Ko chilengedwe chakhala chilipo kundoyambira kalekale?

Lemba ya Genesis 1:1 inena kuti: ‘Pakuyamba Mulungu adalenga kudzulu na dziko yapasi.’

Ikalibe kufika gole ya 1950 asayansi azinji odziwika bwino ambakhulupirira kuti chilengedwe chilibe poyambira. Koma ndawa ya vomwe agumana manjemanje, asayansi azinji adayamba kukhulupirira kuti chilengedwe chinapoyambira.

Ko dziko imbawoneka tani pakuyamba?

Lemba ya Genesis 1:2, 9 inena kuti pakuyamba dziko ‘yenze ilibe chilichose’ ndipo penze madzi yokhayokha.

Mobverana na vomwe adagumana, ntsiku zino wasayansi ankukhulupirira vimwevi. Pa kulewa va dziko yapasi, wasayansi munango dzina yake Patrick Shih adanena kuti: “M’lengalenga mwenzebe phepo ya óxigenio yakuti wanthu ambapume . . . komasoti yenzebe mawonekedwe chaiyo.” Gazini inango ya sayansi (Astronomy) idalewa kuti: “Kufufudza komwe kudachitika manjemanje adagumana kuti pakuyamba  dziko yenze na madzi yokhayokha, ndipo panango ntunthu umbawoneka pang’ono.”

Ko mu m’lengalenga mudachinja tani n’kuyenda kwa nthawe?

Lemba ya Genesis 1:3-5 ilewa kuti ‘pomwe chedza chidayamba kuwoneka mu mlengalenga chimbadziwikalini komwe chimbachokera. Koma patsogolo pake dzuwa na mwezi vidayamba kuwonekera padziko yapasi.—Genesis 1:14-18.

Bungwe inango yofufudza idanena kuti pakuyamba kugaka kochepa ndiko komwe kumbawoneka m’lengalenga ndipo kumbafika padziko yapasi. Bungwe mweyi idalewa pomwe kuti: “Pomwe dziko idakhalako yenze zunguliliwe na mphepo ya methane. Patsogolo pake mphepo mweyi idachoka ndipo kudzulu kudayamba kuwoneka kwa bluu.”—Smithsonian Environmental Research Center.

Ko ni vamoyo viponi vomwe vidayamba kugumanika pa dziko yapasi?

Lemba ya Genesis 1:20-27 inena kuti ntsomba ndizo zomwe zidayamba kulengewa, nkumbwera mbalani, nyama zakun’tunthu ndipo pakumalizira wanthu. Asayansi akhulupirira kuti pomwe ntsomba zidayamba kuwoneka padziko, padapita nthawe ikulu kuti nyama ziyambe kuwoneka ndipo pambuyo pake wanthu.

Wanthu anango alewa kuti vomwe Baibolo ilewa ni vosiyana na vomwe asayansi agumana manjeuno. Koma nthawe zizinji alewa vimwevi ndawa yosadziwa vomwe Baibolo ichalewa.

Baibolo ilewalini kuti vinthu vakudzulu panango dziko yapasi vandokhalako kwa magole 6000 yokha. M’malo mwa vimwevi, indoti dziko na vinthu vakudzulu vidalengewa ‘pakuyamba.’ (Genesis 1:1) Baibolo ilewalini kuti ni lini pomwe vimwevi vidachitika.

Baibolo ilewalini kuti va moyo vidalengewa kwa ntsiku 6 zomwe zikhala na maola 24.

Baibolo iphatisa basa mawu yakuti ‘ntsiku’ pakulewa va nthawe itali. Mwakulinganiza, ilewa kuti kwa ntsiku 6 za kulenga komwe kunenewa pa Genesis msolo 1, Mulungu adalenga dziko iyi na vamoyo. Ilewa kuti vose mwevi vidachitika pa ‘ntsiku yomwe Yahova a Mulungu adalenga kudzulu na dziko yapasi.’ (Genesis 2:4) Manje ntsiku iliyose pa ‘ntsiku’ 6 zomwe ambakonza dziko iyi komasoti va moyo, vingatanthauze nthawe itali maninge.

Baibolo ilewalini kuti pakapita nthawe vinthu vamoyo vingachinjelini ninge momwe vidalengerewa.

Bukhu ya Genesis inena kuti nyama zidalengewa ‘ninge mwa makhaindi yake.’ (Genesis 1:24, 25) Mawu ya m’Baibolo yakuti ‘makhaindi’ ni mawu lini yasayansi. Koma vinkuwoneka kuti ni magulu ya vamoyo vosiyanasiyana. Ndipo khaindi ibodzi ingakhale na makhaindi yanango yang’onoyang’ono. Mawu mwaya yakuwonesa kuti ni vokwanisika kuti vamoyo va ‘khaindi’ ibodzi nkuyenda kwa nthawe vichinje n’kukonza makhaindi yang’onoyang’ono mobverana na malo yomwe vinkukhala.

 Ko imwepo munkuganiza tani?

Ninge momwe taonera, Baibolo ifotokoza mobveka bwino komasoti mosashupa momwe vinthu vakudzulu vidayambira, momwe dziko yapasi yenzere pakuyamba na momwe moyo udayambira. Manje ko Baibolo ilewapomwe mobveka bwino va yemwe adalenga vinthu vimwevi? Bukhu inango idalewa kuti: “Mpfundo yakuti munthu wamphanvu maninge kuposha wanthu ose ndiye yemwe adachitisa kuti vamoyo vikhalepo, vinkutsutsanalini na vomwe wanthu ofufudza adagumana cha manjemanje.” b—Encyclopædia Britannica.