1-3. (a) Ko mzimu uchena udatsogolera tani Paulo na anzake? (b) Ko tikambirane chani mu nkhani ino?

 GULU ya azimayi idanyamuka kuchoka ku thaundi ya Filipi ku Makedoniya ndipo patsogolo pake idafika pa kamadzi kanango kang’ono kochemerewa Gangitesi. Ninge momwe angachitira nthawe zose iwo adakhala pasi m’mphepete mwa kamadzi mwako kuti apemphere kwa Mulungu wa Aiziayeli ndipo Yahova ambawaona.—2 Mbiri 16:9; Sl 65:2.

² Pa nthawe mweyi nkuti gulu ya amuna anango inkunyamuka mu thaundi ya Lusitara komwe kwenze ku sul kwa chigawo cha Galatiya. Thaundi mweyi yenze pa nsenga wa makilometro yoposha 800 ku machibese kwa thaundi ya Filipi. Pazidapita ntsiku zinganani, amuna mwawa adafika munsewu wabwino maninge wa Aroma woyenda ku maulo kwa chigawo cha Àsia komwe kungakhala wanthu azinji. Amuna mwawa omwe enze Paulo, Sila na Timoteyo, ambafunisisa kupitira munsewu moyu kuti akafike ku Efeso komasoti m’mathaundi yanango yomwe wanthu azinji ambafunikira kubva va Khrisitu. Koma iwo akalibe kuyamba ulendo wawo wopitira munsewu moyu, mzimu uchena udawalambiza ndipo Baibolo ifotokozalini momwe mzimu muyo udawalambizira. Iwo adalambiziwa kulalikira ku Àsia. Ndawa chani? Yesu pakuphatisa basa mzimu wa Mulungu ambafuna kutsogolera Paulo na anzake wale pa ulendo wawo kuti apitire ku Àsia Minor, nkuyambuka nyanja ya Aegean mpakana kukafika m’mphepete mwa kamadzi kang’ono kochemerewa Gangitesi.

³ Ntsiku zino, tingapfunzire mpfundo zothandiza tikawona momwe Yesu adatsogolerera Paulo na anzake wale pa ulendo wawo moyu woyenda ku Makedoniya. Manje naboni tikambirane vinthu vinango vomwe vidachitika pa ulendo moyu womwe wenze ulendo wachiwiri wa umishonale womwe udayamba mu 49 EC.

4, 5. (a) Ko chidachitika nchani kwa Paulo na anzake wale padasala pang’ono kufika ku Bituniya? (b) Ko opfunzira mwawo adatsimikiza kuchita chani, ndipo phindu yake yenze iponi?

⁴ Paulo na anzake wale adalambiziwa kulalikira ku Àsia. Adayenda cha ku norte kuti akalalikire mathaundi ya Bituniya. Kuti akafike kumuko angadekana kufamba kwa ntsiku zinganani m’misewu ya pfumbi kupitira mu chigawo cha Fulugiya na Galatiya komwe kwenze nyumba za patalipatali. Koma padasala pang’ono kufika ku Bituniya Yesu adawalambiza pomwe pa kuphatisa basa mzimu uchena. (Mac. 16:6, 7) Pa nthawe mweyi, amuna mwawa adasokonezeka maninge maganizo ndipo iwo ambadziwa ntontholo woti akalalikire komasoti momwe akalalikirire, koma ambadziwalini komwe akalalikire. Tingalewe kuti iwo adagogodza pa nsuwo wongenera ku Àsia koma alibe kuwafungulira. Adagogodza pomwe nsuwo wongenera ku Bituniya koma alibe kuwafungulira. Podiya venze teno, Paulo adatsimikiza na ntima wose kugogodza mpakana kugumana nsuwo womwe angafunguliriwe. Patsogolo pake amuna mwawa adachita vinthu vomwe vimbawoneka ninge vosathandiza pomwe adangenera kumaulo ndipo adafamba nsenga wa makilometro 550 kupitira m’mathaundi yosiyansiyana mpakana kukafika potsamisira mabarko ya Torowa komwe wanthu ambapakirira mabarko nkuyenda ku Makedoniya. (Mac. 16:8) Kumuko Paulo adagogodza pomwe kachitatu ndipo nsuwo udamufungukira.

⁵ Luka yemwe adanemba ntontholo wabwino, adagumana na Paulo ku Torowa ndipo adayamba kufamba pabodzi. Iye adafotokoza vomwe vidachitika. Adalewa kuti: “Manje usiku Paulo adaona masonphenya. Adawona munthu munango wa ku Makedoniya ali imirire nkumuuza kuti: ‘Yambukirani ku Makedoniya kuno mudzatithandize.’ Padandowona masomphenya mwayo, tidaganiza voyenda ku Makedoniya. Tidatsimikizira kuti Mulungu watichemera kuti tikalengeze ntontholo wabwino kwa wanthu wa kumuko.” a (Mac. 16:9, 10) Manje Paulo adadziwa komwe angakalalikire. Iye adakondwa maninge ndawa yakuti alibe kutaya ntima nkubwerera panjira. Nthawe mweyo, amuna anayi mwawa adapakira barko nkuyenda ku Makedoniya

6, 7. (a) Ko tinkupfunzira chani pa vomwe vidachitika pa ulendo wa Paulo? (b) Ko vomwe vidachitikira Paulo vinkutilimbikisa kuchita chani?

⁶ Ko nkhani mweyi inkutipfunzisa chani? Onani mpfundo zomwe zinkubwera izi: Mzimu wa Mulungu udatsogolera Paulo pomwe wenze adanyamuka kale ulendo wake woyenda ku Àsia. Yesu adatsogolera Paulo padasala pang’ono kufika ku Bituniya. Komasoti Yesu adauza Paulo kuti ayende ku Makedoniya pomwe wenze adafika kale ku Torowa. Yesu yemwe ni msolo wa mpingo angatitsogolerembo ntsiku zino mwanjira ninge mweyi. (Akol. 1:18)  Mwakulinganiza, panango takhala tinkuganizira kwa nthawe itali vochita upainiya panango kuyenda ku gawo komwe kunkufunika ofalisa aziinji. Koma pakuphatisa basa mzimu wa Mulungu, Yesu angatitsogolere peno tayamba kuchita vinthu vomwe vingatithandize kuti tikwanirise cholinga chathu mwecho. Manje ndawa chani? Ganizirani chitsanzo ichi: Munthu angakwanise kukhonesa karo kuti iyende kumakulu panango kumadzere pokhapokha peno karo iyo inkufamba. Ni chibodzibodzimbo na utumiki wathu. Yesu atitsogolera kuti tikwanirise utumiki wathu peno tinkudzipereka na ntima wose kuchita vinthu vomwe vingatithandize kukwanirisa utumiki moyu.

⁷ Manje tani peno vinkuoneka kuti vinkutifambiralini podiya kuti tinkuyesesa na ntima wose? Ko tichadeka kukwinyilira nkumbaganiza kuti mzimu wa Mulungu unkutitsogoleralini? Neye. Kumbukirani kuti nayembo Paulo adagumana na vinthu vinango vomwe vimbamukwinyilirisa. Koma adapitiriza kufagafaga mpakana adagumana nsuwo womwe udamufungukira. Tingakhale otsimikiza kuti tikapitiriza kufagafaga mwakhama “nsuwo ukulu wa utumiki” udzatifungukire.—1 Akor. 16:9.

8. (a) Fotokozani momwe thaundi ya Filipi yenzere. (b) Ko ni vokomedza viponi vomwe vidachitikira Paulo pomwe angalalikira ku “malo yopempherera”?

⁸ Padafika mu chigawo cha Makedoniya, Paulo na anzake adayenda ku Filipi thaundi yomwe wanthu wake ambamekera kuti ni Aroma. Thaundi ya Filipi imbawoneka ninge thaundi ya Roma ing’ono yomwe yenze ku Makedoniya ndawa kumbakhala masocha ya Chiroma yomwe yadaima basa. Amishonale mwawa, adagumana dera inango komwe ambaganiza kuti kwenze “malo  yopempherera.” b Malo mwaya yenze kunja kwa chipata cha thaundi mwiyo m’mphepete mwa kamadzi kang’ono. Pa ntsiku ya Satade, iwo adayenda ku malo mwaya ndipo adagumana azimayi anganani omwe adasonkhana kuti atumikire Mulungu. Opfunzira adakhala pasi ndipo adayamba kuyankhula nayo. Mzimayi munango dzina yake Lidiya “ambabvesera, Yahova adafungula maninge ntima wake kuti abvesere vomwe Paulo angayankhula”. Lidiya adakondwa maninge na vomwe adapfunzira kwa amishonale mwawo mwakuti iye na wanthu wa m’banja mwake adabatizika. Patsogolo pake adagwigwirira Paulo na anzake wale kuti ayende kumuyi kwake na kukakhala kumuko. c—Mac. 16:13-15.

9. Ko wanthu azinji angatewedzere tani Paulo, ndipo angagumane madaliso yaponi?

⁹ Ni vodziwikiratu kuti wanthu adakondwa maninge pomwe Lidiya adabatiziwa. Paulo nayembo adakondwa ndawa yakuti adabvuma “kuyambukira ku Makedoniya” komasoti ndawa yakuti Yahova adaganiza vomuphatisira basa pabodzi na anzake mwawo pakudawira mapemphero ya azimayi omwe angagopa Mulungu wale. Ntsiku zinombo abale na alongo azinji, wachilumbwana na wachikulire, olowola na osalowola, afulukira ku gawo komwe kunkufunika ofalisa Ufumu azinji. Ni shuwadi kuti agumana na mabvuto, koma akhalalini na nkhawa akaganizira kukondwa komwe akhala nako akambagumana wanthu ninge Lidiya yemwe adabvuma kupfunzira chonadi cha m’Baibolo na kuyamba kuchiphatisira basa. Ko imwepo mugachinje vinthu vinango pa moyo wanu kuti mukwanise “kuyambukira” ku gawo komwe kunkufunika wanthu azinji olalikira? Mukachita teno mudzadalisiwe maninge. Mwakulinganiza, ganizirani va m’bale munango wa magole ya m’ma 20 Aaron, yemwe adafulukira ku dziko inango ku América Central. Iye adayankhula mawu yomwe wanthu azinji ayayankhula kuti: “Kutumikira ku gawo yosowa kwanithandiza kuti nikule mwauzimu komasoti kuti nifendere maninge Yahova. Kulalikira muyi na muyi ni kokomedza maninge ndipo manje ninkuchitisa mapfunziro ya Baibolo!”

10. Ko viwanda vidachitisa tani kuti Paulo na anzake ayambe kudzudziwa?

¹⁰ Vinkuwonekeratu kuti Satana adakalipa maninge ndawa yakuti ntontholo wabwino udayamba kufalikira ku dera komwe wanthu pafupifupi ose ambaoneka kuti ankuchita vofuna va Satana na viwanda vake. Ndawa yake nivosadabwisa kuti iwo adamuchitisa kuti Paulo na anzake mwawo ayambe kudzudziwa. Nthawe zose Paulo na adzake wale  akambayenda ku malo yopempherera, nyabasa munango wachitsikana wenze na viwanda yemwe ambagumanira kobiri mabwana yake mwa kulosera vakutsogolo, ambawatewera uku ankukuwa kuti: “Wanthu awa ni akapolo wa Mulungu Wamdzulumdzulu ndipo ankulengeza njira yachipulumuso kwa imwepo.” Panango kuti chiwanda mwecho chimbachitisa ntsikana muyo kuyankhula mawu mwayo mokuwa kuti vimbawoneke ninge kuti vomwe ankulosera ivo ni vochokera kwa Mulungu mobverana na vomwe Paulo angapfunzisa. Mwanjira mweyi, wanthu omwe angabvesera adasokonezeka ndipo ambadziwalini ateweri chaiwo wa Khrisitu. Koma Paulo padabulisa chiwanda mwechi kwa mtsikana muyo iye adakhala chete.—Mac. 16:16-18.

11. Ko Paulo na Sila padabulisa chiwanda cha mtsikana munango, ni chani chadawachitikira?

¹¹ Mabwana ya ntsikana muyo payadawona kuti angakwaniselinipomwe kugumana kobiri mosashupa, adakalipa maninge. Adaphata Paulo na Sila n’kuyenda nawo ku bazali komwe kwenze akuluakulu omwe enze oimira boma ya Aroma omwe ambatonga milandu. Mabwana mwayo yadanyengerera otonga mwawo omwe enze watsankho komasoti wa ntima wokonda maninge dziko yawo pakulewa kuti: “Wanthu awa ankusokoneza maninge muthaundi yathu, komasoti iwo ni Ayuda. Ndipo akufalisa miyambo yomwe kwa isepano ni yosabvumizika kuyatewedza panango kuyachita, ndawa ndise Aroma.” Padandoti amaliza kuyankhula mawu mwayo “gulu yose [m’bazali mumo] idanyamuka nkuyenda kukapopotera [Paulo na Sila].” Ndipo atsogoleri mwawo adawavula atumi mwawo malaya yawo yakunja mwa kuchita kuwang’ambira ndipo adalamuliwa kuti “awamenye na mpsimbo.” Pavidachitika vimwevi, Paulo na Sila adatengewa nkuyenda nawo ku djeri. Wonyang’anira djeri muyo adatenga amuna wopwetekeka mwawo nkuwathusa mu chipinda cha nkati mwa djeri mweyo ndipo adawaphinirira minyendo yawo na matabwa yobowola. (Mac. 16:19-24) Wonyang’anira djeri padafunga nsuwo mu chipinda mumo mwenze m’dima ndipo Paulo na Sila ambakwanisalini kuwonana. Koma Yahova ambawona vose mwevi.—Sal. 139:12.

12. (a) Ko opfunzira wa Khrisitu achabva tani akambadzudziwa, ndipo ndawa chani? (b) Ko Satana komasoti wanthu omwe ali kusaidi yake aphatisira basa njira ziponi pakudzudza Akhrisitu chaiwo?

¹² Magole yanganani kumambuyo uku, Yesu adauza ateweri wake kuti: “Adzakudzudzeni.” (Yoh. 15:20) Patsogolo pake, Paulo na anzake wale padayambukira ku Makedoniya, enze okonzeka kugumana na wanthu otsutsa. Padayamba kudzudziwa iwo alibe kuona kuti Yahova ankukondwalini nawo, koma ambadziwa kuti yemwe ankuchitisa vimwevi ni Satana ndawa ni wokalipa maninge. Ntsiku zinombo omwe ali kusaidi ya Satana aphatisira njira zolingana na zomwe adaphatisira basa ku Filipi. Wanthu alibe chilungamo omwe achatitsutsa, atinamizira mabodza kushikola komasoti kubasa ndipo vose mwevi vichachitisa kuti wanthu ayambe kutitsutsa. Madziko yanango wanthu wamatchetchi omwe atitsutsa, atikashalili ku tiribunali ndipo tingaone kuti iwo achalewa kuti: ‘Mboni za Yahova zinkusokoneza wanthu pakuwapfunzisa  miyambo yomwe ise omwe “titewedza chikhulupiriro cha makolo yathu” tibveranalini navo.’ M’madera yanango Akhrisitu anzathu amenyewa na kuikhiwa mu djeri. Koma Yahova awona vose mwevi.—1 Pet. 3:12.

13. Ko nchani chidachitisa wonyang’anira djeri kumubvunza kuti: ‘Nichite chani kuti nipulumuke?’

¹³ Paulo na Sila angadekana nthawe kuti maganizo yawo yakhazikike ndawa ya vinthu vomwe vidawachitikira ntsiku mweyo. Koma pofika pakati pa usiku, kuwawa komwe angabva ndawa ya kumenyewa kwenze kudachepa, ndipo “adayamba kupemphera komasoti kutamanda Mulungu pakuyimba nyimbo.” Mwadzidzidzi kudachitika chivomezi chomwe chidagwesa djeri mwiyo. Wonyang’anira djeri padamuka, adaona kuti misuwo yenze yofungula adachita mantha maninge ndawa ambaganiza kuti wanthu omwe enze mu djeri athawa. Pakudziwa kuti atambire chilango ndawa yakuti wanthu omwe enze mu djeri wale athawa, iye “adasolola chibemba chake kuti adziphe.” Koma Paulo adakuwa kuti: “Ayi kudzipha, tose tilipo.” Wonyang’anira djeri muyo adamubvunza ankunjenjemera kuti: “Mabwana, nichite chani kuti nipulumuke?” Pakuti Paulo na Sila adakakwanisalini kumupulumusa koma Yesu yekha, iwo adamudawira kuti: “Khulupirira Ambuya Yesu ndipo udzapulumuke.”—Mac. 16:25-31.

14. (a) Ko Paulo na Sila adathandiza tani wonyang’anira djeri? (b) Ko Paulo na Sila adadalisiwa tani ndawa yokhala okondwa pomwe ambadzudziwa?

¹⁴ Ko m’bvunzo wa wonyang’anira djeri ule wenze wochokera pasi pa ntima? Paulo alibe kukaikira kuti munthu muyo ankubvunza chaivo. Wonyang’anira djeri moyu wenzelini Myuda, ndipo ambadziwalini Malemba. Kuti akhale m’Khrisitu, angadekana kupfunzira na kubvuma mpfundo zoyambirira za chonadi cha m’Malemba. Patsogolo pake Paulo na Sila adayankhula “mawu ya Yahova kwa iye.” Pomwe adatangwanika maninge na kupfunzisa Malemba,panango amuna mwawa adayebwa kuwawa komwe angabva ndawa yomenyewa. Koma wonyang’anira djeri moyu adawona vilonda vikuluvikulu vomwe venze kunsana kwawo ndipo adawatsuka. Patsogolo pake “iye na wanthu wose wa m’banja mwake adabatiziwa.” Pamwapo Paulo na Sila adadalisiwa maninge ndawa yopitiriza kukhala okondwa pomwe ankudzudziwa!—Mac. 16:32-34.

15. (a) Ko wanthu azinji wa Mboni za Yahova ntsiku zino achachita chani pakutewedza Paulo na Sila? (b) Ndawa chani tichadeka kuyenda kukalalikira ku mamiyi ya wanthu wadera yathu mobwerezabwereza?

¹⁵ Molingana na Paulo komasoti Sila, wanthu azinji wa Mboni za Yahova ntsiku zino achalalikira ntontholo wabwino uku alifungiriwe mu djeri ndawa ya chikhulupiriro chawo, ndipo maphindu yake yachakhala yabwino. Mwakulinganiza, dziko inango komwe basa yathu yenze yolambiziwa, pafupifupi hafu ya Mboni za Yahova zenze zidapfunzira chonadi mu djeri! (Yes. 54:17) Onani kuti wonyang’anira djeri ule adakumbira kuti athandiziwe pomwe chivomwezi pachidachitika. Molingana na vimwevi wanthu anangombo ntsiku zino omwe  atsutsa maninge ntontholo wa Ufumu, angachinje nkuyamba kubvesera ntontholo moyu akagumana na mabvuto yakulu. Tikambayenda ku mamiyi ya wanthu wa mu dera yathu mobwerezabwereza, tionesa kuti ndise okonzeka kuwapfunzisa.

16. Pomwe Paulo na Sila adakwapuliwa, ko vinthu vidachinja tani mangwana yake?

¹⁶ Mangwana yake machibese akuluakulu wa boma adalamula kuti Paulo na Sila amasuliwe. Koma Paulo adalewa kuti: “Iwo atikwapula pamaso pa wanthu na kutifungira mudjeri ndipo alibe kutitonga mulandu, koma isepano ndise Aroma. Manje ankutibulisa mwachintsintsi? Neye, vimwevi vikwanisikelini! Abwere mwawo anikachilo adzatibulise wokha.” Akuluakulu wa malamulo mwawo “adachita mantha” padabva kuti wanthu mwawo enze nzika za Aroma ndawa adawaphwanyira ufulu wawo. d Manje vinthu vidashupa maninge. Pomwe opfunzira mwawo padakwapuliwa pamaso pa wanthu, akuluakulu wa boma mwawo angadekana kuwapepesa pamaso pa wanthu. Iwo adagwigwirira Paulo na Sila kuti achoke mu nthaundi mumo. Opfunzira awiri mwawa adabvera, koma akalibe wachoka ku Filipo adalimbikisa gulu ya wopfunzira anyowani yomwe imbakula, patsogolo pake adachoka mu thaundi mwiyo.

17. Ko Akhrisitu anyowani adapfunzira chani pa vomwe Paulo na Sila adachita pakubvuma kuti adzudziwe?

¹⁷ Panango Paulo na Sila adakakwapuliwalini peno akuluakulu wa malamulo adakalemekeza ufulu wawo ninge nzika za Roma. (Mac. 22:25, 26) Koma opfunzira wa ku Filipi adakaganiza kuti opfunzira mwawa aphatisira basa ufulu wawo okhala nzika za Roma kuti aleke kudzudziwa ndawa ya Khrisitu. Ko vimwevi vidakakhudza tani chikhulupiriro cha opfunzira omwe enzelini nzika za Aroma omwe malamulo yadakawateteza kuti aleke kukwapuliwa? Pakubvuma kuti adzudziwe, Paulo na Sila adapereka chitsanzo kwa opfunzira wa manjemanje mwawa kuti ateweri wa Khrisitu angapirire peno ankudzudziwa. Koma Paulo na Sila adachita bwino kungingimira akuluakulu wa malamulo kuti alewe pamaso pa wanthu kuti adawaphwanyira ufulu wawo. Vimwevi vidakathandiza kuti akuluakulu wa boma wale ayi kuti adzadzudze pomwe Akhrisitu anango pakugopa kuphwanya malamulo.

18. (a) Ko akulu mu mpingo achatewedzera tani Paulo? (b) Ko ‘tichateteza tani ntontholo wabwino’ na kukhazikisa mwalamulo basa yolalikira?

¹⁸ Ntsiku zinombo akulu mu mpingo wa Chikhrisitu achatsogolera wanthu pa kupereka chitsanzo chakuti anango atewedzere. Akulu mwawa achachita vinthu vilivose vomwe vichalimbikisa Akhrisitu anango. Ninge Paulo isepano, tichaphatisira basa bwino nthawe komasoti momwe tingaphatisire basa ufulu wathu mobverana na malamulo pakudziteteza. Peno nivokwanisika, tichadandaulira ku matiribunali yang’onoyang’ono panango yakuluyakulu ya mu  dziko yathu panango mu dziko inango kuti tikwanise kutumikira Mulungu mwa ufulu. Cholinga chathu tinkufunalini kuchinja malamulo ya dziko iyi, “koma kuteteza ntontholo wabwino na kukhazikisa malamulo ya basa yathu ya ntontholo wabwino.” Tichita vimwevi pakutewedzera vomwe Paulo adanembera mpingo waku Filipi payadapita magole pafupifupi 10 pomwe adamasuliwa ku djeri ku Filipi muko. (Afil. 1:7) Peno tiribunali yatonga mulandu wathu mwachikondi panango neye, molingana na Paulo na anzake wale, tichakhala otsimikiza na ntima wose kuti tipitirize “kulengeza ntontholo wabwino” kulikose komwe mzimu wa Yahova ungatitsogolore kuti tiyende.—Mac. 16:10.