MSOLO 17
“Adakambirana nawo mpfundo za m’Malemba”
Mu nkhani mweyi tione vomwe vingatithandize kuti timbapfunzise mophata moyo komasoti tione chitsanzo chabwino cha wanthu wa ku Bereya
Nkhani mweyi yachokera pa Machitidwe 17:1-15
1, 2. Ko ni mbani omwe enze pa ulendo kuchoka ku Filipi kuyenda ku Tesalonika ndipo ambaganizira va chani?
MASHASHA ya Chiroma yadakonza nsewu wa minyala wabwino maninge yopitira mapiri. Kazinjikazinji mu msewu mumo mumbabveka zungo ya kulira kwa abulu, zungo ya maviri ya magaleta, zungo ya wanthu azinji osiyanasiyana omwe ambakhala piringupiringu ninge masocha, wanthu ochita bizi komasoti amisiri osiyanasiyana. Nthawe zinango, Paulo, Sila na Timoteyo nawombo adafamba mu nsewu moyu ulendo wa makilometro yoposha 130, kuchokera ku Filipi kuyenda ku Tesalonika. Ulendo moyu wenze woshupa maninge makamaka kwa Paulo na Sila ndawa yakuti vilonda vawo vomwe enze navo ndawa ya kumenyewa ku Filipi venze vikalibe vapola.—Mac. 16:22, 23.
2 Ko ni chani chidathandiza amuna mwawa kuti aleke kuubva kuwawa ulendo wawo utali moyu? Iwo ambakambirana nkhani zosiyanasiyana. Mwakulinganiza, iwo ambaganizira nkhani zokomedza zokhudza momwe wonyang’anira djeri wa ku Filipi na wanthu wa banja yake momwe adakhalira okhulupirira. Vomwe vidachitika vidawapasa mphanvu amuna mwawa kuti apitirize kulengeza mawu ya Mulungu. Koma pomwe adakhala pang’ono kufika mu thaundi ya Tesalonika, yomwe yenze m’mphepete mwa nyanja, panango iwo ambaganiza momwe Ayuda wa mu thaundi mweire akawatambirire. Ko iwo akaukiriwe na kumenyewa ninge momwe vidachitikira ku Filipi?
3. Ko chitsanzo cha Paulo yemwe angadekana kulimba ntima kuti alalikire ntontholo wabwino chingakuthandizeni tani ntsiku zino?
3 Kuyenda kwa nthawe Paulo adafotokoza maganizo yake mu kalata yomwe adanembera Akhrisitu wa ku Tesalonika. Iye adati: “Podiya kuti pakuyamba tidabonera na kuchitiriwa voipa ku Filipi, ninge momwe tikudziwira, tidalimba ntima mothandiziwa na Mulungu wathu kuti tikuuzeni ntontholo wabwino wa Mulungu pa nthawe yomwe wanthu ambatitsutsa maninge.” (1 Ates. 2:2) Mwapa vikuwoneka kuti Paulo adachita mantha kungena mu thaundi ya Tesalonika, makamaka ndawa ya vomwe vidawachitikira mu thaundi ya Afilipi. Ko munkukwanisa kubvesa ndawa yake Paulo angachita mantha? Ko imwepombo nthawe zinango vikushupani kulengeza ntontholo wabwino? Paulo adathemba Yahova kuti amupase mphanvu, na kumuthandiza kuti akhale wolimba ntima. Kupfunzira vomwe Paulo adachita vingakuthandizenimbo imwepo kuti mumutewedzere.—1 Akor. 4:16.
“Adakambirana nawo . . . mpfundo za m’Malemba” (Machitidwe 17:1-3)
4. Ko ni chani chinkuwonesa kuti Paulo alibe kukhala ku Tesalonika kwa sondo zitatu zokha?
4 Nkhani mweyi inkulewa kuti pomwe Paulo wenze ku Tesalonika adalalikira mu sunagoge kwa sondo zitatu. Ko vimwevi vinkutanthauza kuti Paulo adakhala mu thaundi momu kwa masondo yatatu yokha? Neye ni vimwevolini, ndawa tinkudziwalini, kuti Paulo padandofika mu thaundi mweyi adakhala nthawe itali tani akalibe kuyenda ku sunagoge. Kuyingizira pamwapa makalata ya Paulo yachawonesa kuti pomwe iye na anzake mwawa enze ku Tesalonika, ambaphata basa inango kuti agumane vinthu vofunika pa moyo wawo. (1 Ates. 2:9; 2 Ates. 3:7, 8) Komasoti pomwe wenze ku thaundi mweyi, Paulo adapasiwa thandizo kawiri kose kuchokera kwa abale waku Filipi. (Afil. 4:16) Ndipomwapa vinkuwoneka kuti Paulo adakhala ku Tesalonika nthawe ikulu maninge, osati kwa masondo yatatu yokha.
5. Ko Paulo adachita chani kuti awafike pamoyo wanthu omwe ambakambirana nawo?
5 Paulo wenze wolimba ntima ndipo adalalikira ntontholo wabwino pakuyankhula na wanthu pomwe adasonkhana mu sunagoge. Mwachizolowezi chake, “Paulo adakambirana nawo mpfundo za m’Malemba. Iye ambafotokoza na kuwonesa umboni wonembewa powatsimikizira kuti venze vofunika kuti Khrisitu adzudzike, patsogolo pake nkumuka. Ambanena kuti: ‘Yesu yemwe ninkumulalikira kwa imwepo ndiye Khrisitu.’” (Mac. 17:2, 3) Onani kuti Paulo adapewa kuyankhula vinthu vomwe vidakakalipisa wanthu omwe angamubvesera, koma adayankhula mowafika pamoyo. Iye ambadziwa kuti wanthu omwe angayenda ku sunagoge ambadziwa Malemba ndipo angawalemekeza kundoti iwo ambayabvesalini Malemba mwayo. Ndipomwapa Paulo adakambirana nawo mpfundo za m’Malemba pakuwafotokozera na kuwatsimikizira kuti Yesu wa ku Nazareti yemwe ni Mesiya wopolomisiwa panango kuti ni Khrisitu.
6. Ko Yesu adaphatisira basa tani Malemba, ndipo maphindu yake yenze yaponi?
6 Paulo adatewedzera chitsanzo cha Yesu, yemwe ambaphatisira basa Malemba pakupfunzisa. Mwakulinganiza, mu utumiki wake Yesu adauza ateweri wake kuti mobverana na Vomwe Malemba yachanena, mwana wa munthu achadekana kudzudziwa, kuphewa na kumukisiwa. (Mat. 16:21) Yesu padamukisiwa adaonekera kwa opfunzira wake, mwevi vidawatsimikizira kuti vomwe adawauza ku mam’buyo uku venzedi chaivo. Koma, Yesu adawachitira vinthu vinango pomwe. Tiwerenga kuti: “Adayamba kuwafotokozera nkhani zofotokoza va iye m’Malemba yose, kuyambira na Vonemba va Mose komasoti vose vomwe Aneneri adanemba.” Ko maphindu yake yenze yaponi? Opfunzira mwawo adalewa kuti: “Ko si pale tadabwisiwa maninge muntima mwathu pomwe ambayankhula nase mu nsewu na kumbatifotokozera Malemba mobveka bwino?”—Luka 24:13, 27, 32.
7. Ndawa chani ni vodekana kuti vomwe tichapfunzisa vimbachokere m’Malemba?
7 Ntontholo wa Mawu ya Mulungu ni wamphanvu. (Aheb. 4:12) Ndipomwapa Akhrisitu ntsiku zino akambapfunzisa, aphatisira basa Mawu ya Mulungu, pakutewedzera Yesu, Paulo na atumi anango. Tikambakambirana na wanthu tiwafotokozera vomwe Malemba yankutanthauza ndipo tipereka umboni wa vomwe tinkupfunzisa pa kuwerenga nawo Baibolo. Mwevi viriteno ndawa yakuti ntontholo womwe tilalikira ni wathulini. Tikambaphatisa basa Baibolo nthawe, tithandiza wanthu kubvesa kuti tinkufalisalini vinthu va mu msolo mwathu, koma tipfunzisa mawu ya Mulungu. Ndipomwapa isembo tikumbukira kuti ntontholo omwe tilalikira uchokera m’Mawu ya Mulungu ndipo ni yothembeka maninge. Ko kudziwa vimwevi kungakuthandizenilini kuti mumbalalikire ntontholo wabwino molimba moyo ninge momwe Paulo adachitira?
“Anango . . . adakhala okhulupirira” (Machitidwe 17:4-9)
8-10. (a) Ko wanthu waku Tesalonika adachita chani padabva ntontholo wabwino? (b) Ndawa chani Ayuda anango adayamba kuchitira njiru Paulo? (c) Ko Ayuda omwe ambatsutsa ntontholo wabwino adachita chani?
8 Paulo adawona kuti vomwe Yesu adanena venzedi chaivo. Yesu adalewa kuti: “Kapolo angakhalelini nkulu kuposha bwana wake, peno adadzudza inepano imwembo adzakudzudzeni. Peno aphatisa basa mawu yangu adzaphatisembo basa mawu yanu.” (Yoh. 15:20) Pomwe wenze ku Tesalonika Paulo adagumana wanthu osiyanasiyana. Anango enze na chidwi maninge ndipo angabvesera vomwe iye angapfunzisa, koma anango ambamutsutsa maninge. Pakufotokoza va wanthu omwe adabvesera ntontholo moyu, Luka adanemba kuti: “[Ayuda] adakhala okhulupirira [Khrisitu] ndipo adabverana na Paulo na Sila. Agiriki azinji omwe ambatumikira Mulungu na azimayi azinji wolemekezeka adachitambo chibodzibodzi.” (Mac. 17:4) Shuwadi, opfunzira wamanjemanje mwawa adakhala okondwa ndawa yothandiziwa kubvesa Malemba molondola.
9 Podiya kuti anango ambatembeja vomwe Paulo angapfunzisa, anango adakalipa navo maninge. Mwakulinganiza, Ayuda anango wa ku Tesalonika adayamba kuchitira ntsanje Paulo ndawa “Agiriki azinji” adatambira ntontholo wake. chakulinga cha Ayuda mwawo chenze chakuti Agiriki angene mu chipembedzo chawo, ndipo ambawapfunzisa mpfundo za m’Malemba ya Chiheberi. Komasoti iwo ambawona Agiriki mwawa ninge nkhosa zawo. Ndipo palibe kupita nthawe, vimbawoneka ninge kuti Paulo ankunyengerera Agiriki kuti aleke kutewedza Ayuda ndipo ambachita vimwevi mu sunagoge chaimo. Ayuda padaona vimwevi adakalipa maninge.
“Adayenda . . . kukafaga Paulo na Sila kuti awabulise nkukawapereka kugulu mwaire yomwe imbachita chipiringu.”—Machitidwe 17:5
10 Patsogolo pake Luka adafotokoza vomwe vidachitika. Iye adati: “Koma Ayuda adachita njiru ndipo adasonkhanisa wanthu anango woipa omwe ambandokhala pa bazali. Iwo adakonza gulu yochita vinthu voipa nkuyamba kuchita chipiringu muthaundi mumo. Patsogolo pake adayenda kunyumba ya Yasoni, nkukafagafaga Paulo na Sila kuti awabulise nkukawapereka kugulu mwaire yomwe imbachita chipiringu. Padakangira kuwagumana, adaphata Yasoni na abale anango nkuyenda nawo kwa wolamulira wa thaundi mwiyo, ankukuwa kuti: ‘Wanthu awa womwe ayambisa mabvuto kulikose, ankugumanika pomwe kuno manje. Ndipo Yasoni wawatambira ninge alendo wake. Wanthu wose mwawa ankuchita votsutsana na malamulo ya Kaisara. Nani ati kuli pomwe mpfumu inango dzina yake Yesu.’” (Mac. 17:5-7) Ko Paulo na anzake mwawo adachita chani padaukiriwa na gulu ya wanthu wachiwawa mweyo?
11. Ko Ayuda adanamizira milandu yaponi Paulo na anzake omwe ambalalikira nawo ntontholo wa Ufumu, ndipo Ayuda mwawo ambaganizira va lamulo iponi? (Onani mawu ya m’nyantsi.)
11 Wanthu akayambisa gulu yachiwawa achachita vinthu vogopsya maninge ndipo akubvalini va munthu. Ndipo ni vimweviretu vomwe Ayuda adachita pakufuna kulimbana na Paulo komasoti Sila. Iwo padayambisa “chipiringu” mu thaundi mumo, adayesesa kutsimikizira kuti atumi mwawo adapalamula milandu yakuluyakulu. Mulandu woyamba wenze wakuti Paulo na anzake omwe ambalalikira nawo ntontholo wabwino wa Ufumu “ayambisa mabvuto kulikose” podiya kuti Paulo na anzake mwawo ndiwolini omwe adayambisa chipiringu ku Tesalonika. Mulandu wachiwiri wenze wogopsya maninge. Ayuda ambalewa kuti amishonale ambalengeza kuti pana Mpfumu inango dzina yake Yesu, ndipo pakuchita vimwevi iwo adaphwanya malamulo ya mpfumu ya Aroma. a
12. Ko ni chani chomwe chinkuwonesa kuti Akhrisitu wa ku Tesalonika adagumana na mabvuto yakulu ndawa ya milandu yomwe adanamiziriwa?
12 Ayi kuyebwa kuti atsogoleri wa matchetchi adanamizira Yesu mulandu ninge moyu. Iwo adauza Pilato kuti: “Ise tamugumana munthu uyu ankupandusa ntundu wathu, . . . komasoti ankunena kuti ni Khrisitu mpfumu.” (Luka 23:2) Panango pakugopa kuti mpfumu ingaganize kuti Pilato ankulekerera munthu wopandukira boma iye adapereka Yesu kwa iwo kuti akamumanike. Molingana na vimwevi Akhrisitu wa ku Tesalonika adagumanambo na mabvuto yakulu ndawa ya milandu yomwe Ayuda angawanamizira. Bukhu inango ilewa kuti: “Mulandu womwe Akhrisitu mwawo ambawanamizira wenze ukulu maninge ndawa ‘munthu yemwe ambatongewa mulandu muyu wopandukira mpfumu ya Aroma, kazinjikazinji ambapasiwa chilango chakuti aphewe.’” Ko volinga voipa va Ayuda vidakwanirisika?
13, 14. (a) Ndawa chani wanthu wa vipiringu adakangira kulambiza basa yolalikira? (b) Ko Paulo adawonesa tani kuti angachita vinthu mokondwa ninge Khrisitu, ndipo tingamutewedzere tani?
13 Wanthu omwe angachita vinthu vachiwawa wale adakangira kulambiza basa yolalikira ku Tesalonika. Ndawa chani? Chifukwa chibodzi chenze chakuti alibe kukwanisa kugumana Paulo na Sila. Komasoti vinkuwoneka kuti otonga wa mu thaundi momu ambakaikira kuti milandu mwaya yenzedi chaiyo. Patsogolo pakuti “alipirisa kobiri Yasoni” na anango wale, adawamasula. (Mac. 17:8, 9) Pakubvera malangizo ya Yesu yakuti “mumbachite vinthu mochenjera ninge nyoka koma wachilungamo ninge nkhangaiwa,” Paulo adachoka nkuyenda kunango kuti akapitirize kulalikira kumuko. (Mat. 10:16) Vinkuoneka kuti Paulo wenze wolimba ntima, koma vimwevi vinkuwonesalini kuti ambachita vinthu voikha moyo wake pa ngozi. Ko Akhrisitu ntsiku zino angatewedzere tani chitsanzo chake?
14 Ntsiku zino, kazinjikazinji atsogoleri wa matchetchi ya Chikhrisitu achalimbikisa wanthu wa vipiringu kuti achitire voipa Mboni za Yahova. Iwo anamizira Mboni za Yahova milandu yopandukira boma ndipo vimwevi vimbachitisa kuti otonga ambadzudze Mboni mwezo. Molingana na wanthu womwe angadzudza Akhrisitu mu nthawe ya atumi, ntsiku zinombo wanthu azinji ambatitsutsa ndawa ya djerasi. Koma Akhrisitu chaiwo achayesesa kupewa chirichose chomwe chingawabweresere mabvuto. Peno nivokwanisika, tichapewa kugegedzana na wanthu wa ukali womwe achabvalini va anango, ndipo tichayesesa kupitiriza basa yathu mwa ntendere. Tichita vimwevi panango pakapita nthawe pambuyo pakuti vinthu vakhala bwino.
“Iwo enze na ntima wofuna kupfunzira” (Machitidwe 17:10-15)
15. Ko wanthu wa ku Bereya adachita chani padabva ntontholo wabwino?
15 Pakupewa kuti Paulo na Sila angapwetekewe, abale adawatumiza ku Bereya, nsenga wa makilometro pafupifupi 65 kuchokera ku Tesalonika. Padandofika kumoko, Paulo adayenda mu sunagoge ndipo adayankhula na wanthu omwe adasonkhana mumo. Ndipo iye adakondwa maninge ndawa adagumana wanthu omwe ambabvesera mwachidwi. Luka adanemba kuti Ayuda waku Bereya “enze na ntima wofuna kupfunzira kuposha wa ku Tesalonika. Wanthu mwawa adatambira mawu ya Mulungu na chidwi chikulu maninge, ndipo ntsiku na ntsiku angafagafaga Malemba mosamala kuti atsimikizire peno vomwe adabva venze vazedi.” (Mac. 17:10, 11) Ko mawu mwaya yankuonesa kuti wanthu wa ku Tesalonika omwe adapfunzira choonadi ambachitalini bwino? Neye ntenolini. Nkuyenda kwa nthawe Paulo adawanembera kuti: “Isembo tichatembeja Mulungu mosalekedza, ndawa pomwe mudatambira mawu ya Mulungu yomwe mudayabva kwa ise, mulibe kuyatambira ninge mawu ya wanthu, koma ninge momwe yalilidi, ninge mawu ya Mulungu. Mawu mwawa yakuphata pomwe basa kwa imwepo atumiki wa Mulungu.” (1 Ates. 2:13) Ko ni chani chidachitisa Ayuda wa ku Bereya kukhala na ntima wofuna kupfunzira?
16. Ndawa chani ni vobveka kuti Malemba yachalewa kuti wanthu wa ku Bereya enze na “ntima wofuna kupfunzira”?
16 Podiya kuti ntontholo womwe wanthu wa ku Bereya angaubva wenze wachilendo kwa iwo, ambakaikiralini panango kutsutsa. Koma iwo enzelini wanthu ondokhulupirira virivose panango umboni uliwose. Chakuyamba, iwo adabvesera mwachidwi vomwe Paulo ambalewa. Patsogolo pake, pakufuna kutsimikizira peno vomwe adapfunzira venzedi chaivo, adafagafaga malemba yomwe Paulo adawathandiza kubvesa. Komasoti adapitiriza kupfunzira Mawu ya Mulungu mwakhama ntsiku na ntsiku, osati ntsiku ya Satade yokha. Iwo adachita vimwevi “na chidwi chikulu maninge” ndipo ambafagafaga Malemba mobverana na mpfundo zamanjemanje zomwe adapfunzira. Patsogolo pake iwo adaonesa kuti enze odzichepesa ndawa adachinja moyo wawo ndipo “azinji pa wanthu mwawo adakhala okhulupirira.” (Mac. 17:12) Ndipomwapa Luka adanemba kuti iwo enze na “ntima wofuna kupfunzira!”
17. Ndawa chani chitsanzo cha wanthu wa ku Bereya ni chabwino, ndipo tingawatewedzere tani podiya kuti papita magole yazinji tapfunzira kale chonadi?
17 Wanthu wa ku Bereya ambadziwalini kuti vomwe adachita padabva ntontholo wabwino vidzanembewe m’Mawu ya Mulungu ndipo vidzakhale chitsanzo chabwino mpakana nthawe yathu ino. Iwo adachita ndendende vomwe Paulo angadikhira komasoti vomwe Yahova Mulungu angada kuti iwo achite. Ni vimwevi vomwe isepano tichachita kuti timbalimbikisembo wanthu. Tichada kuti ambapfunzire Baibolo mwakhama kuti chikhulupiriro chawo chikhale cholimba mobverana na mpfundo za m’Mawu ya Mulungu. Koma ko tikakhala Akhrisitu ndiye kuti tichadekanalini pomwe kukhala na ntima wofuna kupfunzira? Neye, koma tichadekana kuphatisira basa mwakhama Mawu ya Mulungu na kuphatisira basa vomwe tinkupfunzira ivo. Tikambachita vimwevi tidzabvume kuti Yahova atiumbe na kutipfunzisa mobverana na chifuniro chake. (Yes. 64:8) Ndipomwapa tichakhala othembeka kwa Ababa wathu wakudzulu ndipo tiwakondweresa maninge.
18, 19. (a) Ndawa chani Paulo adachoka ku Bereya, ndipo adawonesa tani khama yomwe tichadekana kuitewedzera? (b) Ko Paulo angadekana kukalalikira kuponi, ndipo kwenze wanthu wotani?
18 Tinkudziwa kuti Paulo alibe kukhalisa ku Bereya ndawa tiwerenga kuti: “Ayuda omwe adachokera ku Tesalonika padabva kuti Paulo ankufalisa pomwe mawu ya Mulungu ku Bereya, adayenda pomwe kumuko kukachitisa wanthu kuti akalipire atumi mwawo nkuyambisa chipiringu. Nthawe mweyo abale adatumiza Paulo kuti ayende ku nyanja. Koma Sila na Timoteyo adasala kumuko. Wanthu womwe adaperekeza Paulo adakamufikisa ku Atene. Koma adabwerera padatumiwa kuti akauze Sila na Timoteyo kuti alondole Paulo mwakankulumize.” (Mac. 17:13-15) Azondi wa ntontholo wabwino mwawa enze na khama maninge, iwo alibe kukhutira na vomwe adachita pakuthamangisa Paulo ku Tesalonika. Patsogolo pake adayenda ku Bereya ndipo adayesesa kuti ayambise mabvuto ninge momwe adachitira ku Tesalonika koma adakangira. Paulo ambadziwa kuti gawo yomwe angalalikire ni ikulu maninge, ndipomwapa adandochoka kumuko nkuyenda ku dera inango. Isembo ntsiku zino tiyesesa kukangisa volinga va wanthu omwe achada kulambiza basa yathu yolalikira!
19 Paulo adachitira umboni mokwana kwa Ayuda wa ku Tesalonika na ku Bereya. Mosakaika adapfunzira vinthu vizinji va kudekana kochitira umboni molimba ntima komasoti kufotokoza mpfundo za m’Malemba. Ntsiku zino, isembo tapfunzira vizinji. Koma Paulo angadekana pomwe kulalikira kwa wanthu anango womwe enze wamakhaindi yanango wa ku Atene. Ko vinthu vidamufambira tani mu thaundi mweyo? Tione vimwevi mu msolo unkubwera.
a Shasha munango adanena kuti, pa nthawe mweyi penze lamulo ya Kaisara yomwe imbalambiza munthu aliyese kulosera vakuti kutsogolo “kudzabwere mpfumu inango panango kuti kuli ufumu, womwe ukuganiza kuti udzagonjese panango kuweruza mpfumu ya Aroma yomwe imbatonga pa nthawe mweyo.” Azondi wa Paulo panango alibe kunena chaivo va ntontholo wa atumi mwawo kuti uwoneke ninge kuti waphwanya lamulo mweyi. Onani bokosi yakuti: “ Olamulira wa Aroma mu nthawe ya atumi,” pa tsamba 155.
