiganizira maninge. Iye adawauza kuti: “Mukadzatambira mzimu uchena, mudzakhale na mphanvu. Ndipo mudzakhale mboni zangu mu Yerusalemu, ku Yudeya kose na ku Samariya, mpakana kumamaliziro ya dziko yapasi.” (Mac. 1:8) Ntontholo wakuti Yesu wamukisiwa ungadekana kuyamba kulalikiriwa ku Yerusalemu komwe wanthu adamuphera. Patsogolo pake ntontholo moyu ungadekana kulalikiriwa pomwe ku Yudeya, ku Samariya na madera yanango yakutali.

¹² Vinkuoneseratu kuti Yesu adawapasa atumi basa yolalikira padawapolomisa kachiwiri kuti adzawapase mzimu uchena kuti uwathandize. Aya ni malo yabodzi yoposha 40 yomwe mawu yakuti “mzimu uchena” yankugumanika mu bukhu ya Machitidwe. Mobwerezabwereza nkhani yokomedza ya mu bukhu ya Machitidwe inkuoneseratu kuti tingakwaniserini kuchita vomwe Yahova ankufuna tikaleka kuthandiziwa na mzimu uchena. Ndipomwapa, nthawe zose tichadekana kumbakumbira Mulungu kuti atipase mzimu uchena! (Luka 11:13) Manjeuno tinkufunikira maninge mzimu uchena kuposha kalekale.

13. Ko basa yolalikira yomwe wanthu wa Mulungu adapasiwa ni ikulu tani ntsiku zino, manje ndawa chani tichadekana kuiphata mwakhama?

¹³ Tanthauzo ya mawu yakuti “kumamaliziro ya dziko yapasi” yakhala inkuchinja kuyambira nthawe mweyo. Ninge momwe taonera mu msolo wapitaule, wa Mboni za Yahova ankuphata na ntima wose basa yomwe Yesu adawapasa. Iwo ankuchita vimwevi ndawa ankudziwa kuti Mulungu ankufuna kuti wanthu wa makhaindi yose abve ntontholo wabwino wa Ufumu wake. (1 Tim. 2:3, 4) Ko munkuphata nawo basa yopulumusa moyo mweyi? Palibe basa inango yokomedza maninge yomwe mungaphate kuposha mweyi! Yahova adzakupaseni mphanvu zomwe munkudekana kuti muphate basa mweyi. Bukhu ya Machitidwe ikuuzeni mpfundo zizinji zolewa va njira yabwino yomwe mungatewedzerere pakuphata basa mweyi komasoti ntima womwe mungadekane kukhala nawo kuti mukwanise kuiphata.

14, 15. (a) Ko angelo adanena chani pa nkhani ya kubwera kwa Khrisitu ndipo iwo ambatanthauza chani? (Onani pomwe mawu ya m’nyantsi.) (b) Ko Yesu adabwera tani mu “njira yolingana na momwe adamuonera akuyenda kudzulu?”

 ¹⁴ Ninge momwe taonera kumayambiriro kwa msolo uno, Yesu adayamba kukwira kudzulu ndipo patsogolo pake alibe kuoneka pomwe. Koma atumi 11 wale anandoima nkumbanyang’ana kudzulu. Pomwe iwo anganyang’anisisa kudzulu, patsogolo pake padaonekera angelo awiri omwe adaima pafupi na opfunzira mwawo. Angelo mwawo adawabvunza kuti: “Amuna imwe wa ku Galileya, ndawa chani mwandoima nkumbanyang’ana kudzulu? Yesu moyu yemwe watengewa pakati panu nkuyenda kudzulu, adzabwere mu njira yolingana na momwe mwamuwonera akuyenda kudzulu.” (Mac. 1:11) Ko angelo mwawa ambatanthauza kuti Yesu adzabwere mooneka ninge momwe adayendera kudzulu mobvera na vomwe wanthu wavipembedzo achapfunzisa? Neye, angelo mwawo ambatanthauzalini vimwevi. Manje tinkudziwa tani vimwevi?

¹⁵ Angelo mwawo alibe kulewa kuti Yesu adzabwere pomwe mwakuchita kuwonekera. Koma adati “adzabwere mu njira yolingana na momwe mwamuwonera ankuyenda kudzulu.” b Ko iye adayenda mu njira iponi? Yesu ambaonekalini panthawe yomwe angelo mwawa ambalewa vimwevi. Atumi ang’onong’ono mwawa ni omwe adadziwa kuti Yesu wachoka pa dziko yapasi, wayenda kudzulu kwa Ababa wake. Ndipomwapa angelo mwawa ambatanthauza kuti vidzakhalembo chibodzibodzi Khrisitu akambadzabwera. Shuwadi ndivo vomwe vinkuchitika. Ntsiku zino wanthu omwe achabvesa Malemba ni omwe achazindikira kuti Yesu adabwera ndipo ankutonga. (Luka 17:20) M’pofunika kuti timbadziwe maumboni yoonesa kuti Yesu adabwera ndipo ankulamulira ninge Mpfumu na cholinga chakuti tithandize wanthu anango kudziwa kuti tinkukhala ntsiku zomalizira.

16-18. (a)Ko pa Machitidwe 1:13, 14, tinkupfunzira chani va misonkhano ya Akhrisitu yomwe ambakhala nayo kuti atumikire Mulungu? (b) Ko tinkupfunzira chani pa chitsanzo chomwe Mariya amayi wake wa Yesu adaonesa? (c) Ndawa chani misonkhano ya Chikhrisitu ni yodekana maninge ntsiku zino?

¹⁶ Nivobveka kuti atumi mwawa “adabwerera ku Yerusalemu anachimwemwe chikulu maninge.” (Luka 24:52) Ko iwo adachita tani padabva malangizo yomwe Khrisitu adawauza? Pa mavesi 13 na 14 ya bukhu ya Machitidwe msolo 1, tichawerenga kuti atumi adasonkhana mu “chipinda cha m’dzulu” ndipo tichabva vinthu vinango vokomedza vomwe vimbachitika m’misonkhano ninge mwaya. Kazinjikazinji nyumba za nthawe mweire ku Palesitina zimbakhala na “chipinda cha m’dzulu” olo nyumba iriyose imbakhala na ntsikada ya panja yongenera m’chipinda mwechi. Vingachitike kuti “chipinda cha m’dzulu” mwechi chenze padzulu pa nyumba ya amayi wake wa Maliko  womwe atomolewa pa Machitidwe 12:12, peno venze teno, panango neye, chipinda mwechi chenze na malo yabwino yomwe ateweri wa Yesu adakasonkhanamo. Manje ko panthawe mweyi ni mbani yemwe adakasonkhana mumo ndipo ambachitamo chani?

¹⁷ Onani kuti nsonkhano moyu wenzelini wa atumi panango amuna okhaokha. Penze pomwe “azimayi anango” kuphatanidzapo Mariya amayi wake wa Yesu. Imweyi yenze nthawe yomalizira yomwe Mariya adatomolewa m’Baibolo. Sikuti Mariya adakhalapo pa nsonkhano moyu pakufuna kubvekera koma adayenda kumuko modzichepesa kuti akakhale pabodzi na abale na alongo wake wauzimu pakutumikira Mulungu. Iye adalimbikisiwa maninge kuona kuti pa nsonkhano moyu alipabodzi na wana wake amuna anayi omwe ambakhulupiriralini panthawe yomwe Yesu wenze pa dziko yapasi. (Mat. 13:55; Yoh. 7:5) Iwo adachinja kundochokera pomwe Yesu m’bale wawo adaphewa nkumukisiwa.—1 Akor. 15:7.

¹⁸ Ko ndawa chani opfunzira mwawa adasonkhana pabodzi? Malemba yanena kuti: “Mobverana, wose mwawa adalimbikira kupemphera.” (Mac. 1:14) Kundoyambira kalekale Akhrisitu achaona kuti kusonkhana pabodzi kuti atumikire Mulungu ni kodekana maninge. Tisonkhana kuti tilimbikisane kutambira malangizo, uphungu, komasoti kuti timbakhale pabodzi na abale wanthu pakutumikira Ababa wathu wakudzulu Yahova. Panthawe mweyi tikambapemphera nkumbaimba nyimbo zotamanda Mulungu tichakondweresa Yahova komasoti nivodekana maninge kwa isepano. Ndipomwapa ayi kuti tileke kusonkhana pabodzi kuti timbalimbikisane!—Aheb. 10:24, 25.

19-21. (a) Ko tinkupfunzira chani pa vomwe Petulo adachita pakutsogolera mpingo? (b) Ndawa chani venze vodekana kuti munthu munango angene m’malo mwa Yudasi ndipo tinkupfunzira chani tikaona momwe nkhani mweyi idafambira?

¹⁹ Padachitika nkhani inango ikulu maninge yomwe ateweri wa Yesu ambafunika kuimalisa, ndipo ntumi Petulo ndiye adatsogolera pa kumalisa nkhani mweyi. (Pa mavesi 15-26) Ni volimbikisa kuona kuti Petulo adapitiriza kuchita vinthu molimba ntima payadapita masondo yang’onong’ono kundochokera pomwe adalamba Yesu katatu. (Maliko 14:72) Tose ndise wochimwa ndipo tichadekana kukumbusiwa kuti Yahova ni ‘wabwino ndipo ni wokonzeka kukhululukira’ wanthu omwe alapa kuchokera pasi pa ntima.—Sal. 86:5.

²⁰ Petulo adaona kuti pankufunika munthu wakuti angene m’malo mwa Yudasi ntumi yemwe adapereka Yesu. Ko nimbani adangena m’malo mwake? Ntumi wamanjemanje moyu angadekana kuti akhale yemwe wenze kale nteweri wa Yesu kuyamba kwa utumiki wake wose, wenze mboni ya kumukisiwa kwake. (Mac. 1:21, 22) Vimwevi venze vobverana na vomwe Yesu adapolomisa kuti: “Imwepo omwe mwakhala munkunilondola mudzakhalembo m’mipando yachifumu 12 nkumbaweruza madzinza 12 ya Izirayeli.” (Mat. 19:28) Malemba yachaonesa kuti Yerusalemu M’nyowani angadekana kukhala na ‘minyala yomangira maziko yokwana 12.’ (Chiv. 21:2, 14) Vimwevi vinkuonesa kuti Yahova adakonza vakuti atumi 12 omwe angafamba na Yesu  mu utumiki wake padziko yapasi, adzakhale m’minyala mwaya kutsogolo. Pamwapa Mulungu adathandiza Petulo kuzindikira kuti polomisi yakuti: ‘Udindo wake ninge wonyang’anira udzangenewe m’malo na munthu munango,’ udakwanirisiwa pa Yudasi.—Sal. 109:8.

²¹ Ko atumi mwawa adasalula tani ntumi m’nyowani moyu? Adachita maere, njira yomwe wanthu azinji ambaiphatisira basa nthawe mwayire. (Miy. 16:33) Koma kamwaka kenze komalizira komwe Baibolo inkuonesa kuti maere yambaphatisiwa basa mwanjira mweyi. Vinkuoneka kuti Akhrisitu adasiya kuphatisa basa maere padatambira mzimu uchena. Manje onani ndawa yake atumi adaphatisira basa maere mwaya. Iwo adapemphera kuti: “Imwe Yahova, muyadziwa mitima ya wanthu wose, tiwoneseni yemwe mwamusalula pa wanthu awiri mwawa.” (Mac. 1:23, 24) Iwo ambafuna kudziwa munthu yemwe Yahova wamusankhula. Ndipo yemwe adasankhuliwa wenze Matiya yemwe panango wenze mugulu ya opfunzira 70 omwe Yesu nthawe inango adawatuma kukalalikira. Patsogolo pake Matiya adakhala mugulu ya “opfunzira 12 wale.” c—Mac. 6:2.

22, 23. Ndawa chani tichadekana kugonjera na kubvera abale omwe ankutsogolera mu mpingo ntsiku zino?

²² Vimwevi vinkutikumbusa kuti Mulungu afuna kuti wanthu wake ambachite vinthu mwadongosolo. Ntsiku zinombo, amuna othembeka achasaluliwa kuti akhale onyang’anira mu mpingo. Mosamala maninge akulu achakambirana mpfundo za m’Malemba zomwe onyang’anira mwawa achadekana kukwanirisa ndipo achapemphera kuti mzimu uchena uwatsogolere. Ndawa yake mpingo uchaona kuti amuna mwawa adaikhiwa pa udindo moyu na mzimu uchena. Ndipomwapa isepano, amuna mwawa tichawagonjera na kuwabvera pomwe ankutitsogolera, vimwevi vichathandiza kuti mpingo wose ukhale wobverana.—Aheb. 13:17.

²³ Opfuzira wa Yesu adalimbikisiwa maninge pomwe adamuona padamukisiwa, komasoti ndawa ya vinthu vinango vomwe vidachinja. Vimwevi vidawathandiza kuti akhale okonzeka kutambira mphaso yapadera. Mu msolo unkubwera ufotokoze vomwe vidachitika pa nthawe yomwe ni yosayebweka pomwe iwo adatambira mphaso yapadera mweyi.