1-2. Ko tidakambirana chani munkhani yapita, ndipo tikambirane chani munkhani ino?

MUNKHANI yapita, tidakambirana malangizo yothandiza ya m’bukhu ya Levitiko msolo 19. Mwakulinganiza, mu vesi 3, Yahova adalangiza Aizirayeli kuti ambalemekeze azibereki wawo. Tidakambirana momwe tingatewedzerere lamulo mweyi mwa kuthandiza azibereki wathu mwakuthupi na mwauzimu. Mu vesi ibodzibodzi mweyi, Mulungu adakumbusa wanthu wake phindu yosunga Satade. Tidapfunzira kuti podiya kuti tisungalini Satade ntsiku zino, tingaphatise basa lamulo mweyi mwa kumbapatula nthawe kuti titumikire Yahova. Tikambachita vimwivi, tingawonese kuti tinkuyesesadi kukhala wochena ninge momwe tinkulangiziriwa pa Levitiko 19:2 na 1 Petulo 1:15.

² Munkhani ino, tipitirize kukambirana lemba ya Levitiko msolo 19. Ko tingapfunzire chani mumsolo moyu pankhani yoikhira nzeru wanthu omwe angakwaniselini kuchita vizinji ndawa ya thanzi panango uchilema, kukhala wachilungamo tikambachita bizi na kuwonesa chikondi kwa anzathu? Ndise wofunisisa kukhala wochena ninge Mulungu, ndipomwapa naboni tiwone vomwe tingapfunzirepo.

3-4. Ko lemba ya Levitiko 19:14 inkuwonesa kuti Aizirayeli angadekana kumbakhala nawo tani wanthu omwe ni alombe na agonthi?

³ Lewengani Levitiko 19:14. Yahova angada kuti wanthu wake ambaganizire opunduka. Mwakulinganiza, Aizirayeli adauziwa kuti osati ambatemberere munthu yemwe ni gonthi. Pamwapa ambawalambiza kuti osati ambamulewe vinthu voipa, ndawa kumuku kungakhale kumudzudza. Iye angakwaniselini kubva vomwe ankulewewa ndipo angakwaniselini kudziikhira kumbuyo.

 ⁴ Ndipo mu vesi 14 muli lamulo yakuti atumiki wa Mulungu akawona munthu yemwe ni lombe, osati ‘ambamuikhire chinthu kutsogolo kuti chimupinge.’ Pakulewa va wanthu wopunduka, bukhu inango idati: ‘Munthawe za kalekale wanthu watene angadzudziwa maninge.’ Panango munthu woipa mtima angaikha chinthu kutsogolo kwa munthu lombe kuti chimudzonge panango kundofuna kuti amuseke akagwa. Kumuku ni kuipa mtima maninge. Lamulo ya mu vesi 14 idathandiza atumiki wa Mulungu kuti ambachitire chifundo wanthu opunduka.

5. Ko tingawonese tani chifundo kwa wanthu wamabvuto yathanzi?

⁵ Yesu angachitira chifundo wanthu wamabvuto ya thanzi. Kumbukirani mawu yomwe iye adatumiza kwa Yohane m’Batizi. Iye adati: ‘Osawona ankuwona, wopunduka ankufamba, wakhate ankupolesewa, wogontha ankubva ndipo wakufa ankumukisiwa.’ Pakuwona vodabwisa va Yesu, ‘wanthu wose adatamanda Mulungu.’ (Luka 7:20-22; 18:43) Isepano Akhrisitu ndise wofunisisa kutewedzera Yesu pankhani yochitira chifundo wanthu wamabvuto yathanzi, ndipomwapa tiwakomera mtima wanthu watene. Koma Yahova alibe kutipasa mphanvu yochitira vodabwisa ninge Yesu. Koma ndise wokondwa ndawa ya mwayi womwe tidapasiwa wothandiza wanthu womwe ni alombe na agonthi mwauzimu kuti abve ntontholo wabwino wakuti manjemanje dziko ikhale paradaiso ndipo aliyese adzakhale paushamwali na Yahova. (Luka 4:18) Ntontholo moyu unkuthandiza wanthu azinji kuti ambatamande Mulungu.

6. Ko mavesi yanango ya Levitiko msolo 19 yankutithandiza tani kubvesa malamulo yanango ya m’Malamulo Khumi?

⁶ Mavesi yanango ya mu msolo 19 wa Levitiko yakundobvekesa mpfundo zomwe ziri kale m’Malamulo Khumi. Mwakulinganiza, lamulo yachi 8 indofotokoza kuti: ‘Ayi kumbaba.’ (Eks. 20:15) Anango angaganize kuti peno angakhale wosamala kuti asatenge chinthu chomwe nchawolini, ndiye kuti ankubvera lamulo mweyi. Koma panango iwo angambabe munjira zinango.

7. Ko munthu wa bizi angawonese tani kuti waphwanya lamulo yachi 8 yolambiza kuba?

 ⁷ Munthu wa bizi angaganize kuti vingakwanisikelini kuti abe ndawa atengakolini chinthu cha munichiro. Koma ko iye ni wachilungamo nthawe zose akambagulisira wanthu vinthu? Pa Levitiko 19:35, 36, Yahova adati: ‘Ayi kumbachita chinyengo mukambapima kulemera kwa chinthu, kutalimpha kwa chinthu panango pakupima vinthu vamadzimadzi. Mumbakhale na vopimira chaivo, minyala chaiyo yopimira kulemera kwa chinthu, mpimo chaiwo wa efa na mpimo chaiwo wa hini.’ Munthu wa bizi akatenga vopimira vomwe nchaivolini nkumbapimira malonda na kugulisira wanthu, ndiye kuti ankuwabera. Mavesi yanango ya mu msolo 19 wa Levitiko yankubvekesa bwino mpfundo mwiyi.

8. Ko lemba ya Levitiko 19:11-13 idathandiza tani Ayuda kubvera lamulo yachi 8, ndipo ko isembo tingaphindule tani?

⁸ Lewengani Levitiko 19:11-13. Mawu yoyambirira yatawerenga pa Levitiko 19:11 yati: ‘Ayi kumbaba.’ Vesi 13 inkuwonesa kuti kusowa chilungamo pa bizi nkuba pomwe. Iyo inkulewa kuti: ‘Ayi kubera munzako mwachinyengo.’ Tingafunikane kudzibvunza kuti: ‘Ko panabva mawu ya pa Levitiko 19:11-13, nawonako mbali zomwe ninkufunika kuchinja pamoyo wangu? Ko panavinthu vomwe ninkufunika kuchinja pa momwe nichachitira bizi panango basa yangu?’

9. Ko lamulo ya pa Levitiko 19:13 ingathandiza tani wanganyu?

⁹ Pankhani ya chilungamo mweyi pali soti chinthu chinango chomwe Akhrisitu achadekana kuchiwona bwino akambachitisa wanthu ganyu. Lemba ya Levitiko 19:13 inkumaliza na mawu yakuti: ‘Malipiro ya munthu waganyu osati yagone mnyumba mwako kufikira machibese.’ Munthawe ya Aizirayeli, wanthu azinji angachita maganyu kumaminda ya wanthu ndipo ambawapasiratu malipiro yawo ntsiku mweyo. Peno waganyu alibe kupasiwiratu ntsiku mweyo, adakasowa kobiri yosamalira banja yake. Ndipomwapa Yahova adabvekesa kuti: ‘Iye ni wosowa ndipo pamoyo wake ankuthemba malipiro mwayo kuti adzisamalire.’—Deut. 24:14, 15; Mat. 20:8.

10. Ko tinkupfunzira chani pa Levitiko 19:13?

¹⁰ Ntsiku zino, anyabasa azinji achapasiwa malipiro yawo kumapeto kwa mwezi osati ntsiku iliyose. Podiya viri teno, mpfundo ya pa Levitiko 19:13 idakali kuphata basa. Anango achapondereza anyabasa mwa kuwapasa kobiri yochepa polinganiza na basa yomwe achaphata. Pakuti iwo alibe koyenda, achapitiriza basi kuwaphatira basa olo kuti ankuwapasa kobiri yosakwana. Vikakhala tene, ndiye kuti ‘ankugonesa malipiro ya wanthu womwe ankuwaphatira ganyu.’ Mkhrisitu yemwe adanemba wanthu basa achadekana kuonesesa kuti ankuwapasa malipiro yokwana. Naboni manje tione chinthu chinango chomwe tinkupfunzira mu bukhu ya Levitiko msolo 19.

11-12. Ko Yesu padaphata mawu ya pa Levitiko 19:17, 18 adatsindika maninge chani?

¹¹ Mulungu achada kuti timbakhale bwino na anzathu osati kundopewa kuwachitira voipa. Nkhani yotsimikizira vimwivi inkugumanika pa Levitiko 19:17, 18. (Lewengani.) Onani lamulo yobveka bwino yakuti: ‘Umbakonde mwanzako ninge uchadzikondera wekha.’ Mkhrisitu achadekana kuchita vimwivi peno ankufuna kukondweresa Mulungu.

¹² Onani momwe Yesu adatsindikira kudikana kwa lamulo ya pa Levitiko 19:18. Afalisi adabvunza Yesu kuti: ‘Ni lamulo iponi ikulu maninge mu Chilamulo?’ Yesu adadawira kuti ‘lamulo ikulu na yoyamba’ ni yakuti umbakonde Yahova na mtima wako wose, moyo wako wose na maganizo yako yose. Patsogolo pake Yesu  adaphata mawu ya pa Levitiko 19:18 nkuwauza kuti: ‘Yachiwiri yolingana na imweyi ni yakuti, ‘umbakonde mwanzako ninge uchadzikondera wekha.’’ (Mat. 22:35-40) Pananjira zizinji zatingawonesere chikondi kwa anzathu. Njira zinango tingazipfunzire pa Levitiko msolo 19.

13. Ko vomwe Yosefe adachita vinkubverana tani na malangizo ya pa Levitiko 19:18 yomwe yadadzanembewa patsogolo pake?

¹³ Njira ibodzi yatingawonesere chikondi kwa anzathu ni kuphatisa basa malangizo ya pa Levitiko 19:18. Inkulewa kuti: ‘Ayi kumbabwezera choipa panango kusunga chakumoyo.’ Azinji ise tinkudziwako wanthu womwe ankusungira chamuyo munzawo wakubasa, wakushikola panango m’bale wawo kwamagole yazinji. Kumbukirani kuti azibale wa Yosefe ambamusungira chakumoyo ndipo vidachitisa kuti amuchitire choipa. (Gen. 37:2-8, 25-28) Podiya venze teno, Yosefe alibe kuwabwezera voipa. Yosefe adadzakhala pa udindo ukulu ndipo adakakwanisa kuwabwezera, koma adawachitira chifundo. Iye alibe kuwasungira chakumoyo, koma adawachitira vinthu mobverana na malangizo ya pa Levitiko 19:18.—Gen. 50:19-21.

14. Ndawa chani ntsiku zino tichadekana kupitiriza kubvera lamulo ya pa Levitiko 19:18?

¹⁴ Mkhrisitu yemwe achada kukondweresa Mulungu, achadekana kutewedzera Yosefe nkukhululukira anzake osati kuwabwezera choipa. Vimwivi vinkubverana pomwe na pemphero yachitsanzo ya Yesu yemwe adati timbakhululukire omwe atiphonyera. (Mat. 6:9, 12) Mtumi Paulo adalimbikisambo Akhrisitu anzake kuti: ‘Anzangu wapamoyo, ayi kumbabwezera choipa.’ (Aro. 12:19) Iye adawalimbikisa pomwe kuti: ‘Pitirizani kulolerana na kumbakhululukirana na moyo wose olo pachikhala kuti alipo yemwe anachifukwa chodandaulira va munzake.’ (Akol. 3:13) Mpfundo za Yahova ziribe kuchinja. Ndipomwapa ntsiku zino tichadekana kubvera lamulo mweyi yomwe idachokera pa Levitiko 19:18.

15. Ni chitsanzo chiponi chomwe chinkutithandiza kubvesa ubwino wokhululuka nkuyebwa?

¹⁵ Ganizirani chitsanzo ichi. Vinthu voipa vomwe anango angatichitire tingavilinganize na vilonda. Vilonda vinango vikhala ving’onoving’ono, koma vinango ni vikuluvikulu. Mwakulinganiza, peno tinkugwata ntchala  na leza tingachekewe pang’ono pachala chathu. Ni shuwadi kuti tingabve kuwawa, koma pangadizelini kupola. Pakapita ntsiku ibodzi panango ziwiri panango tingafike pakuyebwa kuti tidachekewa. Mombverana na chitsanzo chimwichi, vinthu vinango vomwe anzathu achatiphonyera vikhala ving’onoving’ono. Mwakulinganiza, shamwali wathu angatiyankhule panango kutichitira vinthu vomwe vingatiwawe. Vikakhala teno tingamukhululukire mosashupa. Peno chilonda chathu ni chikulu maninge, anfulumero angachiikhe mankhwala na kuchimanga ligadula. Tikapitiriza kumbandochidzindira na kuchidzungunya chilonda chathu chingapolelini koma chingakulekule. Bvuto ni yakuti nthawe zinango munthu yemwe waphonyerewa angafikane pakuchita vimwivi. Iye angambandokhalira kuganizira vomwe mwanzake adamuchitira na momwe vidamuwawira. Koma wanthu womwe asunga chakumoyo adzicheneka wokha. Ndipomwapa ni vabwino maninge kubvera malangizo ya pa Levitiko 19:18.

16. Mobverana na Levitiko 19:33, 34, ko Aizirayeli angadekana kumbakhala nawo tani alendo, ndipo tinkupfunzirapo chani?

¹⁶ Yahova padalamula Aizirayeli kuti ambakonde anzawo, alibe kuwauza kuti ambandokonda wanthu wolingana nawo khaindi panango womwe anawo dziko ibodzi basi. Adawawuza kuti ambakonde pomwe alendo womwe ankukhala nawo pabodzi. Malangizo mwaya yali pa Levitiko 19:33, 34. (Lewengani.) Mulendo angadekana kumbachita naye vinthu ‘ninge kuti ni nzika’ na ‘kumukonda’ ninge mwangadzikondera wokha. Mwakulinganiza, wosauka na alendo enze na mwayi wotenga vinthu vosala m’maminda. (Lev. 19:9, 10) Olo ntsiku zino Akhrisitu achadekana kumbakonda alendo. (Luka 10:30-37) Ndawa chani? Ndawa yakuti pali wanthu azinji womwe adafuluka kwawo nkukakhala kunango. Ndipo vingachitike kuti anango ankukhala namwe pafupi. Ni vodikana kuti timbakhake nawo bwino peno akhale amuna, akazi na wana.

17-18. (a) Ko lemba ya Levitiko 19:2 na 1 Petulo 1:15 yankutilimbikisa kuchita chani? (b) Ko mtumi Petulo adatilimbikisa kuti timbaphate basa yodikana iponi?

¹⁷ Pa Levitiko 19:2 na pa 1 Petulo 1:15, wanthu wa Mulungu ankulamuliwa kuti ambakhale wochena. Mavesi yazinji ya mu Levitiko  msolo 19 yangatithandize kuwona vatingachite kuti tikhale wobvumizika kwa Yahova. Takambirana vinthu vomwe tichadekana kuchita na vinango voipa vomwe tichadekana kupewa. * Malemba Yachigiriki Yachikhrisitu yankuwonesa kuti Yahova achada kuti timbatewedza malangizo mwaya olo ntsiku zino. Koma mtumi Petulo adafotokoza pomwe vinthu vinango.

¹⁸ Tingakhale wakhama pakutumira Yahova na kuchitira vabwino anzathu. Koma pali soti chinthu chinango chomwe mtumi Petulo adafotokoza. Pankhani yakuti timbakhale wochena m’makhalidwe yathu yose, Petulo ankutilimbikisa kuti: ‘Konzekeresani maganizo yanu kuti muphate basa mwamphanvu.’ (1 Pet. 1:13, 15) Ko basa mweyi inkuphatanidzapo chani? Petulo adati Akhrisitu wodzodzewa angadekana ‘‘kulengeza makhalidwe yabwino maninge’ ya Yemwe adawachemera.’ (1 Pet. 2:9) Ndipo imwiyi ndiyo yokha basa yodikana maninge yomwe inkuthandiza wanthu padziko yapasi. Isepano wanthu wochena tapasiwa mwayi wolalikira mwakhama na kupfunzisa wanthu. (Maliko 13:10) tikambayesesa mwakhama kuphatisa basa malangizo ya pa Levitiko msolo 19, tingawonese kuti tichakonda Mulungu na anzathu. Ndipo tingawonese soti kuti tichada ‘kukhala wochena’ m’makhalidwe yathu yose.