Ko munkudziwa?
Ko nchani chidachitikira a Nineve ntsiku za Yona pazidapita?
NKATI mwa gole ya 670 Yesu akanati wabwera, ufumu wa Asuri ndiwo wenze wamphanvu padziko yose. Saiti ya British Museum ichafotokoza kuti: ‘Dera yomwe ambatonga imbayambira kum’maulo kwa Kupuro mpakana dera ya kumachibese kwa Irani, ndipo kuyenda kwa magole idaphatanidzapo Iguputo.’ Thaundi ya Nineve ndiyo yenze likulu ya padziko yose. Kwenze vipilala vizinji, malo yazinji yokhuza, nyumba zachifumu zabwino na malo yosungira mabukhu. Vipupa vonembanemba va ku Nineve wakalekale vimbawonesa kuti Mpfumu Ashurbanipal ambadziti ni ‘mpfumu ikulu ya padziko yose’ ninge mwayambachitira mafumu yanango ya Asuri. Panthawe mweyi, vimbawoneka ninge palibe angakwanise kuwina Asuri na thaundi ya Nineve.
Ufumu wa Asuri ndiwo wenze na mphanvu maninge panthawe mweyo
Koma Asuri padakhala wamphanvu, mneneri wa Yahova Zefaniya adalosera kuti: ‘[Yahova] . . . adzadzonge Asuri ndipo adzachitise Nineve kukhala matongwe.’ Mneneri wa Yahova Nahumu adalewa pomwe kuti: ‘Atengereni siliva, atengereni golide! . . . Thaundi mweyi aichitisa kukhala ilibe chinthu ndipo aisandusa matongwe! . . . Aliyese wati adzakuwone adzakuthawe ndipo adzalewe kuti: ‘Nineve wadzongewa!’’ (Zef. 2:13; Nah. 2:9, 10; 3:7) Pakubva maulosi mwaya panango wanthu adadabwa nkumbadzibvunza kuti: ‘Ko vimwevi vingadzachitikedi? Ko alipo womwe angawine Asuri?’ Vimwevi vimbawoneka ninge nivosakwanisika.
Nineve adadzasiyiwa na kuyebwewa
Podiya venze teno, vimwevi vidadzachitikadi. Kumapeto kwa gole ya 670 Yesu akanati wabwera, Asuri adagonjesewa na Ababulo pabodzi na Amedi. Wanthu adaleka kukhala ku Nineve mpakana kuiyebweratu thaundi mweyi. Bukhu yakuti The Metropolitan Museum of Art yaku Nova York idati: ‘Nineve adathawiwa na kuyebwewa ndipo vakuti kwenze Nineve wanthu avibvera m’Baibolo.’ Bukhu yakuti the Biblical Archaeology Society Online Archive ichati: ‘Palibe angatsimikiza kuti kwenze thaundi ikulu ya Nineve.’ Koma mu 1845, wofukula vakale Austen Henry Layard adayamba kukumba matongwe ya Nineve. Vomwe iye adagumana vidatsimikizira kuti thaundi ya Nineve yenze yolemekezeka.
Kukwanirisika kwa maulosi yolewa va Nineve kutichitisa kutsimikizira maninge kuti maulosi ya m’Baibolo yolewa vomwe vidzachitikire maboma ya ndale ya ntsiku zino yadzakwanirisikedi.—Dan. 2:44; Chiv. 19:15, 19-21.
