Mogani

Mogani muyende pa ndandanda ya nkhani

MSOLO 9

“Mulungu alibe tsankho”

“Mulungu alibe tsankho”

Akhrisitu adayamba kulalikira kwa wanthu wamakhaindi yanango omwe alibe kuchita mdulidwe

Nkhani mweyi yachokera pa Machitidwe 10:1–11:30

1-3. Ko Petulo adaona masomphenya yaponi, ndipo ndawa chani ni vofunika kuti tibvese tanthauzo yake?

 NTSIKU inango masikati mu gole ya 36 EC nthawe ya nchilimo, Petulo angapemphera ali padenga ya nyumba inango yomwe yenze m’mphepete mwa nyanja mu thaundi ya Yopa. Kwa ntsiku zinganani iye wenze mulendo pa nyumba mweyi, ndipo vimwevi vinkuonesa kuti iye wenze alibe ntima wa ntsankho. Munichiro wa nyumba mweyi wenze Simoni ndipo basa yake yenze yopuka vikumba kuti vikhale vofewa. Ayuda anango adakabvumalini kukhala pa muyi pa munthu yemwe ambapuka vikumba. a Koma Petulo wenze adasala pang’ono kupfunzira mpfundo yofunika maninge pa nkhani yakuti Yahova alibe ntsankho.

2 Petulo ali nkati mopemphera adayamba kuona masomphenya. Vomwe adaona mu masomphenya mumo vidakasokoneza Muyuda aliyese. Iye adaona chinthu chooneka ninge chinguwo chikulu chinkubuluka kudzulu ndipo pa chinguwo mwapa penze nyama zopsyipiziwa mobverana na Chilamulo. Petulo padauziwa kuti aphe na kudya nyama mwizo, adadawira kuti: “Inepano nikanati nadyako chinthu chirichose chopsyipiziwa na chonyantsa.” Koma iye adauziwa katatu kose kuti: “Vinthu vomwe Mulungu wavichenesa, ulekeretu kunena kuti ni vopsyipiziwa.” (Mac. 10:14-16) Petulo adasokonezeka maninge maganizo na masomphenya mwaya, koma patsogolo pake adadziwa tanthauzo yake.

3 Ko masomphenya yomwe Petulo adaona yambatanthauza chani? Kubvesa tanthauzo ya masomphenya mwaya ni kofunika maninge ndawa kungatithandize kudziwa momwe Yahova achawonera wanthu. Ninge Akhrisitu chaiwo, tingakwanise kuchitira umboni mokwana va Ufumu wa Mulungu, peno tingapfunzire kuona wanthu ninge momwe Mulungu achawawonera. Kuti tidziwe tanthauzo ya masophenya ya Petulo, naboni tione pang’ono momwe vinthu venzere pa nthawe mweyo.

Angapemphera “kwa Mulungu nthawe zose” (Machitidwe 10:1-8)

4, 5. Ko Koneliyo wenze mbani, ndipo chidachitika ni chani pomwe angapemphera?

4 Petulo alibe kudziwa kuti dzulo yake, Koneliyo yemwe ambakhala ku Kaisareya mu dera yomwe yenze pa nsenga pafupifupi kilometro 50 kuchokera ku norte kwa thaundi ya Yopa, adaona pomwe masomphenya yochokera kwa Mulungu mwaya. Koneliyo, yemwe wenze nkulu wa gulu ya masocha ya Aroma “ambakonda maninge kupemphera.” b Iye wenze chitsanzo chabwino maninge pa nkhani yosamalira banja ndawa “ambagopa Mulungu pabodzi na wanthu wose wa m’banja yake.” Koneliyo wenze munthu wosachitiwa mdulidwe wa khaindi inango komasoti alibe kungena mu Chiyuda. Olo kuti venze teno iye ambachitira chifundo Ayuda osauka ndipo ambawathandiza pakuwapasa vinthu vofunika pa moyo wawo. Munthu wachifundo moyu “ambapemphera mogwigwirira kwa Mulungu nthawe zose.”—Mac. 10:2.

5 Ntsiku inango Koneliyo ankupemphera cha ma 15 ora masikati adaona masomphenya. M’masomphenya mumo mngelo adamuuza kuti: “Mulungu wabva mapemphero yako ndipo waona vinthu vomwe upasa wanthu osauka.” (Mac. 10:4) Padauziwa na mngelo muyo, Koneliyo adauza wanthu kuti akachemere ntumi Petulo. Koneliyo wenze adasala pang’ono kukhala Mkhrisitu woyamba kuchokera kwa wanthu wamakhaindi yanango.

6, 7. (a) Fotokozani vomwe vidachitika vomwe vinkuonesa kuti Mulungu adawira mapemphero ya wanthu omwe afuna kudziwa chaivo va iye. (b) Ko tinkupfunzirapo chani pa vochitika ninge vimwevi?

6 Ko ntsiku zino Mulungu adawira mapemphero ya wanthu wabwino ntima omwe afuna kudziwa chaivo va Mulungu? Kuti tidziwe n’dawiro wa m’bvunzo moyu naboni tione vomwe vidachitikira mayi munango wa ku Albânia. Mayi moyu adatambira gazini ya Ntsanja ya Ulonda yomwe yenze na nkhani zofotokoza kulera wana. c Iye adauza munthu wa Mboni za Yahova yemwe adafika pa muyi pake kudzamupasa magazini kuti: “Mungakhulupirirelini kuti manjemanjepa ningapemphera kwa Mulungu kuti anithandize kulera bwino wana wangu akazi. Ninkuwona kuti Mulungu ni yemwe wakutumizani imwepo kwa inepano. Gazini yomwe mwanipasa iyi inankhani zizinji zomwe zinganithandize kulera bwino wana wangu.” M’mayi moyu pabodzi na wana wake mwawa adayamba kupfunzira Baibolo. Patsogolo pake mwamuna wake adayambambo kupfunzira.

7 Ko vinthu vateneuyu vidandochitikira mayi moyu basi? Neye. Vinthu ninge vimwevi vakhala vinkuchitikira wanthu azinji osiyanasiyana pa dziko yose yapasi ndipo vinkuwonekeratu kuti vichitikalini kazinjikazinji. Manje ko vimwevi vinkutanthauza chani? Chakuyamba, Yahova achadawira mapemphero ya wanthu ofunisisa kuti apfunzire va iye. (1 Maf. 8:41-43; Sal. 65:2) Chachiwiri, angelo achatithandiza tikambaphata basa yolalikira.—Chiv. 14:6, 7.

“Petulo . . . adasowa chochita” (Machitidwe 10:9-23a)

8, 9. Ko Mulungu adamuuza chani Petulo pakuphatisa basa mzimu wake uchena, ndipo iye adachita chani?

8 Pomwe wanthu omwe adatumiwa na Koneliyo padafika kumuyi muko, Petulo . . . wenze adakali padenga pale ndipo wenze “adasowa chochita” ndawa ambadziwalini tanthauzo ya masophenya mwayale. (Mac. 10:17) Petulo yemwe adalamba katatu kose kuti angadyelini chakudya chopswipiziwa mobverana na Chilamulo, ndawa chani adabvuma kuyenda na wanthu mwawa nkungena mu nyumba ya munthu moyu yemwe wenzelini Muyuda? Mwanjira inango Mulungu adaphatisa basa mzimu uchena pothandiza Petulo kudziwa maganizo yake pa nkhani mweyi. Iye adauziwa kuti: “Petulo! Pali wanthu atatu omwe ankukufuna. Manje konzeka, buluka uyende nawo pabodzi. Ayi kukaikira, ndawa nawatuma ndine.” (Mac. 10:19, 20) Nivosakaikisa kuti masomphenya ya nyama zopsyipiziwa yomwe Petulo adaona, yadamuthandiza kubvuma kuti mzimu uchena umutsogolere.

9 Petulo padadziwa kuti Koneliyo adauziwa na Mulungu kuti atumize wanthu wale kukamuchemera, adatambira wanthu wamakhaindi yanango wale na kuwauza kuti angene m’nyumba “adawangenesa m’nyumba nkuwasamalira ninge alendo wake.” (Mac. 10:23a) Ntumi moyu yemwe wenze na ntima wobvera, wenze adayamba kale kuchinja maganizo yake ndawa ya masomphenya mwayo kuti abverane na vomwe Mulungu afuna.

10. Ko Yahova achatsogolera tani wanthu wake, ndipo tifunika kudzibvunza mibvunzo yaponi?

10 Ntsiku zinombo Yahova atsogolera wanthu wake pakuwaululira vinthu pang’onopang’ono. (Miy. 4:18) Pakuphatisa basa mzimu wake uchena, iye ankutsogolera “kapolo wokhulupirika na wanzeru.” (Mat. 24:45) Nthawe zinango tichatambira mpfundo zofotokoza va kuchinja kwa kafambisidwe kagulu panango kuchinja kwa momwe tingabvera mawu ya Mulungu. Tingachite bwino kudzibvunza kuti: ‘Ko inepano nikubva tani nikabva va kuchinja moku? Ko nichaonesa kubvera pakubvuma kutsogolerewa na mzimu wa Mulungu pa nkhani ninge zimwezi?’

Petulo “adawalamula kuti abatizike” (Machatidwe 10:23b-48)

11, 12. Ko Petulo adachita chani padafika ku Kaisareya, ndipo iye wenze adazindikira chani?

11 Paidapita ntsiku ibodzi waona kale masomphenya yale, Petulo pabodzi na wanthu anango 9, adayamba ulendo woyenda ku Kaisareya kuchoka ku Yopa. Atatu mwa wanthu mwawa enze amuna omwe adatumiwa na Koneliyo ndipo anango enze “abale 6” wa Chiyuda. (Mac. 11:12) Podikhira kuti Petulo afike Koneliyo adachemeresa “azibale wake na azishamwali wake.” Ndipo nivowonekeratu kuti wose mwawa enzelini Ayuda. (Mac. 10:24) Padafika, Petulo adachita chinthu chinango chomwe wenze akalibe wachiganizirako kuti angachichite. Iye adangena m’nyumba ya munthu wa nkhaindi inango yemwe wenze wosachitiwa mdulidwe. Petulo adanena kuti: “Imwepo mukudziwa bwinobwino kuti nivosabvumizika kuti Muyuda ambacheze na munthu wa khaindi inango panango kumufenderera. Koma Mulungu waniwonesa kuti ayi kuti ninene munthu aliyese kuti ni wopsyipiziwa panango kuti ni wonyantsa.” (Mac. 10:28) Pa nthawi mweyi Petulo wenze adayamba kuzindikira kuti masomphenya yomwe adawona yenze yomupfunzisa vinthu vizinji kuingizira pa makhaindi ya vakudya vomwe munthu ambafunika kudya. Iye adawona kuti nivosafunika, “kunena munthu aliyese [podiya wa khaindi inango] kuti ni wopsyipiziwa.”

“Koneliyo ambawadikhiriradi. Iye wenze adachemeresa azibale wake na azishamwali wake.”—Machitidwe 10:24

12 Wanthu wose adasonkhana kuti abve vomwe Petulo anganene. Patsogolo pake Koneliyo adalewa kuti: “Ndipomwapa tose tiri pano pamaso pa Mulungu kuti tibve vose vomwe Yahova wakulamulani kuti mutiuze.” (Mac. 10:33) Nivodziwikiratu kuti mungakondwe maninge munthu yemwe ankufuna kupfunzira va Yahova achikuuzani mawu ninge mwaya! Poyamba kuyankhula, Petulo adayankhula mawu yophata ntima yakuti: “Manje nazindikira kuti Mulungu alibe tsankho. Iye atambira munthu wochokera mu khaindi yose, yemwe amugopa na kuchita chilungamo.” (Mac. 10:34, 35) Petulo wenze adazindikira kuti Mulungu abvuma aliyese kuti ambamutumikire ndipo anyang’analini khaindi, dzinza panango maonekedwe ya munthu. Patsogolo pake Petulo adapitiriza kuchitira umboni pa kufotokoza va utumiki wa Yesu, impfa yake komasoti kumukisiwa kwake.

13, 14. (a) Ko Mulungu adaonesa chani va ushamwali wake na Ayuda padabvuma Koneliyo komasoti wanthu wamakhaindi yanango mu 36 EC? (b) Ndawa chani tifunikalini kuweruza wanthu ndawa ya maonekedwe yawo?

13 Patsogolo pake, padachitika chinthu chinango chodabwisa. Nkhani mweyi ichati: “Petulo pambayankhula vimwevi wanthu wamankhanindi yanango adatambira mzimu uchena.” (Mac. 10:44, 45) Yamwaya ni malo yabodzi basi yomwe Malemba yawonesa kuti wanthu adatambira mzimu uchena akanati abatizika. Petulo padaona kuti chizindikiro mwechi choonesa kuti Mulungu watambira wanthu mwawa, “adawalamula [wanthu wa makhaindi yanango] kuti abatiziwe.” (Mac. 10:48) Mulungu padabvuma wanthu mwawa mu 36 EC adaonesa kuti wasiya kuona Ayuda ninge khaindi yapadera. (Dan. 9:24-27) Pakutsogolera basa yochitira umboni, Petulo adaphatisa basa khiyi yachitatu yomwe yenze yomalizira pa “makhiyi ya Ufumu.” (Mat. 16:19) Khiyi imweyi idafungula mwayi wakuti wanthu osachitiwa mdulidwe wa khaindi inango akhale mu gulu ya Akhrisitu odzodzewa na mzimu uchena.

14 Isepanombo omwe tinkulengeza ntontholo wa Ufumu ntsiku zino tichadziwa kuti “Mulungu alibe tsankho.” (Aro. 2:11) Iye ankufuna kuti “wanthu osiyanasiyana apulumuke.” (1 Tim. 2:4) Manje, ayi kuti timbaweruze wanthu ndawa ya maonekedwe yawo. Isepano basa yathu ni kuchitira umboni mokwana va Ufumu wa Mulungu. Kuti tikwanise kuphata basa mweyi, tifunika kulalikira wanthu wamakhaindi yose mosanyang’ana khaindi, dzinza, maonekedwe panango matchetchi yawo.

Iwo “adaleka kumutsutsa ndipo adatamanda Mulungu” (Machitidwe 11:1-18)

15, 16. Ndawa chani Akhrisitu anango wa Chiyuda adayamba kutsutsana na Petulo, ndipo iye adawauza mpfundo ziponi?

15 Petulo adanyamuka nkuyenda ku Yerusalemu ndawa ambafunisisa kuti akafotokoze vomwe vidachitikaivo. Vinkuoneka kuti iye akalibe wafika ku Yerusalemu, wanthu enze adabva kale kuti wanthu osachitiwa mdulidwe wa makhaindi yanango “atambira mawu ya Mulungu.” Ndipo padandoti wafika Petulo, wanthu “wolimbikisa mdulidwe adayamba kumunena.” Iwo alibe kukondwa ndawa yakuti iye adangena “m’nyumba ya wanthu wosachitiwa mdulidwe ndipo adadya nawo pabodzi.” (Mac. 11:1-3) Alibe kukalipa ndawa yakuti wanthu wa makhaindi yanango akhala Akhrisitu, koma ambangingimira kuti wanthu wamakhaindi yanango mwawo ambatewedzerembo Chilamulo chawo kuphatanidzapo kuchitiwa ndulidwe kuti ambatumikira Yahova munjira yobvumizika. Vinkuoneka kuti Akhrisitu anango wa Chiyuda adabonera kudawikiza kuti Chilamulo cha Mose chinkuphatisiwalini pomwe basa.

16 Ko Petulo adafotokoza chifukwa chomwe chidamuchitisa kuti abatize wanthu wamakhaindi yanango? Mobverana na Machitidwe 11:4-16, iye adawauza mpfundo zinayi zotsimikiza kuti Mulungu ni yemwe ambamutsogolera: (1) adafotokoza va masomphenya yomwe adawona (Vesi 4-10); (2) vomwe mzimu udamulamula kuti achite (Vesi 11, 12); (3) adawauza pomwe kuti mngelo wa Yahova adaonekera kwa Koneliyo (Vesi  13, 14); komasoti (4) kuti wanthu wamakhaindi yanango atambira mzimu uchena. (Vesi 15, 16) Pakumalizira Petulo adawabvudza m’bvuzo wamphanvu kuti: “Manje peno Mulungu adawapasa [wanthu wa makhaindi yanango okhulupirira] mphaso ya fovolo [ya mzimu uchena] yomwe adatipasambo isepano omwe tidakhulupirira Ambuya Yesu Khrisitu, ko ine ndine mbani kuti nilambize Mulungu?”—Mac. 11:17.

17, 18. (a) Ko vomwe Petulo adayankhula vidachitisa Akhrisitu wa Chiyuda kuchita chani? (b) Ndawa chani nthawe zinango vingakhale voshupa kuti wanthu mu mpingo ambakhale obverana, ndipo tifunika kudzibvuza mibvuzo yaponi?

17 Vomwe Petulo adafotokoza vidachichimiza Akhrisitu wa Chiyuda mwawo kuti asankhule vochita pa nkhani mweyi. Ko iwo adakasiya ntima wa tsankho nkubvuma wanthu anango omwe enze adandobatizika manjemanje kukhala Akhrisitu anzawo? Nkhani mweyi ichati: “Padabva vimwevi, adaleka kumutsutsa, ndipo adatamanda Mulungu kuti: ‘Pamwapa Mulungu waperekambo mwayi kwa wanthu wa makhaindi yanango kuti nawombo alape nkudzagumana moyo.’” (Mac. 11:18) Vimwevi vidathandiza kuti mpingo ukhale wobverana.

18 Ntsiku zino nthawe zinango vingakhale voshupa kuti wanthu anango mu mpingo ambakhale obverana ndawa Akhrisitu chaiwo ntsiku zino ankuchokera mu ‘dziko iriyose, dzinza iriyose, khaindi iriyose na chiyankhulo chirichose.’ (Chiv. 7:9) M’mipingo yazinji muna wanthu ochokera m’makhaindi, vikhalidwe na madziko yosinasiyana. Manje, tingachite bwino kudzibvudza kuti: ‘Ko inepano nidachosa tsankho iriyose mu ntima mwangu? Pakuti wanthu azinji mu dziko iyi achachita vinthu vogawanisa wanthu ninge kukonda maninge dziko yawo, khaindi yawo, chikhalidwe chawo komasoti kusankhulana makhaindi. Ko inepano nidatsimikiza na ntima wose kuti nidzabvumelini vinthu virivose kunichitisa kuchitira abale wangu wa Chikhrisitu vinthu vosafunika?’ Kumbukirani vomwe Petulo (Kefa) adachita payadapita magole yanganani kuchokera pomwe wanthu wamakhaindi yanango adayamba kukhala ateweri wa Khrisitu. Ndawa yogopa wanthu omwe enze na tsankho iye “adadzipatula” ndipo adasiya kuchitira vinthu pabodzi na Akhrisitu wamakhaindi yanango mwakuti adachita kutsimuliwa na Paulo. (Agal. 2:11-14) Manje, naboni nthawe zose timbakhale osamala kuti ayi timbachite vinthu vomwe vingayambise kuti timbasankhulane.

“Azinji adakhulupirira” (Machitidwe 11:19-26a)

19. Ko Akhrisitu wa Chiyuda wa ku Antiokeya adayamba kulalikira kwa mbani, ndipo maphindu yake yenze yaponi?

19 Ko ateweri wa Yesu adayamba kulalikira kwa wanthu osachitiwa mdulidwe wamakhaindi yanango? Ndowonankoni vomwe vidachitika nthawe inango mu thaundi ya ku Antiokeya wa ku Siriya. d Muthaundi mweyi mumbakhala Ayuda azinji koma ambayesesa kukhala bwino na wanthu wamakhaindi yanango. Vimwevi vidachitisa kuti Akhrisitu wa ku Antiokeya kuti ayi ambabonere kulalikira wanthu wamankhaindi yanango. Akhrisitu anango wa Chiyuda adayambira kulalikira mu thaundi mweyi ntontholo wabwino kwa “wanthu oyankhula Chigiriki.” (Mac. 11:20) Iwo ambandokhaliralini kulalikira kwa Ayuda oyankhula Chigiriki okha neye, koma angalalikira pomwe kwa wanthu osachitiwa mdulidwe wa khaindi inango. Yahova adadalisa basa mweyi ndipo wanthu “azinji adakhulupirira.” —Mac. 11:21.

20, 21. Ko Baranaba adaonesa tani kudzichepesa, ndipo isepano tingamutewedzere tani pakuchita utumiki wathu?

20 Pakufuna kulalikira wanthu wachidwi mwawa, mpingo waku Yerusalemu udatumiza Baranaba ku Antiokeya. Wanthu azinji mu thaundi mweyi enze na chidwi na ntontholo wabwino mwakuti munthu m’bodzi adakakwanisalini kuwalalikira. Manje Baranaba adaphata basa pabodzi na Saulo yemwe adasankhuliwa kuti akhale ntumi wa wanthu wa makhaindi yanango. (Mac. 9:15; Aro. 1:5) Ko Baranaba ambagopa kuti Saulo achite vizinji pa basa mweyi kuposha iye? Neye. Baranaba adaonesa kudzichepesa. Iye adachita kuyenda ku Tariso kukamufagafaga Saulo ndipo padamugumana adabwera naye ku Antiokeya kuti athandizane kuphata basa mweyi yolalikira. Iwo adakhala mu thaundi mweyo kwa gole yantero ankulimbikisa opfunzira wa mu mpingo wakumuko.—Mac. 11:22-26a.

21 Ko isepano tingaonese tani kudzichepesa tikambachita utumiki wathu? Munthu wodzichepesa azindikira kuti vinthu vinango angakwaniselini kuvichita. Tose isepano tinabuya yosiyanasiyana. Mwakulinganiza, anango angankhale na buya yolalikira mwa mwayi panango muyi na muyi koma angambashupike kuchita maulendo yobwereza panango kuyambisa mapfunziro ya Baibolo. Peno munkufuna kupfunzira buya inango pakuchita utumiki, tani kukumbira wanthu anango kuti akuthandizeni? Mukambachita vimwevi mudzakhale mpfunzisi wabwino maninge ndipo mudzakondwe na utumiki wanu.—1 Akor. 9:26.

Adatumiza “thandizo kwa abale” (Machitidwe 11:26b-30)

22, 23. Ko abale wa ku Antiokeya adachita chani powonesa chikondi chaicho, ndipo ntsiku zino wanthu wa Mulungu achachita vinthu viponi volingana na vimwevi?

22 Ku Antiokeya, ni komwe opfunzira mwawa adayamba kuchemerewa kuti “Akhrisitu, motsogolerewa na Mulungu.” (Mac. 11:26b) Dzina yobvumiziwa na Mulungu mweyi ni yoyenereradi kwa wanthu omwe ni ateweri wa Khrisitu. Wanthu wamakhaindi yanango padayamba kukhala Akhrisitu, ko Akhrisitu wa Chiyuda angakondwa navo? Onani vomwe vidachitika mu gole ya 46 EC pomwe kudagwa njala ikulu maninge. e Kalekale wanthu osauka omwe enze alibe kobiri panango chakudya chakukwana ni omwe angabonera maninge kukachitika njala. Pomwe kudachitika njala ikulu mweyi Akhrisitu azinji wa Chiyuda wa ku Yudeya omwe anango mwa Akhrisitu mwawa osauka ni omwe ambafunika thandizo. Padabva vimwevi abale wa ku Antiokeya omwe anango mwa iwo enze Akhrisitu wamakhaindi yanango adatumiza “thandizo kwa abale wa ku Yudeya”. (Mac. 11:29) Vimwevi vimbaonesa kuti Akhrisitu mwawa ambakondana maninge!

23 Ntsiku zino wanthu wa Mulungu achachitambo vibodzibodzi. Tikabva kuti abale wa dziko inango panango dziko yathu ankubonera, tiyesesa kuwathandiza mofunisisa. Mwakankulumize, Makomiti ya nthambi yakonza vakuti pakhale Makomiti yothandiza pa ngozi za mwadzidzi na cholinga chothandiza abale wathu omwe agwerewa na ngozi ninge mphepo yankuntho, vivomezi komasoti kufwanthukira kwa madzi. Vimwevi vinkuonesa kuti Akhristu chaiwo anachikondi chaicho.—Yoh. 13:34, 35; 1 Yoh. 3:17.

24. Ko tingaonese tani kuti masomphenya ya Petulo ni yodekana maninge?

24 Akhrisitu ise ntsiku zino tiwona kuti tanthauzo ya masomphenya yomwe Petulo adaona pewenze padenga ya nyumba ku Yopa ni yodekana maninge. Titumikira Mulungu yemwe alibe tsankho yemwe afuna kuti tichitire umboni mokwana va Ufumu wake. Kuti tikwanise kuchita vimwevi tifunika kulalikira wanthu anango mosanyang’ana khaindi, dzinza olo chuma chomwe anacho. Manje naboni tiphate basa na ntima wose yolalikira, kuti wanthu wose omwe afuna kupfunzira va Mulungu akhale na mwayi wakubva ntontholo wabwino.—Aro. 10:11-13.

Abale wathu akagumana na mabvuto tiyesesa kuwathandiza

a Ayuda anango ambazondana na wanthu opuka vikumba. Ndawa basa mweyi imbawachitisa kuti ambaphate vikumba va nyama zakufa zokha, komasoti ambaphatisa basa vinthu vinango voipa pa basa yawo mweyi. Wanthu opuka vikumba ambaonewa kuti ni osafunika kufika ku kachisi ndipo malo yawo yophatira basa mweyi yambafunika kukhala kunja kwa thaundi pa nsenga wa pafupifupi mametro 20. Panango chifukwa mwechi chenze chibodzi mwa vifukwa vinango vomwe vidachitisa kuti nyumba ya Simoni ikhale “m’mphepete mwa nyanja.”—Mac. 10:6.

b Onani bokosi yakuti: “ Koneliyo komasoti gulu ya masocha ya Aroma.”

c Onani nkhani yakuti “Malangizo odalirika olerera ana,” mu Ntsanja ya Olonda ya Novembro 1, 2006, pa tsamba 4 mpakana 7.

d Onani bokosi yakuti: “ Antiokeya wa ku Siriya” pa tsamba 81.

e Josephus yemwe wenze shasha Wachiyuda wa mbiri ya kalekale adanena kuti “njala ikulu mweyi idachitika mu utongi wa Mpfumu Claudiyo (41-54 EC).