Skip to content

Skip to table of contents

Waswe, Iu Savve Finis?

Waswe, Iu Savve Finis?

Waswe, eni pruv showimaot Mordecai hem stap bifor?

BIBLE buk Esther storyim staka samting abaotem Mordecai, wanfala Jew. Hem duim waka lo palace blo King lo Persia lo start blo mek-faev century B.C.E. “long taem wea King [Ahasuerus]” hem rul. (Staka tingse masbi disfala king hem Xerxes I.) Mordecai duim samting for stopem plan blo samfala wea laek killim dae datfala king. From king hapi tumas lo Mordecai, king duim samting for mekhae lo hem lo pablik. Bihaen Haman dae, wea hem enemy blo Mordecai and olketa nara Jew, king mekem Mordecai for kamap prime minister. From datwan, Mordecai mekem wanfala law wea stopem plan blo Haman for killim dae olketa Jew wea stap anda lo rul blo Persia.​—Esta 1:1; 2:5, 21-23; 8:1, 2; 9:16, SIPB.

Lo start blo mek-20 century, samfala man wea studyim history sei Bible buk Esther hem no wanfala tru story and Mordecai no stap bifor. Bat lo 1941, olketa archaeologist faendem samfala samting wea luk olsem hem sapotim wanem Bible talem abaotem Mordecai. Wat nao olketa faendem?

Olketa faendem wanfala document wea stap lo Persian raeting wea garem nem Marduka. (Lo English languis hem Mordecai). Disfala man hem duim administration for king lo Shushan, so maet hem wanfala accountant. Arthur Ungnad, wea savve gud lo history blo Persia, sei datfala document hem first document wea hem lukim nem blo Mordecai insaed wea no part lo Bible.

Gogo, olketa savveman transleitim staka thousand nara Persian raeting wea olketa faendem, wea samfala nao hem olketa Persepolis tablet. Olketa faendem olketa tablet hia klosap lo wall lo taon blo Persepolis. Olketa sei olketa tablet hia hem from taem wea Xerxes I hem rul. Raeting lo olketa tablet stap lo Elamite languis and garem samfala nem wea stap tu lo Bible buk Esther. a

Datfala nem Mordecai (Marduka) lo Persian raeting

Samfala lo olketa tablet hia garem nem Marduka, wea showimaot hem secretary blo king lo Shushan lo taem wea Xerxes I hem rul. Lo wanfala tablet hem sei Marduka hem wanfala transleita. Datwan hem fitim wanem Bible storyim abaotem Mordecai wea sei hem wanfala wakaman blo King Ahasuerus (Xerxes I) and hem savve story lo tufala languis. Bible sei tu Mordecai savve sidaon front lo gate blo palace blo king lo Shushan. (Esta 2:19, 21; 3:3, SIPB) Disfala gate hem bigfala building wea samfala wakaman blo king waka insaed.

Wanem olketa tablet hia storyim abaotem Marduka and wanem Bible storyim abaotem Mordecai hem semsem. For example, tufala stap lo semtaem and lo sem ples, and duim sem waka. Olketa samting hia showimaot masbi Marduka and Mordecai hem sem man nomoa.

a Lo 1992, Professor Edwin Yamauchi, raetem wanfala article wea storyim tenfala nem from datfala Persepolis raeting wea stap tu lo Bible buk Esther.