1. Ko mtumi Petulo adapereka malangizof yaponi kwa Akhrisitu anzake, ndipo ndawa chani yangawoneke ninge yosakwanisika kuyatewedza?

PENO chidikhiro chathu ni chodzayenda kudzulu panango kudzakhala pano padziko yapasi, tose tingaphindule na malangizo yomwe mtumi Petulo adapereka kwa Akhrisitu wodzozewa wa munthawe yoyambirira. Petulo adanemba kuti: ‘Khalani motewedzera Wochena yemwe adakuchemerani, imwepombo khalani wochena m’makhalidwe yanu yose ndawa Malemba yachati: ‘Khalani wochena ndawa inepano ndine wochena.’’ (1 Pet. 1:15, 16) Mawu mwaya yankutipfunzisa kuti tingakwanise kutewedzera Yahova yemwe ni chitsanzo chabwino maninge pakukhala wochena. Tichadekana kukhala wochena m’makhalidwe yathu yose, ndipo vimwevi ni vokwanisika. Koma vingawoneke ninge vosakwanisika ndawa yakuti ndise wochimwa. Olo Petulo chaiye adaphonyesa vinthu vizinji, podiya kuti viri teno, chitsanzo chake chinkuwonesa kuti tingakwanise ‘kukhala wochena.’

2. Ko tikambirane mibvunzo yaponi munkhani ino?

² Munkhani ino, tikambirane mibvunzo aya: Ko kukhala wochena nkutani? Ko Baibolo ichatipfunzisa chani pankhani ya kuchena kwa Yahova? Ko tingakhale tani wochena m’makhalidwe yathu yose? Ko panakubverana kuponi pakati pa kukhala wochena na kukhala paushamwali na Yahova?

3. Ko wanthu azinji achati munthu wochena achawoneka tani, ndipo ise tingadziwe tani kuchena chaiko?

³ Wanthu azinji achaganiza kuti munthu wochena ni ule yemwe achavala vovala vomudziwikisa kuti ni wachipembedzo ndipo achawoneka wasiriyasi nthawe zose. Koma kumuku ni kuchenalini chaiko. Yahova yemwe ni wochena achafotokozewa kuti ni ‘Mulungu wachimwemwe.’ (1 Tim. 1:11) Ndipo atumiki wake adziwikambo kuti ni ‘wachimwemwe.’ (Sal. 144:15) Yesu adatsuula wanthu womwe ambavala vovala vozidziwikisa  kuti ambachite chilungamo pakundofuna kuti wanthu awaone. (Mat. 6:1; Maliko 12:38) Isepano Akhrisitu tidziwa kuti kuchena chaiko nkutani ndawa ya vomwe tidapfunzira m’Baibolo. Tichadziwa kuti Yahova atikonda maninge, ndipo angatiuzelini kuti tichite vinthu vomwe tingakwaniselini. Ndipomwapa, pakuti Yahova ndiye ankutiuza kuti: ‘Muchadekana kukhala wochena,’ tinashuwa kuti ni vokwanisika. Koma tikanati kukambirana vomwe tingachite kuti tikhale wochena, naboni tiyambe tabvesa kuti ko kukhala wochena nkutani.

4. Ko mawu yakuti ‘kukhala wochena’ yathandauza chani?

⁴ Ko kukhala wochena nkutani? M’Baibolo, mawu yakuti ‘kukhala wochena’ yachatanthauza makhalidwe na basa zabwino zachipembedzo. Ndipo mawu mwaya yangatanthauze pomwe kudzipereka kwa Mulungu kuti timbamutumikire. M’mawu yanango tingalewe kuti tingakhale wochena pokhapokha peno tinamakhalidwe yabwino, tinkutumikira Mulungu munjira yobvumizika nakuti peno tiri paushamwali wabwino na iye. Ni vokomedza maninge kudziwa kuti olo kuti Yahova ni wangwiro ndipo ndiye chitsanzo chabwino maninge pankhani yochena, achada kuti isepano tikhale azishamwali wake.

5. Ko tingapfunzire chani va Yahova kuchokera kwa angelo wokhulupirika?

⁵ Yahova ni wochena mu vochita vake vose. Vimwevi ni vomwe angelo wodziwika kuti aserafi achafotokoza. Iwo achafotokoza kuti: ‘Wochena, wochena, wochena ni Yahova wamakamu.’ (Yes. 6:3) Koma kuti iwo akhale pa ushamwali wabwino na Mulungu, achadekana kukhalambo wochena, ndipo ndimo mwaliri. Ndipomwapa angelo akatumiwa kudzapereka ntontholo pano padziko yapasi, malo yomwe angafikira yangakhala yochena. Vimwevi ndivo vidachitikira Mose padafika pachitsamba chomwe chimbagaka moto.—Eks. 3:2-5; Yos. 5:15.

6-7. (a) Mobverana na Ekisodo 15:1, 11, ko Mose adatsindika tani kuti Mulungu ni wochena? (b) Ko Aizirayeli adadziwisiwa tani kuti Mulungu ni wochena? (Onani foto yapakhava.)

⁶ Padandoti Mose wawatsogolera Aizirayeli nkuyambuka Nyanza Ifuwira, iye adatsindika vakuti Mulungu wawo Yahova ni wochena. (Lewengani Ekisodo 15:1, 11.) Koma wanthu womwe angatumikira milungu ya ku Iguputo enzelini wochena ne pang’ono. Wanthu womwe angatumikira milungu ya ku kanani enzembo teneretu. Kupemphera kwawo kungaphatanidzapo kupereka wana ntsembe, na kuchita chigololo. (Lev. 18:3, 4, 21-24; Deut. 18:9, 10) Koma Yahova achadalini kuti atumiki wake ambachite vinthu vomukalipisa. Viri teno ndawa yakuti iye ni wochena maninge. Vimwevi vidawonekera bwino pa mawu yonembewa pa kanthu komwe kambakhala pankuma pa nkulu wa antsembe. Pakanthu mwaka penze mawu yakuti: ‘Kuchena ni kwa Yahova.’—Eks. 28:36-38.

⁷ Mawu mwaya yangatsimikizira aliyese woyawona kuti Yahova ni wochenadi shuwa. Manje tani kwa Aizirayeli womwe adakakwanisalini kuyawona mawu mwaya ndawa yakuti enze alibe mwayi wofenderera nkulu wa antsembe? Ko iwo adakakwanisalini kudziwa kuti Yahova ni wo chena? Neye. Viri tene ndawa yakuti Muizirayeli aliyese adakakwanisa kubva mawu ya muchilamulo ndawa yakuti chimbawerengewa pamaso pa amuna, akazi na wana. (Deut. 31:9-12) Adakati imwepo mwenzembo nawo pabodzi panthawe mweyo, mudakabva nawo pabodzi mawu aya yakuti: ‘Inepano ndine Yahova Mulungu wanu, ndipo . . . muchadekana kukhala wochena.’ ‘Muchadekana kukhala wochena kwa inepano, ndawa inepano ndine wochena.’—Lev. 11:44, 45; 20:7, 26.

8. Ko tinkupfunzira chani pa Levitiko 19:2 na pa 1 Petulo 1:14-16?

 ⁸ Naboni tikambirane mawu ya pa Levitiko 19:2 yomwe yadawerengewa kwa wose. Pamwapa Yahova adauza Mose kuti: ‘Uza ntundu wose wa Aizirayeli kuti, ‘muchadekana kukhala wochena ndawa inepano Yahova Mulungu wanu ndine wochena.’’ Vinkuwoneka kuti Petulo adaphata mawu mwaya pomwe angapereka malangizo kwa Akhrisitu anzake yakuti achadekana ‘kukhala wochena.’ (Lewengani 1 Petulo 1:14-16.) Isepano tirilini pasi pa Chilamulo cha Mose. Podiya kuti viri tene, vomwe Petulo adanemba vinkutitsimikizira kuti pa Levitiko 19:2 tinkupfunzira kuti tichadekana kuyesesa kukhala wochena ninge momwe Yahova aliri. Tichadekana kutewedza malangizo mwaya viribe basa peno chidikhiro chathu ni chodzayenda kudzulu panango kudzakhala mparadaiso padziko pano.—1 Pet. 1:4; 2 Pet. 3:13.

9. Ko tiphindule chani tikakambirana msolo 19 wa bukhu ya Levitiko?

⁹ Pakuti ndise wofunisisa kukondweresa Mulungu wathu wochena, tichada kudziwa vatingachite kuti tikhale wochena. Yahova ankutipasa malangizo ya momwe tingachitire vimwevi. Malangizo mwaya tinkuyagumana pa Levitiko msolo 19. Munthu munango wopfunzira va Baibolo wachiheberi wodziwika kuti Marcus Kalisch adanemba kuti: ‘Msolo 19 wa bukhu ya Levitiko ni wodikana maninge mu bukhu mweyi yachishanu m’Baibolo.’ Naboni tikambiraneko mavesi yanango munsolo moyu na kuwona mwatingayaphatisire basa pamoyo wathu wa ntsiku na ntsiku. Pomwe tinkukambirana vimwevi, ayi kuyebwa kuti msolo 19 wa Levitiko unkuyamba na mawu yakuti: ‘Muchadekana kukhala wochena.’

10-11. Ko lemba ya Levitiko 19:3 inkutiuza kuti tichadekana kuchita chani, ndipo ndawa chani ni vodikana maninge?

¹⁰ Padauza kuuza Aizirayeli kuti achadekana kukhala wochena, Yahova adalewa pomwe kuti: ‘Aliyese achadekana kumbalemekeza amayi na ababa wake . . . Inepano ndine Yahova Mulungu wanu.’—Lev. 19:2, 3.

¹¹ Tingachite bwino maninge kutewedza malangizo ya Mulungu yakuti timbalemekeze azibereki wathu. Kumbukirani kuti mwamuna munango adabvunza Yesu kuti: ‘Nchani chabwino chaningachite kuti nidzagumane moyo wosapera?’  Pakumudawira, mbali inango ya m’dawiro wa Yesu yenze na mawu yakuti angadekana kumbalemekeza amayi na ababa wake. (Mat. 19:16-19) Yesu adafika pakutsuula Afalisi womwe ambalemekezalini azibereki wawo, ndawa yakuti vimwevi ‘vimbanyozesa mawu ya Mulungu.’ (Mat. 15:3-6) ‘Mawu ya Mulungu’ mwaya yambaphatanidzapo lamulo yachishanu pa malamulo khumi yomwe inkugumanika pa Levitiko 19:3. (Eks. 20:12) Kumbukirani kuti malangizo ya pa Levitiko 19:3 yakuti timbalemekeze amayi na ababa, yankubwera patsogolo pakuti afotokoza kale mawu yakuti: ‘Muchadekana kukhala wochena ndawa yakuti inepano Yahova Mulungu wanu ndine wochena.’

12. Ko tingawonese tani kuti tikutewedza malangizo yogumanika pa Levitiko 19:3?

¹² Pakuti Yahova ankutilangiza kuti timbalemekeze azibereki wathu, tingachite bwino kudzibvunza kuti: ‘Ko inepano niwalemekeza azibereki wangu?’ Peno imwepo munkuwona kuti kumbuyo uku mulibe kuwalemekeza mokwana, mungachite bwino kuchinja mwakankulumize. Dziwani kuti madzi yakataika yawolekalini. Mundofunika kuwona vamungachite manjeuno kuti mumbawathandize mokwana azibereki wanu. Panango mungachite makonzedwe yakuti mumbakhale nawo kwa nthawe itali. Mungadzibvunze kuti: Ko iwo ankusowa chani mwakuthupi kuti niwathandize, ndipo mwauzimu ningawathandize tani? Mukachita tene ndiye kuti munkutewedza malangizo ya pa Levitiko 19:3.

13. (a) Ko pa Levitiko 19:3 tinkugumanapo lamulo inango iponi? (b) Mobverana na Luka 4:16-18, ko tingatewedzere tani chitsanzo cha Yesu ntsiku zino?

¹³ Lemba ya Levitiko 19:3 inkutiuza pomwe chinthu chinango chatingachite kuti tikhale wochena. Iyo inkufotokoza va kusunga Satade. Akhrisitu ise tirilini pasi pa Chilamulo, ndipomwapa tichadekanalini kusunga Satade sondo iliyose. Podiya kuti viri teno, tingapfunzire vizinji kwa Aizirayeli womwe angasunga Satade na kuwona momwe iwo angaphindulira. Satade yenze ntsiku yopuma pabasa nkumbatumikira Mulungu. * Ndipomwapa ikafika ntsiku ya Satade, Yesu ambayenda ku sunagoge wamuthaundi yawo nkumbawerenga mawu ya Mulungu. (Eks. 31:12-15; lewengani Luka 4:16-18.) Malangizo ya Mulungu ya pa Levitiko 19:3 yakuti ‘timbasunge Satade’ yachadekana kutilimbikisa kuti podiya kuti tichaphata basa ntsiku iliyose, timbapatule nthawe yochita vinthu vauzimu. Ko mukadziunguza bwinobwino munkuwona kuti pali vomwe muchadekana kuchinja? Mukambayesesa kupatula nthawe ntsiku iliyose kuti muchite vinthu vauzimu, dziwani kuti mungakulise ushamwali wanu na Yahova, ndipo ushamwali moyu ni wodekana maninge kuti tikwanise kukhala wochena.

14. Ni mpfundo iponi yomwe inkubwerezerabwerezera mu msolo 19 wa bukhu ya Levitiko?

¹⁴ Lemba ya Levitiko msolo 19 inkubwerezerabwerezera vomwe vingatithandize kuti tipitirize kukhala wochena. Vesi 4 inkumaliza na mawu yakuti: ‘Inepano ndine Yahova Mulungu wanu.’ Mpfundo mweyi inkugumanika maulendo yokwana 16 mumsolo moyu, ndipo inkutikumbusa lamulo yoyamba yakuti: ‘Inepano ndine Yahova Mulungu wanu . . . Ayi kuti mumbatumikire milungu yanango kuchosapo inepano.’ (Eks. 20:2, 3) Mkhrisitu aliyese yemwe achada kukhala wochena achadekana kuwonesesa kuti palibe chinthu chomwe chinkumukangisa kutumikira Yahova. Ndipo pakuti tidziwika na dzina yakuti Mboni za Yahova, ndise wotsimikiza kupewa kuchita chilichose chomwe chinganyozese panango kupsipiza dzina yake yochena.—Lev. 19:12; Yes. 57:15.

15. Ko mavesi yofotokoza va ntsembe yogumanika mu msolo 19 wa bukhu ya Levitiko, yankutilimbikisa kuchita chani?

 ¹⁵ Aizirayeli adawonesa kuti abvuma kuti Yahova akhale Mulungu wawo mwa kubvera malamulo yake. Lemba ya Levitiko 18:4 ichati: ‘Mumbasunge vigamulo vangu na kutewedza mpfundo zangu. Inepano ndine Yahova Mulungu wanu.’ Munsolo 19 muli soti mpfundo ‘zoyenda’ kwa Aizirayeli. Mwakulinganiza, mavesi 5-8, 21, 22 yankufotokoza momwe angadekana kuperekera ntsembe za nyama. Ntsembe zimweze zingaperekewa munjira yakuti osati ‘zinyozese panango kupsipiza dzina ya Yahova yochena.’ Tikambalewenga mavesi mwaya tichadekana kuyesesa kuchita chilichose kuti tikondwerese Yahova na kupereka ntsembe zathu munjira yobvumizika kwa iye ninge momwe lemba ya Aheberi 13:15 inkutilimbikisira.

16. Ko pa Levitiko msolo 19, panampfundo iponi yomwe ingatithandize kusiyanisa wanthu womwe atumikira Mulungu na womwe amutumikiralini?

¹⁶ Kuti tikhale wochena, tichadekana kuyesesa kukhala wosiyana na wanthu womwe atumikiralini Mulungu, vimwevi vingakhale voshupa. Nthawe zinango anzathu waku shikola, anzathu womwe tichita nawo bize, azibale womwe ni Mbonilini na wanthu anango angatilimbikise kuti timbachite nawo vinthu vosabvera na kupemphera chaiko. Iwo akatichitira vimwevi, tichadekana kusalula mwanzeru. Koma ko ni chani chingatithandize kuti tisalule bwino? Wonani mpfundo yabwino maninge yogumanika pa Levitiko 19:19, yomwe inkulewa kuti: ‘Ayi kumbavala chovala chausalu wamakhaindi yawiri yosakaniza.’ Vimwevi vimbathandiza kuti Aizirayeli akhale wosiyana maninge na wanthu owazungulira. Ntsiku zino tipewalini kuvala vovala vausalu wamakhaindi yosakaniza. Tivala vilivose peno chikhale chichena na chipsipa, chifuwira na cha girini, koma tichadalini kukhala wolingana na wanthu womwe vikhulupiriro na vochita vawo ni vosabverana na vipfunziso va m’Baibolo. Podiya kuti akhale anzathu wa kushikola, wanthu wochita nawo pabodzi bizi, olo azibale wanthu chaiwo. Ni shuwadi kuti isepano mwachibadwa tikonda azibale wathu, azishamwali wathu na wanthu anango. Koma vikakhala kuti vanyanya, tisalula kukhala kusaidi ya Yahova kuti tisiyane na wanthu mwawa. Dziwani kuti kuyesesa kukhala ku saidi ya Yahova kutichitisa pomwe kuti tikhale wochena maninge.—2 Akor. 6:14-16; 1 Pet. 4:3, 4.

17-18. Ko ni pfunziro yodekana iponi yomwe tinkugumana pa Levitiko 19:23-25?

¹⁷ Mawu yakuti: ‘Inepano Yahova ndine Mulungu wanu’ yadawakumbusa Aizirayeli kuti ushamwali wawo na Yahova ndiwo wodikana maninge. Ko yadawathandiza tani? Levitiko 19: 23-25 inkufotkoza momwe yadawathandizira. (Lewengani.) Ndoganizani momwe mawu mwaya yadathandizira Aizirayeli padandoti angena mu Dziko yopolomisiwa. Munthu akabzala muti wake wa vipaso, angadikanalini kudya vipaso vake kwa magole yatatu. Mu gole yachinayi ambatenga vipaso vake nkuviyendasa kumalo yopatulika ya Mulungu. Ikafika gole yachishanu angakhala na mwayi wakudya vipaso vake. Nivodziwikiratu kuti lamulo mweyi idathandiza Aizirayeli kuwona kuti vofuna vawo osati vimbakhale pa malo yakuyamba. Iwo angadikana kutsimikiza kuti Yahova ambawapase vodikana kuti akwanise kumutumikira. Yahova angawonesesa kuti wose anacho chakudya chokwana kuti ambadye. Ndipo Mulungu adawalimbikisa kuti ambachite vopereka pa malo yomwe Mulungu adasalula.

¹⁸ Lamulo ya pa Levitiko 19:23-25, inkutikumbusa mawu ya Yesu yomwe adayafotokoza pa ulaliki wa paphiri. Iye adalewa kuti: ‘Lekani kukhala na nkhawa kuti . . . mudzadye chani panango mudzamwe chani.’ Yesu adapitiriza kuti: ‘Ababa wanu wakudzulu ankudziwa bwinobwino vomwe munkudikana imwepo.’ Mulungu adzatisamalire ninge mwachasamalirira mbalame. (Mat. 6:25, 26, 32) Ndise wotsimikiza kuti Yahova adzatipase vosowa vathu. Ndipomwapa tiyesesa kupereka ‘mphaso zachifundo’ kwa wanthu wosowa. Timbakhale pomwe wonzeka kuthandizira mwakankulumize pa vinthu vomwe vingafunike pa mpingu. Yahova achawona vomwe tinkuchita kuti tithandizire kupemphera chaiko ndipo adzatidalise. (Mat. 6:2-4) Tikambakhala wopasa, tidzawonese kuti tapfunzirapodi kanthu pa vomwe vinkufotokozewa pa Levitiko 19:23-25.

19. Ko imwepo mwaphidula tani na mavesi yatakambirana m’bukhu ya Levitiko?

¹⁹ Munkhani ino takambira mavesi yanango ya mu bukhu ya Levitiko msolo 19, yomwe yatiwonesa vomwe tingachite kuti tikhale wochena ninge Mulungu wathu. Tingawonese kuti tinkumutewedzera tikambayesesa ‘kukhala wochena m’makhalidwe yathu yose.’ (1 Pet. 1:15) Azinji womwe atumikiralini Mulungu achita kuwona wokha khalidwe yabwino ya atumiki wake, ndipo vimwevi vachitisa kuti azinji ambatamande Yahova. (1 Pet. 2:12) Koma pali soti vinango vomwe tingapfunzire mu Levitiko msolo 19. Munkhani ya patsogolo, tidzakambirane mavesi yanango ya mu msolo moyu ndipo vimwevi vidzatithandize kuwona mbali zomwe tichadekana kukonza pa moyo wathu kuti tikwanise ‘kukhala wochena’ ninge momwe Petulo adatilimbikisira.