Olketa Firstfala Christian and Olketa God Bilong Rome

LONG wanfala leta wea Pliny the Younger, governor bilong Bithynia raetem, hem sei: “Diswan nao samting wea mi duim long olketa Christian wea kam long mi for mi judgem. Mi askem olketa sapos olketa Christian or nomoa, and sapos olketa sei ia, mi askem olketa moa tufala taem, and mi talem olketa sapos olketa gohed for sei ia, bae mi panisim olketa nao. Sapos olketa gohed for sei olketa Christian, mi orderim olketa for dae.” Bat for olketa wea sei olketa no Christian and olketa tok spoelem Christ and worshipim statue bilong emperor and olketa image bilong olketa god wea Pliny tekem kam long kot, hem raet olsem: “Mi tingse hem gud for letem olketa go free.”

Pipol persecutim olketa firstfala Christian bikos olketa no laek worshipim emperor and olketa image bilong olketa difren god. Waswe long olketa nara religion wea stap long ples wea Rome rulim? Olketa wanem god nao olketa worshipim, and wanem nao tingting bilong olketa long Rome abaotem olketa god hia? Why nao pipol persecutim olketa Christian bikos olketa no mekem sakrifaes long olketa god bilong Rome? Olketa ansa for olketa kwestin hia bae helpem iumi taem olketa samting wea happen distaem testim faithful wei bilong iumi long Jehovah.

Olketa Religion Bilong Olketa wea Rome Rulim

Olketa difren god wea pipol worshipim long olketa ples wea Rome rulim, hem staka tumas olsem staka languis and culture. Nomata religion bilong olketa Jew hem difren long olketa religion bilong Rome, olketa tingim hem olsem religio licita, or religion wea Rome acceptim and protectim. Long temple long Jerusalem, olketa sakrifaesim tufala sheepsheep and wanfala buluka tufala taem evriday for Caesar and olketa long Rome. Hem no important long olketa long Rome sapos olketa sakrifaes hia hem for wanfala god or for staka god. For olketa Jew duim olsem hem important bikos datwan pruvim long Rome olketa Jew faithful for followim wanem olketa long Rome laekem.

Wei for worshipim olketa difren god hem kamap big long olketa smol grup long datfala taem. Staka pipol acceptim and duim kastom biliv bilong olketa long Greece and duim magic for savve long wanem bae happen long future. Olketa religion from olketa difren ples promisim olketa wea followim olketa hao soul no savve dae, god bilong olketa savve story stret long olketa, and olketa iusim olketa kastom samting for prea long olketa god bilong olketa. Olketa religion hia kasem evri ples wea Rome rulim. Samting wea kamap big long first century C.E. hem olketa grup bilong olketa god bilong Egypt  wea hem man god Serapis, and woman god Isis, woman fish-god bilong Syria Atargatis, and sun-god bilong Persia Mithra.

Bible buk Acts storyim klia heathen teaching wea kamap long taem bilong olketa firstfala Christian. Olsem example, governor bilong Rome wea stap long Cyprus hem fren witim wanfala Jew man wea duim magic. (Acts 13:​6, 7) Pipol long Lystra tingse Paul and Barnabas nao tufala god bilong Greece, Hermes and Zeus. (Acts 14:​11-​13) Taem Paul stap long Philippi, hem meetim wanfala gele wea demon stap long hem. (Acts 16:​16-​18) Taem Paul stap long Athens, hem sei hem lukim pipol long there ‘savve lotu gud tumas winim olketa nara pipol.’ Long datfala taon, hem lukim wanfala altar wea garem disfala toktok “Altar bilong god wea mifala no savve long hem.” (Acts 17:​22, 23) Pipol wea stap long Ephesus worshipim woman god Artemis. (Acts 19:​1, 23, 24, 34) Long Malta island, pipol sei Paul hem wanfala god bikos hem no sik taem wanfala snek baetem hem. (Acts 28:​3-6) Long olketa taem olsem, olketa Christian need for keakea, nogud pipol hia spoelem klinfala worship wea olketa duim.

Roman Religion

Taem Rome rulim staka kantri, olketa acceptim staka niu god for worshipim, wea olketa tingse hem olketa sem god nomoa wea showaot long olketa didifren samting. Taem Rome tekovarem olketa kantri, hem no stopem worship bilong olketa bat hem acceptim and followim religion bilong olketa tu. From datwan, Rome garem staka difren pipol and difren religion. Religion bilong olketa long Rome no askem pipol for worshipim wanfala god nomoa. Pipol savve worshipim staka difren god long semtaem.

Main god bilong olketa long Rome hem Jupiter, nara nem bilong hem Optimus Maximus wea minim hem big and nambawan. Olketa sei hem savve showaot olsem wind, rain, laetning and thunder. Olketa sei, Juno wea hem sista and fren bilong Jupiter, hem god bilong moon and hem lukaftarem evri samting long laef bilong olketa woman. Minerva hem gele bilong Jupiter wea hem woman god bilong handicraft [wei for wakem staka samting witim hand], enikaen waka, art, and war.

Luk olsem olketa god bilong Rome hem staka tumas. Olketa god bilong olketa famili hem Lares and Penates. Vesta hem woman god bilong ples wea olketa laetem fire. Janus wea garem tufala feis, wanfala long front and wanfala long bihaen, hem god bilong start long evri  samting. Evri waka garem main god bilong olketa seleva. Olketa long Rome garem olketa god for eni samting nomoa. Pax hem woman god bilong peace, Salus hem god bilong health, Pudicitia hem woman god bilong wei for hambol, Fides hem woman god bilong wei for faithful, Virtus hem god bilong wei for no fraet, and Voluptas hem woman god bilong hapitaem. Olketa tingse olketa god nao kontrolem evri samting wea pipol long Rome duim, nomata long pablik or taem olketa stap seleva. So for olketa kasem wanem olketa laekem, olketa prea, mekem sakrifaes, and duim olketa festival for god bilong samting wea olketa laekem.

Olketa bae lukluk for eni saen, for savve wanem nao olketa god hia laekem. Main samting wea olketa duim for faendem saen, hem for lukluk insaed long bele bilong olketa animal wea olketa sakrifaesim. Olketa tingse lukluk bilong olketa part long bele bae showimaot sapos olketa god bae hapi long wanem olketa laek for duim.

Klosap long end bilong mek-tu century B.C.E., olketa long Rome start for bilivim olketa god bilong olketa hem semsem witim olketa god bilong Greece, wea hem nao Jupiter hem olsem Zeus, Juno hem olsem Hera, and samfala moa. Olketa long Rome start for acceptim tu olketa kastom biliv bilong olketa god bilong Greece. Olketa kastom biliv hia no mekhae long wei bilong olketa god hia, bikos olketa savve duim nogud samting tu olsem olketa man. Olsem Zeus, olketa sei hem god for rape and duim nogud samting long pikinini, durong witim olketa man and woman, and olketa spirit. Olketa rabis wei bilong olketa god hia mekem pipol wea worshipim olketa for tingse hem olraet nomoa for duim olketa rabis samting olsem.

Luk olsem tu-thri pipol wea skul gud nomoa acceptim olketa kastom biliv hia olsem really samting. Samfala tingse hem olketa story nomoa. From kaen tingting and biliv olsem, maet diswan nao mekem Pontius Pilate for askem disfala kwestin, “Wanem nao tru samting?” (John 18:38) Diswan showimaot “tingting bilong pipol wea skul gud long datfala taem, hao hem hard for savve wanem nao tru and wanem nao no tru.”

Emperor Worship

Wei for worshipim emperor hem start taem Augustus hem rul (27 B.C.E. go kasem 14 C.E.). Long olketa province long East, staka pipol wea story long Greek languis tinghae long Augustus wea mekem peace and gudfala living kamap bihaen olketa war wea gohed for longfala taem. Pipol laek for lukim samwan wea bae gohed for rulim and protectim olketa. Olketa laekem gavman wea savve mekem olketa religion for garem wan mind, mekhae long kantri, and mekem world stap anda long hem. From datwan, pipol ting long emporer olsem god bilong olketa.

Nomata Augustus no letem olketa for kolem hem wanfala god taem hem laef, hem talem, pipol mas worshipim Rome olsem wanfala woman god, wea olketa kolem Roma Dea. Bat bihaen Augustus dae nao olketa mekem hem kamap god. Long olketa province long Rome, pipol tinghae long emperor and mekhae long kantri and religion. Disfala niu wei for worshipim emperor, hem kwiktaem kasem olketa province and hem kamap wei bilong olketa for showimaot olketa respectim gavman.

Emperor Domitian, wea hem start rul long 81 go kasem 96 C.E., hem firstfala man for komandim pipol for worshipim hem olsem god. Long taem bilong Domitian, olketa long Rome luksavve olketa Christian difren from olketa Jew, and olketa againstim nao olketa Christian wea olketa ting long olketa olsem wanfala niu grup. Luk olsem taem Domitian hem rul nao, olketa putim aposol John long prison long Patmos Island, bikos hem “witness abaotem Jesus.”​—⁠Rev. 1:⁠9.

John raetem disfala Bible buk Revelation taem hem stap long Patmos Island olsem prisoner. Long datfala buk, John storyim Antipas wea hem wanfala Christian man wea olketa killim dae long Pergamum, wanfala main ples wea olketa savve worshipim emperor. (Rev. 2:​12, 13) Long  datfala taem, olketa bigman long gavman maet start for forcem olketa Christian for duim olketa samting wea gavman laekem evriwan for duim. Sapos diswan hem tru or nomoa, diswan showaot klia long 112 C.E., taem Pliny raetem wanfala leta long Trajan for forcem olketa Christian long Bithynia for duim olketa samting saed long religion wea gavman laekem.

Trajan tinghae long samting wea Pliny duim long olketa Christian long Bithynia, and hem talem sapos olketa Christian no willing for worshipim olketa god bilong Rome, olketa mas dae. Trajan raet olsem: “Bat eniwan wea sei hem no wanfala Christian and showimaot diswan taem hem prea long olketa god bilong iumi, and (nomata hem Christian firstaem) iu savve letem hem go free.”

Long tingting bilong olketa long Rome, olketa no minim hao wanfala religion savve askem man for worshipim wanfala god nomoa. Long olketa god long Rome, hem olraet nomoa for worshipim staka god, so why nao God bilong olketa Christian no olsem? Olketa long Rome tingse, for worshipim emperor hem minim man respectim nomoa gavman. Dastawe, for no worshipim olketa god hia, hem minim man againstim gavman nao. Olsem Pliny luksavve, no eni wei stap for forcem olketa Christian for duim wanem gavman laekem. For olketa Christian, wei for duim olsem showimaot olketa no faithful long Jehovah, and staka Christian bifor willing for dae winim wei for worshipim emperor.

Why nao hem gud for iumi interest long diswan? Long samfala ples, pipol mas respectim olketa samting wea stand for kantri. Iumi olketa Christian, iumi laek for respectim olketa long gavman wea garem paoa. (Rom. 13:⁠1) Taem eni celebration kamap wea mekhae long wei for salutim flag, iumi laek followim disfala kaonsel wea sei, “ranawe from eni samting wea switim [iumi] for worshipim idol” and “keepim [iumiseleva] from olketa idol,” bikos Jehovah God nomoa fit for iumi worshipim. (1 Cor. 10:14; 1 John 5:​21; Nah. 1:⁠2) Jesus sei: “Iu mas baodaon long God bilong iu Jehovah, and iu mas worshipim hem nomoa.” (Luke 4:⁠8) So hem gud for iumi gohed faithful for worshipim God bilong iumi, Jehovah.

[Piksa long page 5]

Olketa tru Christian worshipim Jehovah nomoa

[Olketa Piksa long page 3]

Olketa firstfala Christian no laek for worshipim emperor and olketa image bilong olketa difren god

Emperor Domitian

Zeus

[Credit Line]

Emperor Domitian: Todd Bolen/Bible Places.com; Zeus: Photograph by Todd Bolen/Bible Places.com, taken at Archaeological Museum of Istanbul

[Piksa long page 4]

Olketa Christian long Ephesus no laek for worshipim datfala woman god Artemis.​—⁠Acts 19:​23-​41