1-2. Ko mafumu yawiri mwaya yambasiyana pa vinthu viponi ndipo tikambirane mibvunzo yaponi?

NABONI tiwone mwachidwi za mafumu yawiri yomwe yadakhalako munthawe yakale. M’bodzi adalamulira madzinza yoposha 10 ya ku Izirayeli, ndipo munango adalamulira madzinza yoposha yawiri ya Yuda. Podiya kuti iwo adakhalako pa nthawe zosiyana, enze na vinthu vinango volingana. Wose mwawa alibe kubvera Mulungu ndipo adachitisa kuti wanthu wa Mulungu aleke kumutumikira. Mafumu yose mwaya yadatumikira mafano na kupha wanthu. Podiya viri tene, pana kusiyana pa wanthu mwawa. Munango adachita vinthu voipa mpaka kumapeto kwa moyo wake, koma munango adalapa ndipo adakhululukiriwa pa vomwe adachita. Ko mwawa ni mbani?

² Madzina yawo ni Ahabu mpfumu ya ku Izirayeli na Manase mpfumu ya ku Yuda. Kusiyana kwa wanthu mwawa awiri kungatipfunzise chinthu chodekana maninge pankhani ya kulapa. (Mac. 17:30; Aro. 3:23) Ko kulapa nkutani, ndipo ko tingakuwonese tani? Tichada kudziwa vimwevi ndawa yakuti tichada kuti Yahova ambatikhululukire tikachimwa. Kuti tigumane midawiro ya mibvunzo mwaya, naboni tikambirane moyo wa mafumu yawiri mwaya na kupfunzirapo kanthu pa vomwe adachita. Patsogolo pake tikambirane vomwe Yesu adapfunzisa pankhani ya kulapa.

3. Ko Ahabu wenze mpfumu yakhaindi yanyi?

³ Ahabu wenze mpfumu yachi 7 yotonga madzinza 10 ya Izirayeli. Iye adalowola Yezebeli mwana wa mpfumu ya ku Sidoni mu ntundu wa wanthu wolemera wa ku norte. Ukwati moyu udabweresa chuma chizinji mu Izirayeli. Koma patsogolo pake vidachitisa kuti wanthu aleke kutumikira Yahova. Yezebeli angatumikira Baala ndipo adachitisa kuti Ahabu kuti alimbikise wanthu kutumikira milungu mwaya yomwe yambaphatanidzapo kuchita  chigololo na kupereka wana ntsembe. Palibe mneneri wa Yahova yemwe wenze wotetezeka panthawe yomwe Yezebeli ambatonga. Ndipo azinji mwa aneneri mwawa adaphewa. (1 Maf. 18:13) Ahabu ‘adachita voipa maninge pamaso pa Yahova kuposha wose womwe adakhalako iye akalibe kukhalako.’ (1 Maf. 16:30) Yahova alibe kulekerera vomwe Ahabu na Yezebeli adachita. Iye ambawona bwinobwino vose vomwe iwo ambachita. Mwachifundo, Yahova adatumiza mneneri Eliya kuti akachenjeze wanthu wake kuti achadekana kuchinja moyo wawo nthawe idakalipo. Koma Ahabu na Yezebeli adalamba kubvera.

4. Ko nchani chomwe chidakachitikira Ahabu, ndipo iye adachita chani?

⁴ Pamapeto pake kuleza moyo kwa Yahova kudadzafika kumapeto. Iye adatumiza Eliya kuti akafotokoze vomwe vidzachitikire Ahabu na Yezebeli. Wa m’banja yose ya Ahabu ambafunikana kuphewa. Mawu ya Eliya mwaya yadamuwawa maninge Ahabu. Chodabwisa nchakuti mpfumu yodzikuza mwiyi ‘idadzichepesa.’—1 Maf. 21:19-29.

5-6. Ko nchani chikuwonesa kuti Ahabu wenze alibedi kulapa chaivo?

⁵ Podiya kuti Ahabu adawonesa kuti wenze wodzichepesa panthawe mweyo, vomwe adachita patsogolo pake vidawoneseratu kuti wenze alibe kulapa chaivo. Iye alibe kuyesesa kuchosa milungu ya Baala mu ufumu wake. Ndipo alibe kulimbikisa wanthu kuti ambatumikire Yahova. Ahabu adachita pomwe vinthu vinango vomwe vidawonesa kuti wenze alibedi kulapa chaivo.

⁶ Patsogolo pake Ahabu padachemera Yehosafati yemwe wenze mpfumu yabwino ya Yuda kuti akamuthandize polimbana na Asiriya, Yehosafati adapereka maganizo yakuti akayambe abvunza mneneri wa Yahova. Pakuyamba Ahabu adalamba maganizo mwaya nkulewa kuti: ‘Alipo mneneri wa Yahova yemwe tingamubvunze, koma inepano nimuzonda ndawa yakuti iye andolosera voipa vokhavokha vomwe vidzanichitikire, osati vabwino.’ Podiya venze teno, iwo adamubvunza mneneri Mikaya. Shuwadi mneneri moyu ambamuuza vinthu voipa vomwe vidzamuchitikire. M’malo mwakuti iye alape kuti akhululukiriwe na Yahova, Ahabu yemwe wenze munthu woipa adamuikha mudjeri mneneri moyu. (1 Maf. 22:7-9, 23, 27) Podiya kuti adaikha mudjeri mneneri wa Yahova moyu, iye adakakangisalini kuti vomwe valoserewa vichitike. Padati wayenda kunkhondo patsogolo pake, Ahabu adaphewa.—1 Maf. 22:34-38.

7. Ko Yahova angamuwona tani Ahabu podiya wafa kale?

⁷ Padati Ahabu wafa, Yahova adafotokoza momwe angamuwonera munthu moyu. Pomwe mpfumu Yehosafati adabwerera bwinobwino kunkhondo, Yahova adatumiza mneneri Yehu kuti akatsuule Yehosafati ndawa yobverana na Ahabu. Mneneri wa Yahova adati: ‘Ko chithandizo chichadekana kuperekewa kwa woipa, ndipo ko muchadekana kukonda wanthu wozondana na Yahova?’ (2 Mbiri 19:1, 2) Manje ganizirani: Vidakakhala kuti Ahabu wenze adalapadi, mneneri wa Yahova adakanenalini kuti iye wenze munthu woipa yemwe ambazondana na Yahova. Apa ni vowonekeratu kuti, podiya kuti Ahabu adachita vinthu vowonesa ninge kuti walapadi, iye wenze alibe kulapa chaivo.

8. Ko tinkupfunzira chani pa chitsanzo cha kulapa kwa Ahabu?

⁸ Ko tinkupfunzira chani pa chitsanzo cha Ahabu? Pomwe iye adabva mawu ya chiweruzo cha banja yake kuchokera kwa Eliya, Ahabu wenze adadzichepesa pakuyamba. Wenze adayamba bwino. Koma vochita vake patsogolo vidachita kuwoneseratu kuti wenze alibe kulapa mochokera pasi pa moyo. Kulapa kuchathandauza vizinji osati kundolewa kuti pepani. Naboni tikambirane chitsanzo chinango chomwe  chitithandize kubvesa kuti ko kulapa chaiko nkutani.

9. Ko Manase wenze mpfumu yakhaindi yanyi?

⁹ Magole 200 patsogolo pake, Manase adadzakhala mpfumu ya ku Yuda. Iye wenze woipiratu kuposha Ahabu. Baibolo ichati: ‘Iye adachita vinthu voipa maninge pamaso pa Yahova kuti amukalipise.’ (2 Mbiri 33:1-9) Manase adamanga maguwa ya ntsembe kuti ambatumikirirepo milungu yanango. Mpakana adafika pakutenga vimafano nkukaikhiratu mukachisi wa Yahova, vomwe vimbaimira kutumikira makhalidwe yachigololo. Iye ambachita vamatsenga, vanyanga na kuwombeza. Komasoti adapha wanthu azinji wosaphonya. Iye ‘adapha wanthu azinji maninge’ ndipo adafika ‘pakushoka wana wake pamoto’ kuti apereke ntsembe ku milungu yabodza.—2 Maf. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Ko Yahova adalanga tani Manase ndipo ko mpfumu mweyi idachita chani?

¹⁰ Ninge Ahabu, Manase alibembo kubvera chenjezo yochokera kwa Yahova pakuphatisa basa aneneri. Pamapeto pake ‘Yahova adachitisa kuti gulu yankhondo ya Siriya ibwere ku Yuda kudzatenga Manase pabodzi na wanthu awiri womuperekera chikho nkuwayendesa ku Babulo.’ Ni vowonekeratu kuti Manase pewenze mudjeri mudziko ya anikachiro, wenze na vokumbuka vizinji. Iye ‘adakhala wodzichepesa nkumugwigwirira Mulungu kuti amukhululukire vadaphonya.’ Koma pali pomwe vinango vomwe adachita. ‘Iye adakumbira Yahova Mulungu wake kuti amuchitire chifundo.’ Kunena shuwa, Manase ‘adapitiriza kupemphera kwa iye.’ Munthu woipa ule wenze adachinja. Iye adayamba kuwona kuti Yahova ni ‘Mulungu wake’ ndipo adapitiriza kupemphera mosalekedza.—2 Mbiri 33:10-13.

11. Mobverana na 2 Mbiri 33:15, 16, nchani chinkuwonesa kuti Manase wenze adalapadi chaivo?

¹¹ Panthawe mweyi Yahova adadzadawira mapemphero ya Manase. Iye adaganizira kuchinja kochokera pasi pa moyo kwa munthu moyu ndipo adaganizira mapemphero yake. Yahova ndawa yokhudzika na kulapa kwa Manase, adamubwezera pampando wake wakale. Manase adawona ubwino wobwera ndawa yolapadi chaivo. Iye adachita vinthu vomwe Ahabu alibe kukwanisa. Iye adachinja khalidwe yake. Iye adayamba kuipidwa na kutumikira mafano ndipo adalimbikisa wanthu kuti ambatumikire Yahova. (Lewengani 2 Mbiri 33:15, 16.) Mwachiwonekere vimwevi vingadekana kuti iye akhale wachikhulupiriro na wolimba moyo kuti achinje moyo wake na vinthu vomwe angachitira banja yake, na wanthu anango kwa magole yazinji. Koma manje m’magole yake yomalizira, Manase adayesesa kukonza vinthu voipa vomwe angachita. Vinkuwoneka kuti chitsanzo cha Manase chidathandiza maninge mzukulu wake Yosiya yemwe patsogolo pake adadzakhala mpfumu yabwino.—2 Maf. 22:1, 2.

12. Ko tinkupfunzira chani kwa Manase pankhani ya kulapadi chaiko?

 ¹² Ko tinkupfunzira chani kwa Manase? Iye adadzichepesa ndipo adachita pomwe vizinji. Iye adapemphera nkugwigwirira kuti achitiriwe chifundo. Iye adachinja makhalidwe yake. Iye adachita khama maninge nkukonza vinthu vomwe adaphonyesa, adayamba kutumikira Yahova ndipo adalimbikisambo anango kuti achite chibodzibodzi. Chitsanzo cha Manase ni chothandiza maninge olo kwa wanthu womwe achita machimo yakulu-yakulu. Chitsanzo mwichi chinkutiwonesa kuti Yahova ni Mulungu ‘wabwino ndipo ni wokonzeka kukhululuka.’ (Sal. 86:5) Yahova ni wokonzeka kukhululukira wanthu womwe alapadi chaivo.

13. Fotokozani chitsanzo chomwe chingatithandize kubvesesa nkhani yolapa chaivo.

¹³ Manase adachita vizinji osati kundodzibvera chisoni ndawa ya machimo yomwe adachita. Vimwevi vinkutipasa pfunziro yodekana maninge pankhani ya kulapa. Ganizirani chitsanzo ichi: Tilinganize kuti mwayenda kukagula gedjo, koma wogulisa nkundokupasani mulomo. Ko mungawone kuti ni vokwana? Ne pang’ono. Manje tani achikuuzani kuti tengani basi ndawa mulomo muyu ulimbo mugulu ya vitsulo va gedjo? Tinashuwa kuti mungabvumelini. Nchibodzibodzimbo, Yahova achada kuti munthu yemwe wachimwa ambalapedi chaivo. Peno munthu ankudzibvera chisoni ndawa ya chimo yomwe wachita, viri bwino. Kudzibvera chisoni ni chizindikiro chakuti munthu angalapedi, koma ni vosakwana. Ko iye angafunike kuchita pomwe chani? Tingapfunzire vizinji pa fanizo yofika pamoyo yomwe Yesu adafotokoza.

14. Ko mwana wolowerera wa mu fanizo ya Yesu adawonesa tani kuti walapa?

¹⁴ Yesu adafotokokoza fanizo yofika pamoyo maninge ya mwana wolowerera yomwe inkugumanika pa Luka 15:11-32. Mwana wachilumbwana moyu adayamba kusabvera ababa wake nkuchoka pamuyi kuyenda ‘kudziko yakutali.’ Iye adayamba kukhala na moyo wachigololo. Pomwe vinthu vidaima kumufambira, adayamba kukumbuka. Iye adayamba kuganizira momwe moyo wake udakakhalira adakati ali kumuyi kwa ababa wake. Yesu adafotokoza kuti mulumbwana moyu ‘adazindikira kuphonya kwake.’ Iye adaganiza vobwerera kumuyi kuti akakumbire ababa wake kuti amukhululukire. Venze vofunika kuti mulumbwana moyu azindikire kuti adasalula vinthu voipa maninge. Koma ko vimwevi venze vokwana? Neye. Iye ambafunikana kuchitapo kanthu.

15. Ko mwana wolowerera wa mu fanizo ya Yesu adawonesa tani kuti walapa?

¹⁵ Mwana wolowerera adawonesa kulapa chaiko pa voipa vadachita. Iye adachita ulendo wobwerera kumuyi. Ndipo iye pambayankhula na ababa wake adati: ‘Nidachimwira kudzulu ndipo nidachimwira pomwe imwepo. Ndinelini  pomwe wodekana kuchemerewa mwana wanu.’ (Luka 15:21) Pakufotokoza vimwevi, mwana moyu adawonesa kuti angada kukonza soti ushamwali wake na Yahova. Komasoti adazindikira kuti vochita vake vawawisa moyo wa ababa wake. Iye wenze wokonzeka kuchita vose vangakwanise kuti abverane soti na ababa wake, ndipo iye wenze wokonzeka kuti ambawonewe na ababa wake ninge kapolo. (Luka 15:19) Fanizo mweyi inapfunziro ikulu osati kundotifika pamoyo chabe. Iyo ni yothandiza kwa akulu kuwona kuti peno munthu wochimwa walapadi chaivo.

16. Ndawa chani ni voshupa kwa akulu kuzindikira kuti peno munthu walapadi mochokera pasi pa moyo?

¹⁶ Ni vinthu voshupa maninge kuti akulu azindikire kuti peno munthu yemwe wachita chimo ikulu walapadi chaivo. Ndawa chani? Ndawa yakuti akulu angadziwelini viri muntima. Ndipomwapa iwo achadekana kuwona vizindikiro vowonesa kuti munthu yemwe adachimwa wapfunzirapo kanthu pa vomwe adachita ndipo ankudziringa pa chimo yake. Nthawe zinango munthu akachita chimu ikulu, vingakhale voshupa kwa akulu kuti azindikire peno iye walapadi mochokera pasi pa moyo.

17. (a) Ni chitsanzo chiponi chomwe chinkuwonesa kuti kundolewa kuti pepani ni vosakwanira kuti munthu awonese kuti walapadi? (b) Ninge momwe inkuwonesera lemba ya 2 Akorinto 7:11, ko munthu angawonese tani kuti walapadi?

¹⁷ Ganizirani chitsanzo ichi: M’bale wolowola wakhala ankuchita chigololo mobwerezabwereza kwa magole yazinji. M’malo mwakuti iye afagefage thandizo, ankubisa chimo yake kwa nkazi wake, kwa azishamwali wake na kwa akulu. Pomalizira pake ankuphatiwa. Pomwe akulu ankumufotokozera kuti tagumana umboni wakuti udachitadi chigololo, iye ankubvuma ndipo ankulewa kuti pepani vidandophonyeka. Ko vimwivi ni vokwanira? Akulu achadekana kudziwa vizinji m’malo mwakundobva kuti iye wapepesa. Tchimo mwiyi ilibe kundochitika mwadzidzidzi, koma wakhala ankuichita kwa magole yazinji. Komasoti iye alibe kuyenda kukaulula yekha koma wachita kuphatiwa. Ndipomwapa akulu achadekana kuwonesesa kuti munthu yemwe wachimwa wachinja khalidwe yake, kaganizidwe na momwe ankubvera. (Lewengani 2 Akorinto 7:11.) Vimwevi panango vingafune kuti papite nthawe kuti iye awonese kuti wachinjadi. Pakudikhira kuti iye achinje, angabakachosewe mumpingu wachikhrisitu kwakanthawe.—1 Akor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Ko munthu wochosewa angawonese tani kuti walapadi, ndipo angambachite vinthu viponi?

¹⁸ Kuti munthu wochosewa awonese kuti walapadi, achadekana kumbagumanika pamisonkhano, kumbatewedza malangizo yomwe akulu adamupasa na kukhala na ndandanda yabwino yopfunzira na kupemphera. Komasoti iye achadekana kuyesesa mwakhama kupewa vinthu vomwe vidamuchitisa kuti achite chimo. Peno iye wachita vose vangakwanise kuti akonze  ushamwali wake na Yahova, angakhale na chitsimikizo chakuti Yahova wamukhululukiradi ndipo akulu angamubwezerese mumpingu. Akulu akambayesesa kudziwa kuti peno munthu walapadi, achadekana kudziwa kuti nkhani iliyose ni yosiyana na inzake ndipo ambaisamale bwino.

19. Ko kulapa chaiko kuchaphatanidzapo chani? (Ezekieli 33:14-16)

¹⁹ Ninge momwe tapfunzirira, kulapa chaiko kuchathandauza vizinji, osati kundodzibvera chisoni ndawa ya vinthu vataphonyesa. Kuchathandauza kuchinja kaganizidwe kathu kuchokera m’moyo na kumbachita vinthu vabwino. Vimwivi vinkuphatanidzapo kusiya vinthu voipa vomwe tingachita na kuyamba soti kufamba na Yahova. (Lewengani Ezekieli 33:14-16.) Chinthu chakuyamba chomwe wochosewa achadekana kuchita ni kukonza ushamwali wake na Yahova.

20-21. Ko tingathandize tani munthu yemwe wachita chimo ikulu?

²⁰ Yesu adafotokoza mbali ikulu ya utumiki wake pakulewa kuti: ‘Nidabwera kudzachemera . . . wochimwa kuti alape.’ (Luka 5:32) Chimwechi ndicho chichadekana kukhalambo cholinga chathu. Tilinganize kuti tabva kuti shamwali wathu wachita chimo ikulu, ko tingachite chani?

²¹ Tingawonese kuti tinkumudzonga shamwali wathu peno tinkubisa chimo yake. Machenjera mwaya yathandizalini ndawa yakuti Yahova ankuwona vose. (Miy. 5:21, 22; 28:13) Mungamuthandize shamwali wanu pakumukumbusa kuti akulu ni wokonzeka kumuthandiza. Peno shamwali wanu ankulamba kukawauza akulu, imwepo kawafotokozereni akulu vomwe iye adachita. Mukateno mudzawonese kuti munkufunadi kumuthandiza. Ndawa yakuti ushamwali wake na Yahova uli pangozi.

22. Ko tidzakambirane chani munkhani ikubwera?

²² Manje tani peno munthu wachita chimo mobwerezabwereza ndipo akulu alinganiza vakuti andomuchosa mumpingu? Ko vimwivi vingawonese kuti nkhani yake ilibe kusamaliriwa mwachifundo? Munkhani ikubwera, tidzakambirane momwe Yahova achalangizira mwachifundo na momwe tingamutewedzerere.