ŁUKASZA 1:6 „przykazaniami i prawami Jehowy”

POWODY: Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają tu słowo „Pan” (tou Kyríou), istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu słowo Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Kontekst tego wersetu wskazuje, że chodzi o Boga. W pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Na przykład wyrażenie „przykazania i prawa” oraz podobne połączenia terminów prawnych można znaleźć we fragmentach Pism Hebrajskich, w których występuje imię Boże lub gdzie zanotowano wypowiedź Jehowy (Rodzaju 26:2, 5; Liczb 36:13; Powtórzonego Prawa 4:40; Ezechiela 36:23, 27). Warto zauważyć, że te dwa greckie terminy prawne pojawiają się w Septuagincie w Powtórzonego Prawa 27:10. W pewnym papirusowym fragmencie Septuaginty (z kolekcji papirus Fuad 266) zawierającym części tego wersetu imię Boże zapisano hebrajskim pismem kwadratowym. Papirus ten pochodzi z I w. p.n.e. Powyższe argumenty związane z treścią Pism Hebrajskich wskazują, że Kýrios jest tutaj substytutem imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele A Translator’s Handbook on the Gospel of Luke (wyd. United Bible Societies, red. J. Reiling i J. L. Swellengrebel, 1971) na temat Łukasza 1:6 powiedziano: „‚Pan’ — tak jak w Septuagincie, gdzie kurios [kyrios] jest tłumaczeniem hebrajskiego ʼadonaj odnoszącego się do Jahwe. Takie samo znaczenie we wszystkich wystąpieniach w rozdz. 1 i 2 (z wyjątkiem 1:43 i 2:11) oraz w 5:17”.

• W dziele The International Standard Bible Encyclopedia (red. Geoffrey W. Bromiley, 1982, t. 2, s. 508) napisano: „Greckie słowo kyrios w angielskich przekładach jest zazwyczaj tłumaczone na ‚Pan’ i w LXX [Septuagincie] stanowi odpowiednik hebr. JHWH (...). ‚Pan’ może oznaczać Boga (Ojca; Mt. 5:33; Łk. 1:6)”.

• W dziele A Theology of Luke’s Gospel and Acts (red. Darrell L. Bock, 2011, s. 126) napisano: „Powszechnie występujący wyraz κύριος (kyrios) wywodzi się z LXX [Septuaginty], gdzie jest odpowiednikiem imienia Jahwe. W tym znaczeniu szczególnie często, bo aż 25 razy, pojawia się [w sprawozdaniu Łukasza] w opisie dzieciństwa [Jezusa]”.

• W dziele A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (zrew. i red. F. W. Danker, 2000, ss. 576, 577) w definicji słowa „pan” jako „określenia Boga” wymieniono Łukasza 1:6, 9, 28, 46; 2:15, 22. Dalej na temat użycia tego określenia w Septuagincie [LXX] powiedziano: „[Często] zastępuje imię Jahwe występujące w TM [tekście masoreckim]”. Wymieniono też Łukasza 1:17, 58 po następującym wyjaśnieniu: „Bez rodz[ajnika] (...), jak imię własne”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:6, 9, 15, 16, 17, 25, 28, 32, 38, 45, 46, 58, 66, 68; 2:9b, 15, 22, 23a, b, 24, 26, 39; 3:4; 4:8, 12, 18, 19; 5:17; 10:21, 27; 13:35; 19:38; 20:37, 42a jako wersety, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) o Łukasza 1:6 powiedziano: „Tak jak w wielu innych miejscach tego opisu dzieciństwa [Jezusa], kyrios odnosi się tutaj do Jahwe (...). Pozostała część zdania została sformułowana w sposób przypominający wypowiedzi ze ST [Starego Testamentu]”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 40) na temat tego wersetu powiedziano: „‚Postępowali nienagannie według wszystkich przykazań i ustaw Pana (tj. Jehowy)’. [Greckie słowa oddane jako „przykazania i ustawy (wymagania)”] przywodzą na myśl przykazania i ustawy Jehowy, o których mowa w Powt. Pr. 4:1, 40; 6:2”.

• W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Łukasza 1:6 w tekście głównym słowo PAN zapisano dużymi literami, a na marginesie dodano takie wyjaśnienie: „PAN. Tu i w innych miejscach zazwyczaj należy oddawać jako ‚Jehowa’”.

• W przekładzie Complete Jewish Bible (tłum. David H. Stern, 1998) w tym wersecie oraz w większości innych wersetów Ewangelii według Łukasza, gdzie w Przekładzie Nowego Świata pojawia się „Jehowa”, w słowie „ADONAI” użyto dużych liter. We wstępie do Complete Jewish Bible tłumacz wyjaśnił: „Słowo ‚ADONAI’ występuje (...) wszędzie tam, gdzie jako tłumacz uznałem, że ‚kurios’ [‚kyrios’] jest greckim odpowiednikiem tetragramu”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-17, 23, 28-35, 37-40, 42-44, 46-49, 52, 58-60, 65, 66, 88, 93-97, 100-102, 105, 114-117, 125, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 163, 167, 180, 185-187, 217, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 325}

ŁUKASZA 1:9 „sanktuarium Jehowy”

POWODY: Większość greckich manuskryptów zawiera tu słowo „Pan” (tou Kyríou); w kilku manuskryptach występuje słowo „Bóg”. Ale jak powiedziano w wyjaśnieniu do Łukasza 1:6, w pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają tu słowo Kýrios, istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Pismach Hebrajskich odpowiedniki wyrażenia „sanktuarium [lub „świątynia”] Jehowy” często zawierają tetragram (Liczb 19:20; 2 Królów 18:16; 23:4; 24:13; 2 Kronik 26:16; 27:2; Jeremiasza 24:1; Ezechiela 8:16; Aggeusza 2:15). A zatem brzmienie tego wyrażenia w Pismach Hebrajskich wskazuje, że Kýrios jest tutaj substytutem imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:9 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 43) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος [Kýrios] jest tłumaczeniem Jahwe”.

• W dziele New Testament Text and Translation Commentary (red. Philip W. Comfort, 2008) podano taki komentarz do Łukasza 1:9: „‚Pan’ w tym wersecie to nie ‚Pan Jezus Chrystus’, ale ‚Jahwe’”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-18, 22, 23, 28-36, 38-40, 42-44, 46-49, 52, 59, 60, 65, 66, 88, 93, 95, 100-102, 105, 106, 114-116, 127, 138, 141, 145-147, 153, 154, 163, 167, 180, 187, 217, 242, 250, 259, 262, 265, 267, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:11 „anioł Jehowy”

POWODY: W Pismach Hebrajskich określenie to pojawia się wiele razy — po raz pierwszy w Rodzaju 16:7. We wczesnych kopiach Septuaginty za greckim słowem ággelos („anioł; posłaniec”) występuje imię Boże zapisane po hebrajsku. Warto zauważyć, że w późniejszych kopiach Septuaginty w tym i w wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios (Pan), ale często nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki. Brak rodzajnika w Łukasza 1:11 i w innych wersetach może być kolejnym argumentem przemawiającym za tym, że Kýrios jest tutaj substytutem imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Mateusza 1:20).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:11 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w NT [Nowym Testamencie] w odniesieniu do Jahwe/Boga”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) o Łukasza 1:11 powiedziano: „‚Anioł Pana’ ukazał się też niepłodnej żonie Manoacha, ojca Samsona, w Sędz. 13:3 (...). Greckie sformułowanie angelos kyriou jest semityzmem odzwierciedlającym hebrajską konstrukcję malʼak Jhwh, ‚posłaniec Jahwe’, jak na to wskazuje brak greckich rodz[ajników]. [‚Anioł Pana’] w ST [Starym Testamencie] jest kimś wysoko postawionym i czasami zdaje się być tożsamy z samym Jahwe”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-13, 16-18, 22-24, 28-36, 38-43, 46-49, 52, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-103, 105, 106, 114-117, 125, 127, 128, 130, 133, 138, 144-147, 153, 154, 180, 186, 187, 217, 237, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:15 „w oczach Jehowy”

POWODY: Jak powiedziano w wyjaśnieniu do Łukasza 1:6, w pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. W większości dostępnych greckich manuskryptów występuje w tym wersecie słowo Kýrios (Pan), a w kilku słowo „Bóg”. Jednak istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Z kontekstu wynika, że Kýrios odnosi się tu do Boga. Greckie wyrażenie enòpion Kyríou (dosł. „w oczach Pana; przed Panem”) w dostępnych kopiach Septuaginty pojawia się ponad 100 razy jako tłumaczenie hebrajskiego związku frazeologicznego, który w tekście oryginalnym zawierał tetragram (Sędziów 11:11; 1 Samuela 10:19; 2 Samuela 5:3; 6:5). Wskazuje to, że Kýrios jest w tym wersecie substytutem imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:15 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 46) na temat tego wersetu powiedziano: „W oczach Pana (Jahwe, tak jak poprzednio)”.

• W dziele New Testament Text and Translation Commentary (red. Philip W. Comfort, 2008) o Łukasza 1:15 powiedziano: „Tutaj Pan to Jahwe, nie Pan Jezus Chrystus”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) o Łukasza 1:15 powiedziano: „Wielkość Jana (zob. Łukasza 7:28) określa tutaj Kyrios i w tym kontekście należy rozumieć, że chodzi o Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:15 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7, 8, 10-18, 22, 23, 28-36, 38-43, 46-49, 52, 53, 59, 60, 65, 66, 73, 88, 93-95, 100-102, 104, 106, 114-117, 122, 125, 127, 130, 133, 136, 138, 144-147, 153, 154, 180, 186, 187, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 310, 322-325}

ŁUKASZA 1:16 „zawróci wielu Izraelitów ku Jehowie, ich Bogu”

POWODY: W dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Orędzie, które anioł przekazał Zachariaszowi (wersety 13-17), bardzo przypomina wypowiedzi z Pism Hebrajskich. Na przykład w cytatach z tej części Biblii często występuje połączenie wyrazów Kýrios (Pan) i Theòs (Bóg) z zaimkiem osobowym, w tym wersecie oddane jako „Jehowa, ich Bóg” (por. podobne wyrażenie w Łukasza 4:8, 12; 10:27). W tekście hebrajskim wyrażenie „Jehowa, ich Bóg” występuje ponad 30 razy, natomiast wyrażenie „Pan, ich Bóg” nie pojawia się wcale. Ponadto określenie oddane jako Izraelici (dosł. „synowie Izraela”) jest odpowiednikiem związku frazeologicznego, który występuje w wielu wersetach Pism Hebrajskich (Rodzaju 36:31, przyp.). Grecki zwrot podobny do użytego tutaj i oddanego jako „zawrócić [kogoś] ku Jehowie” występuje w Septuagincie w 2 Kronik 19:4 jako tłumaczenie hebrajskiego sformułowania oddanego jako „zachęcać ludzi, żeby powrócili do Jehowy” (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:16 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 48) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος [Kýrios] to Jahwe, tak jak poprzednio”.

• W dziele A Translator’s Handbook on the Gospel of Luke (wyd. United Bible Societies, red. J. Reiling i J. L. Swellengrebel, 1971) na temat Łukasza 1:16 powiedziano: „Tutaj i [Łukasza] 1:32, 68 we fragmentach bardzo przypominających Stary Testament. Dlatego określenie to należy rozumieć w kontekście Starego Testamentu jako greckie tłumaczenie Jahwe ʼElohim, gdzie Jahwe to imię własne, a ʼElohim to rzeczownik pospolity”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) o Łukasza 1:16 powiedziano: „Obdarzony proroczym duchem i mocą Jan stanie się narzędziem, którym Jahwe posłuży się, żeby zawrócić Izraela z błędnej drogi (...). Tutaj Kyrios bez wątpienia odnosi się do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:16 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-18, 22-24, 28-43, 46-49, 52-55, 57, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 97, 100-105, 112, 114-117, 122, 125, 127, 128, 130, 133, 136, 138, 141, 144-147, 153, 154, 161, 163, 166, 180, 185-187, 200, 217, 222, 223, 242, 243, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:17 „przygotować Jehowie odpowiednio usposobiony lud”

POWODY: Słowa anioła do Zachariasza (wersety 13-17) przypominają treść takich wersetów, jak Malachiasza 3:1; 4:5, 6 czy Izajasza 40:3, gdzie występuje imię Boże (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:15, 16). Co prawda w dostępnych greckich manuskryptach pojawia się w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale treść Pism Hebrajskich dostarcza ważnych argumentów przemawiających za użyciem imienia Bożego. Ponadto sformułowanie podobne do greckiego zwrotu oddanego tu jako „przygotować (...) lud” można znaleźć w Septuagincie w 2 Samuela 7:24, gdzie w hebrajskim tekście powiedziano: „Uczyniłeś Izraela swoim ludem (...), Jehowo” (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:17 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) tak skomentowano Łukasza 1:17: „Pójdzie przed nim. Tj. przed Jahwe, jako posłaniec z Mal 3:1 (...). W Mal [4:5, 6] powiedziano, że zostanie posłany przed ‚wielkim i strasznym dniem Jahwe’ (por. Mal 3:2) (...). Właśnie o takie znaczenie chodzi, gdy anioł mówi teraz Zachariaszowi, że jego syn Jan pójdzie przed Panem (= Jahwe). Zob. Łukasza 1:76. (...) przygotować lud odpowiedni dla Pana. Pierwsza część tego sformułowania, ‚przygotować lud’, to zwrot zaczerpnięty ze ST [Starego Testamentu] (2 Sam. 7:24)”.

• We francuskim opracowaniu Évangile Selon Saint Luc (Ewangelia według św. Łukasza) (red. M. J. Lagrange, 1921) na temat Łukasza 1:17 powiedziano: „Κυρίῳ [forma słowa Kýrios] bez rodzajnika jest odpowiednikiem Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:17 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-18, 22-24, 28-36, 39, 40-44, 46-49, 52, 53, 61, 65, 66, 88, 90, 93, 95, 100-106, 114-117, 125, 127, 136, 144-147, 153, 154, 163, 167, 180, 185, 187, 222, 242, 243, 250, 254, 259, 262, 271, 273-275, 283, 290, 295, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:25 „Jehowa zadziałał (...) na moją rzecz”

POWODY: Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają tu słowo Kýrios (Pan), istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Elżbieta wyraziła tu swoją wdzięczność słowami, które przypominają opis przeżyć Sary zanotowany w Rodzaju 21:1, gdzie występuje imię Boże. Gdy w Pismach Hebrajskich jest mowa o postępowaniu Jehowy z ludźmi, często z hebrajskim odpowiednikiem sformułowania „zadziałał (...) na moją rzecz” (lub „dla mnie zrobił”) pojawia się imię Boże (Wyjścia 13:8; Powtórzonego Prawa 4:34; 1 Samuela 12:7; 25:30). Ponadto przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Słowa Elżbiety o zdjęciu z niej hańby niepłodności są podobne do wypowiedzi Racheli z Rodzaju 30:23 (zob. wyjaśnienia do Marka 5:19 i Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:25 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 58) na temat tego wersetu powiedziano: „Pan (Jahwe, tak jak poprzednio; z rodzajnikiem lub bez)”.

• W dziele Word Biblical Commentary (red. John Nolland, 1989, t. 35A, s. 34) do Łukasza 1:25 podano takie wyjaśnienie: „Elżbieta swój zachwyt z powodu łaski okazanej jej przez Boga wyraża w sposób, który przywodzi na myśl przeżycia Sary (Rodz. 21:1) i Racheli (Rodz. 30:23). (...) W opisach dzieciństwa Jezusa raz po raz pojawiają się elementy nawiązujące do ST [Starego Testamentu]: to, co dzieje się tutaj, należy rozpatrywać w kontekście tego, co wydarzyło się tam”.

• We francuskim opracowaniu Évangile Selon Saint Luc (Ewangelia według św. Łukasza) (red. M. J. Lagrange, 1921) na temat Łukasza 1:25 powiedziano: „Wydania krytyczne pomijają rodzajnik przed słowem Κύριος [Kýrios], które tutaj odnosi się do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:25 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-18, 22, 23, 28-36, 38-44, 46, 47, 52-54, 59, 60, 65, 66, 90, 93-95, 100-106, 114-117, 122, 125, 130, 133, 138, 141, 144-147, 153, 154, 180, 185-187, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 268, 271, 273, 275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 323-325}

ŁUKASZA 1:28 „Jehowa jest z tobą”

POWODY: Takie i podobne sformułowania zawierające imię Boże często występują w Pismach Hebrajskich (Rut 2:4; 2 Samuela 7:3; 2 Kronik 15:2; Jeremiasza 1:19). Słowa, którymi anioł pozdrowił Marię, przypominają te, którymi anioł Jehowy zwrócił się do Gedeona, zapisane w Sędziów 6:12: „Jehowa jest z tobą, dzielny wojowniku”. Chociaż dostępne greckie manuskrypty w Łukasza 1:28 zawierają słowo „Pan” (ho Kýrios), treść Pism Hebrajskich wskazuje, że słowo Kýrios jest w tym wersecie substytutem imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:28 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 62) na temat tego wersetu powiedziano: „Sam fakt, że bogobojna Żydówka cieszy się łaską Jahwe (ὁ Κύριος [ho Kýrios], tak jak poprzednio) i Jego życzliwą obecnością, nie wymagał anielskiego obwieszczenia”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 1:28 powiedziano: „Pan jest z tobą! Jest to zwrot często występujący w ST [Starym Testamencie], ale jako pozdrowienie pojawia się tam tylko dwa razy, w Rut 2:4 i Sędz. 6:12. (...) W ST zwrot ten często wyraża pomoc i wsparcie Jahwe i przywołuje na myśl kontekst militarny. Bez wątpienia należy rozumieć, że kyrios odnosi się tutaj do Jahwe”.

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (red. W. Robertson Nicoll, 2002, t. I, s. 463) do Łukasza 1:28 podano taki komentarz: „Pan (Jehowa) jest lub niech będzie z tobą”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5, 7-18, 22, 23, 32-36, 38-44, 46, 48, 52, 59, 60, 64, 65, 88, 94, 95, 100-106, 114-117, 122, 128, 130, 133, 136, 138, 141, 144-147, 153, 154, 160, 163, 180, 185-187, 211, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:32 „Bóg Jehowa da mu tron”

POWODY: Jak powiedziano w wyjaśnieniu do Łukasza 1:6, w pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do sformułowań i fragmentów z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. Chociaż w dostępnych greckich manuskryptach występuje wyrażenie Kýrios ho Theòs, które dosłownie znaczy „Pan Bóg”, istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Wzmianka anioła o tronie Dawida jest nawiązaniem do obietnicy z 2 Samuela 7:12, 13, 16, gdzie Jehowa przemawiał do Dawida przez proroka Natana. W bezpośrednim kontekście tych słów kilka razy pojawia się tetragram (2 Samuela 7:4-16). Określenie oddane tu jako „Bóg Jehowa” oraz podobne określenia występują w Chrześcijańskich Pismach Greckich głównie w cytatach z Pism Hebrajskich lub fragmentach utrzymanych w stylistyce języka hebrajskiego. Określenie „Jehowa Bóg” występuje jakieś 40 razy, a „Pan Bóg” nie pojawia się wcale. Jeśli uwzględnić podobne wyrażenia, takie jak „Jehowa, [mój; nasz; twój; wasz; jego; ich] Bóg” lub „Jehowa, Bóg [kogoś]”, liczba ta wzrosłaby do ponad 800. To prawda, że późniejsze kopie Septuaginty jako odpowiednik hebrajskiego wyrażenia „Jehowa Bóg” zawierają słowa Kýrios ho Theòs (Pan Bóg). Jednak we fragmencie pewnego welinowego manuskryptu z III w. n.e. z częścią Księgi Rodzaju w przekładzie Septuaginty (Papirus Oksyrynchos VII 1007) w Rodzaju 2:8, 18 w wyrażeniu „Jehowa Bóg” imię Boże oddano nie słowem Kýrios, ale skróconą formą tetragramu — podwojoną hebrajską literą jod, w zapisie . Warto też zauważyć, że w pewnej kopii Septuaginty datowanej na I w. p.n.e. (z kolekcji papirus Fuad 266) w Powtórzonego Prawa 18:5, 7 sformułowania „Jehowa, wasz Bóg” i „Jehowy, swojego Boga” zawierają w tekście greckim imię Boże zapisane hebrajskim pismem kwadratowym. A zatem w tekście głównym Łukasza 1:32 użyto imienia Bożego ze względu na argumenty wynikające z treści Pism Hebrajskich (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 16).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:32 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 101) na temat Łukasza 1:68 powiedziano: „Κύριος ὁ Θεός [Kýrios ho Theòs], tak samo jak w wersetach 16 i 32, jest greckim odpowiednikiem Jahwe Elohim”.

• W dziele Zondervan Illustrated Bible Backgrounds Commentary (2002, t. 1, ss. 331, 332) tak skomentowano Łukasza 1:32: „Najwyższego (...) Pan Bóg (1:32). Oba te określenia są greckimi odpowiednikami starotestamentowych imion Boga. Pierwsze jest tłumaczeniem El Eljon, ‚Bóg Najwyższy’, a drugie — Jahwe Elohim, ‚Jahwe Bóg’”.

• W dziele New Testament Commentary (red. William Hendriksen, 2007) tak skomentowano określenie „Najwyższy” z Łukasza 1:32: „Ten tytuł podkreślający majestat i suwerenną władzę Jehowy po raz pierwszy występuje w Rodz. 14:18”.

• W dziele The Moody Bible Commentary (red. Michael Rydelnik i Michael Vanlaningham, 2014) w odniesieniu do Łukasza 1:31-33 powiedziano: „Pan Bóg (Jahwe ze ST [Starego Testamentu])”.

• W dziele The Jewish Annotated New Testament (red. Amy-Jill Levine i Marc Zvi Brettler, 2011) w odniesieniu do Łukasza 1:32 powiedziano: „‚Najwyższy’ jest tłumaczeniem hebr. ‚El Eljon’ lub ‚JHWH Eljon’”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) w przypisie do wyrażenia „Pan Bóg” z Łukasza 1:32 powiedziano: „Jehowa Elohim: jedyne wystąpienie w Ewangeliach”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-44, 46-49, 52, 53, 55-57, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93, 95-97, 100-106, 114-117, 125, 128, 130, 136, 138, 141, 144-147, 153, 154, 161, 163-167, 180, 185-187, 213, 217, 222, 242, 243, 250, 253, 259, 262, 263, 268, 271, 273, 275, 283, 290, 295, 306, 310, 312, 322-325}

ŁUKASZA 1:38 „Jestem niewolnicą Jehowy”

POWODY: Te słowa Marii są podobne do wypowiedzi innych sług Jehowy z Pism Hebrajskich. Na przykład Anna w modlitwie zanotowanej w 1 Samuela 1:11 powiedziała: „Jehowo, Boże Zastępów, zobacz, jak bardzo cierpię. Jeśli będziesz pamiętał o swojej służebnicy [lub „niewolnicy”] (...)”. W Septuagincie w 1 Samuela 1:11 występuje to samo greckie słowo oznaczające „niewolnica”, co w relacji Łukasza. Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają w Łukasza 1:38 słowo Kýrios (Pan), to ze względu na kontekst (Kýrios odnosi się do Boga) oraz treść Pism Hebrajskich w tekście głównym tego wersetu użyto imienia Bożego. Poza tym bibliści zwracają uwagę, że przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Jest to kolejny argument przemawiający za tym, że Kýrios jest tutaj substytutem imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:38 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 76) na temat tego wersetu powiedziano: „Maria oświadcza, że jest ‚niewolnicą’ Jahwe (Κύριος [Kýrios], jak w całym rozdziale). Z własnej woli należy do Jehowy i może On według uznania posłużyć się nią zgodnie ze swoim łaskawym przymierzem; sama mówi to o sobie”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 1:38 powiedziano: „Maria odnosi do siebie ST [starotestamentowy] termin, którego użyła Anna w 1 Sam. 1:11, będący wyrazem jej uniżonej pozycji przed Jahwe, określonym tu jako Kyrios”. W tym samym tomie na s. 203 zauważono: „Elżbieta w 1:43 mówi, że Maria jest ‚matką jej Pana’, natomiast Maria, nazywając siebie ‚niewolnicą Pana’ (1:38), używa tego tytułu zapewne w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Gospel of Luke​—A Commentary on the Greek Text (The New International Greek Testament Commentary) (red. I. H. Marshall, 1978) powiedziano, że w Łukasza 1:38 Kýrios „może być bez rodzajnika, ponieważ pełni funkcję imienia własnego”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:38 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5, 7-18, 22-24, 28-35, 38-40, 42, 43, 46, 47, 52, 53, 55, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-102, 104-106, 114-117, 125, 128, 138, 141, 144-147, 153, 154, 180, 185, 187, 217, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 1:45 „co Jehowa ci obiecał”

POWODY: Słowa, które anioł wypowiedział do Marii, tak naprawdę pochodziły od Jehowy Boga. Użyte tu greckie sformułowanie pará Kyríou pojawia się w dostępnych kopiach Septuaginty jako tłumaczenie hebrajskiego zwrotu, w którym zazwyczaj występuje imię Boże (Rodzaju 24:50; Sędziów 14:4; 1 Samuela 1:20; Izajasza 21:10; Jeremiasza 11:1; 18:1; 21:1). Tak jak w wypadku innych wystąpień słowa Kýrios (Pan) w 1 rozdziale Łukasza, bibliści zwracają uwagę na zaskakujący brak rodzajnika w tym miejscu przed słowem Kýrios, co sprawia, że pełni ono funkcję imienia własnego. Poza tym w pewnej kopii Septuaginty datowanej na I w. p.n.e. (papirus Fuad 266) w Powtórzonego Prawa 18:16 w odpowiedniku tego wyrażenia w tekście greckim występuje imię Boże zapisane hebrajskim pismem kwadratowym. W dostępnych greckich manuskryptach Ewangelii według Łukasza pojawia się w tym miejscu słowo Kýrios, ale kontekst oraz treść Pism Hebrajskich dostarczają ważnych argumentów przemawiających za użyciem w tekście głównym imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:45 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 82) na temat tego wersetu napisano: „Spełnienie wszystkiego, co zostało powiedziane ‚od Pana’ (Jahwe) przez anioła”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:45 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-36, 38-43, 46, 47, 52, 53, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-102, 104-106, 114-117, 130, 141, 144-147, 153, 154, 163, 167, 186, 187, 217, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 271, 273-275, 290, 295, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 1:46 „Moja dusza wywyższa Jehowę”

POWODY: Te słowa Marii przypominają różne fragmenty Pism Hebrajskich, takie jak Psalm 34:3 i 69:30, gdzie w wersecie lub jego kontekście (Psalm 69:31) występuje imię Boże. W tych wersetach w Septuagincie pojawia się to samo greckie słowo (megalýno) oznaczające „wywyższać”, co w Łukasza 1:46. Warto też zauważyć, że w pewnym fragmencie zwoju pergaminowego z greckim przekładem Symmacha (P. Vindobonensis G. 39777, datowany na III lub IV w. n.e.), zawierającym fragment Psalmu 69 (w Septuagincie 68), w wersetach 13, 30 i 31 nie pojawia się słowo Kýrios, ale imię Boże w formie tetragramu zapisanego literami starohebrajskimi ( lub ). Zarówno ten fakt, jak i treść wersetów z Pism Hebrajskich przemawiają za użyciem w Łukasza 1:46 imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:46 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 84) na temat tego wersetu powiedziano: „Już pierwsze słowa Marii wyjawiają, o czym tu mówi: wywyższa Jahwe (Κύριος [Kýrios])”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 1:46 powiedziano: „Wyraża ono wysławianie i dziękczynienie dla Jahwe za Jego wielkość i majestat, które Maria uznaje za źródło otrzymanych błogosławieństw”. W komentarzu do wyrażenia „Bóg, mój Wybawca” z Łukasza 1:47 wyjaśniono: „To wyrażenie stanowi paralelę do słowa ‚Pan’ z w. 46, co świadczy o tym, że kyrios odnosi się tam do Jahwe, źródła błogosławieństw Marii”.

• W dziele New Testament Commentary (red. William Hendriksen, 2007) tak skomentowano Łukasza 1:46-48: „Maria mówi: ‚Moja dusza wywyższa Pana’, czyli oznajmia wielkość Jehowy”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22, 23, 28-36, 38-44, 46, 47, 52, 53, 55, 59, 60, 65, 66, 88, 93-95, 100-102, 104-106, 114-117, 122, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 161, 180, 185-187, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 310, 323-325}

ŁUKASZA 1:58 „Jehowa okazał jej wielkie miłosierdzie”

POWODY: Sformułowanie oddane jako „Jehowa okazał jej wielkie miłosierdzie” odzwierciedla typowo hebrajski sposób wyrażania myśli oraz przypomina słownictwo z Rodzaju 19:18-20. Lot zwraca się tam do Jehowy słowami: „Jehowo, (...) okazujesz [mi] wielką życzliwość”. Zarówno kontekst, jak i wersety z Pism Hebrajskich przemawiają za użyciem imienia Bożego w tym wersecie (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:58 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 94) na temat tego wersetu powiedziano: „Jahwe wziął pod uwagę smutek Elżbiety spowodowany jej niepłodnością”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:58 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 32-35, 38-44, 46, 52, 55, 59, 61, 65, 66, 88, 90, 95, 97, 100-102, 104, 106, 114-117, 122, 125, 128, 130, 138, 141, 144, 146, 153, 154, 186, 187, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 1:66 „ręka Jehowy”

POWODY: To wyrażenie często występuje w Pismach Hebrajskich, gdzie jest połączeniem hebrajskiego słowa oznaczającego „ręka” i tetragramu (Wyjścia 9:3; Liczb 11:23; Sędziów 2:15; Rut 1:13; 1 Samuela 5:6, 9; 7:13; 12:15; 1 Królów 18:46; Ezdrasza 7:6; Hioba 12:9; Izajasza 19:16; 40:2; Ezechiela 1:3). Co prawda w dostępnych greckich manuskryptach Ewangelii według Łukasza pojawia się w tym wersecie słowo Kýrios (Pan), ale powyższy argument wynikający z treści Pism Hebrajskich przemawia za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Poza tym bibliści zwracają uwagę, że w Łukasza 1:66 przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Warto zauważyć, że najwcześniejsze kopie Septuaginty zawierały imię Boże, a kiedy w późniejszych kopiach zastępowano je słowem Kýrios, to w wielu miejscach również nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki. Nieoczekiwany brak rodzajnika przed słowem Kýrios w Łukasza 1:66 to kolejny argument przemawiający za tym, że jest ono w tym wersecie substytutem imienia Bożego. Greckie wyrażenie oddawane jako „ręka Jehowy” pojawia się też w Dziejach Apostolskich 11:21; 13:11 (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:66 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 98) na temat tego wersetu powiedziano: „‚Ręka Pana’ to siła, która służy Mu do kierowania i podtrzymywania, a Κύριος [Kýrios] to Jahwe”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego wyrażenia z Łukasza 1:66 powiedziano: „W zasadzie nie ma wątpliwości, że kyrios odnosi się tutaj do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:66 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-35, 38-44, 46, 47, 49, 52, 55, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-97, 100-102, 104, 114-117, 125, 128, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 180, 187, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 1:68 „Niech będzie wysławiany Jehowa, Bóg Izraela”

POWODY: Te słowa wysławiania wiele razy występują w Pismach Hebrajskich i często zawierają imię Boże (1 Samuela 25:32; 1 Królów 1:48; 8:15; Psalm 41:13; 72:18; 106:48). W dostępnych greckich manuskryptach w tym miejscu pojawia się słowo Kýrios (Pan), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Kontekst wskazuje, że Kýrios odnosi się do „Boga Izraela”. Ten fakt, jak również wersety z Pism Hebrajskich zawierające to sformułowanie wskazują, że Kýrios jest tutaj substytutem imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 16).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:68 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 101) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος ὁ Θεός [Kýrios ho Theòs], tak samo jak w wersetach 16 i 32, jest greckim odpowiednikiem Jahwe Elohim”.

• W dziele A Translator’s Handbook on the Gospel of Luke (wyd. United Bible Societies, red. J. Reiling i J. L. Swellengrebel, 1971) na temat Łukasza 1:68 powiedziano: „Z uwagi na to, jak wyrażenie to jest używane w Starym Testamencie, należy rozumieć, że kurios [kyrios] jest odpowiednikiem imienia Jahwe, a nie tytułem”.

• W dziele New Testament Commentary (red. William Hendriksen, 2007) tak skomentowano Łukasza 1:68: „Zachariasz zaczyna od doksologii. Wysławia Jehowę”.

• W dziele The Jerome Biblical Commentary (red. Raymond E. Brown, Joseph A. Fitzmyer i Roland E. Murphy, 1968) na temat wypowiedzi Zachariasza, która zaczyna się w Łukasza 1:68 powiedziano: „Jest to hymn wysławiający Jahwe za to, co zrobił, żeby zapewnić zbawienie”.

• W dziele The Scofield Reference Bible (red. C. I. Scofield, 1909) uwaga marginesowa do Łukasza 1:68 brzmi: „Jehowa. Psa. 106.48”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:68 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 27-44, 46-49, 52-55, 57, 59-61, 64-66, 73, 88, 90, 93-95, 97, 100-106, 108, 109, 112, 114-117, 122, 125, 128, 130, 133, 138, 141, 144-147, 153, 154, 160, 161, 163-165, 172, 180, 185-187, 217, 222, 223, 236, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 1:76 „pójdziesz przed Jehową”

POWODY: Prorocze słowa Zachariasza z drugiej części wersetu przypominają wypowiedzi z Izajasza 40:3 i Malachiasza 3:1, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH). Co prawda w dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale ze względu na wersety z Pism Hebrajskich użyto tu w tekście głównym imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 16, 17; 3:4). Poza tym warto zauważyć, że w tym wersecie, tak jak w wypadku wielu innych wystąpień słowa Kýrios w 1 rozdziale Łukasza, przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W dziele A Commentary on the Holy Bible (red. J. R. Dummelow, 1936) na temat Łukasza 1:76 powiedziano: „Panem] Zachariasz miał na myśli Jehowę”.

• W dziele A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to St. Luke (red. Alfred Plummer, 1920) na temat Łukasza 1:76 powiedziano: „Tutaj Κυρίου [forma słowa Kýrios] odnosi się do Jehowy, a nie do Chrystusa, jak to wyraźnie wynika z wersetów 16, 17”.

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 1:76 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios prawdopodobnie został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Expositor’s Greek Testament (red. W. Robertson Nicoll, 2002, t. I, s. 469) tak skomentowano ten werset: „Jan pójdzie przed Panem (Jehową)”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 109) na temat tego wersetu powiedziano: „W całym tym rozdziale Κύριος jest greckim odpowiednikiem Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 1:76 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-35, 39-43, 46, 48, 49, 52, 53, 60, 61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-102, 105, 106, 114-116, 127, 146, 153, 154, 180, 185, 187, 235, 242, 254, 259, 262, 263, 265, 271, 273, 274, 283, 290, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 2:9a „anioł Jehowy”

POWODY: Zobacz wyjaśnienia do Mateusza 1:20 i Łukasza 1:11.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-13, 16, 17, 22-24, 32-36, 38-43, 46, 48, 49, 52, 55, 59-61, 65, 66, 88, 90, 94-96, 100-106, 114-117, 122, 128, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 163, 167, 172, 180, 185-187, 217, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 2:9b „chwała Jehowy”

POWODY: W pierwszych dwóch rozdziałach Ewangelii według Łukasza jest wiele nawiązań do fragmentów i sformułowań z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże. W większości dostępnych greckich manuskryptów występuje w tym wersecie słowo Kýrios (Pan), a w kilku słowo „Bóg”. Jednak istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Hebrajski odpowiednik słowa „chwała” razem z tetragramem występuje w Pismach Hebrajskich ponad 30 razy (m. in. w: Wyjścia 16:7; 40:34; Kapłańska 9:6, 23; Liczb 14:10; 16:19; 20:6; 1 Królów 8:11; 2 Kronik 5:14; 7:1; Psalm 104:31; 138:5; Izajasza 35:2; 40:5; 60:1; Ezechiela 1:28; 3:12; 10:4; 43:4; Habakuka 2:14). Pewna wczesna kopia Septuaginty znaleziona w grocie w Nachal Chewer na Pustyni Judzkiej niedaleko Morza Martwego, datowana na okres między 50 r. p.n.e. a 50 r. n.e., w Habakuka 2:14 w tekście greckim zawiera tetragram zapisany literami starohebrajskimi. Poza tym warto zauważyć, że w późniejszych kopiach Septuaginty w tym i w wielu innych wersetach imię Boże zastąpiono słowem Kýrios, ale nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem ze względu na brak rodzajnika oraz argumenty wynikające z treści Pism Hebrajskich w tekście głównym Łukasza 2:9 użyto imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:9 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of Luke’s Gospel (ss. 128, 129) R.C.H. Lenski, mając na uwadze wyrażenia „anioł Pana” i „chwała Pana”, tak skomentował Łukasza 2:9: „Tak jak w całym pierwszym rozdziale, Κύριος [Kýrios] jest greckim odpowiednikiem Jahwe i kiedy występuje w dopełniaczu razem z rzeczownikami niepoprzedzonymi rodzajnikami, tworzy z nimi jedno pojęcie: ‚anioł-Jehowy’, ‚chwała-Jehowy’. (...) To anioł Jehowy pojawił się przed nimi jak błyskawica”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 2:9 powiedziano: „W LXX [Septuagincie] doksa jest odpowiednikiem hebrajskiego kābôd, czyli ‚chwała, wspaniałość’, które są związane z obecnością Jahwe dostrzegalną dla Jego ludu”.

• W dziele Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospels of Mark and Luke (red. Heinrich August Wilhelm Meyer, wyd. VI, 1884) na temat tego sformułowania z Łukasza 2:9 powiedziano: „ — δόξα κυρίου] יְהוָֹה [JHWH] כְּבוֹד, blask, który otacza Boga”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 2:9 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-8, 10-18, 22-24, 28-36, 38-43, 46-49, 52, 55, 59, 61, 65, 66, 88, 90, 91, 93-96, 100-104, 114, 115, 117, 138, 141, 144-147, 153, 154, 167, 172, 180, 185-187, 217, 222, 242, 259, 262, 263, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 322-325}

ŁUKASZA 2:15 „Jehowa nam oznajmił”

POWODY: Chociaż to orędzie zostało przekazane przez aniołów, pasterze zdawali sobie sprawę, że pochodzi ono od Jehowy Boga. Co prawda dostępne greckie manuskrypty zawierają w tym miejscu słowo „Pan” (ho Kýrios), ale istnieją ważne powody przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Septuagincie grecki czasownik tłumaczony na „oznajmił” jest odpowiednikiem hebrajskiego czasownika występującego tam, gdzie pojawia się imię Boże i gdzie Jehowa przekazuje swoją wolę ludziom lub gdzie ludzie mówią, że chcą poznać Jego wolę (Psalm 25:4; 39:4; 98:2; 103:6, 7). Wydaje się więc naturalne, że w wypowiedzi żydowskich pasterzy występuje imię Boże (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:15 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 2:15 powiedziano: „Co nam Pan oznajmił. Tj. Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 137) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος [Kýrios] po raz kolejny jest tłumaczeniem Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, wyd. 1991) przypis do Łukasza 2:15 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5, 7, 8, 10-12, 14-18, 22, 23, 28-31, 33-36, 39-44, 46, 47, 49, 52, 59-61, 65, 88, 93-96, 100-102, 104-106, 114-117, 122, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 163, 172, 186, 187, 222, 242, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 290, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 2:22 „żeby stawić się z nim przed Jehową”

POWODY: Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają w tym miejscu słowo „Pan” (toi Kyríoi), istnieją ważne powody przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu słowo Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Jak wynika z kolejnego wersetu, po narodzinach Jezus został przyniesiony do świątyni, co było zgodne ze słowami Jehowy do Mojżesza zapisanymi w Wyjścia 13:1, 2, 12, gdzie rodzicom polecono „poświęcić Jehowie każdego pierworodnego płci męskiej”. Poza tym sformułowanie „żeby stawić się z nim przed Jehową” przywołuje na myśl opis z 1 Samuela 1:22-28, w którym powiedziano, że Anna przyprowadziła młodego Samuela „przed Jehowę” i oddała go na służbę dla Niego. Ze względu na kontekst oraz treść Pism Hebrajskich w tekście głównym Łukasza 2:22 użyto imienia Bożego.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:22 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 141) na temat tego wersetu powiedziano: „Przynieśli go do Jerozolimy, ‚aby go przedstawić Panu’, tj. Jahwe, Κύριος [Kýrios] w tym znaczeniu występuje wszędzie w tych pierwszych rozdziałach Łukasza. (...) Każdego pierworodnego trzeba było przedstawić Jehowie”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, wyd. 1991) przypis do Łukasza 2:22 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22, 23, 28-36, 38-43, 47, 49, 52, 59-61, 65, 66, 88, 93-95, 100-102, 104-106, 114-117, 125, 128, 130, 138, 141, 144-147, 153, 161, 163, 167, 172, 180, 186, 187, 203, 217, 222, 242-244, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 323-325}

ŁUKASZA 2:23a „tak jak jest napisane w Prawie Jehowy”

POWODY: Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają tu wyrażenie nòmoi Kyríou, „Prawo Pana”, istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu słowo Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. To wyrażenie w Pismach Hebrajskich wiele razy występuje jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „prawo” oraz tetragramu (np.: Wyjścia 13:9; 2 Królów 10:31; 1 Kronik 16:40; 22:12; 2 Kronik 17:9; 31:3; 34:14; 35:26; Nehemiasza 9:3; Psalm 1:2; 119:1; Izajasza 5:24; Jeremiasza 8:8; Amosa 2:4). Słowa „tak jak jest napisane” (lub podobne) często występują w Chrześcijańskich Pismach Greckich jako wprowadzenie cytatów z Pism Hebrajskich (Marka 1:2; Dzieje 7:42; 15:15; Rzymian 1:17; 9:33; 10:15). Pojawiają się też w Septuagincie w 2 Królów 14:6 we wprowadzeniu cytatu z Prawa. Całe sformułowanie „tak jak jest napisane w Prawie Jehowy” odzwierciedla sformułowanie z Pism Hebrajskich występujące w 2 Kronik 31:3 i 35:26, gdzie użyto imienia Bożego. Poza tym bibliści zwracają uwagę, że przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem kontekst, treść Pism Hebrajskich i brak rodzajnika przemawiają za użyciem w tekście głównym Łukasza 2:23 imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:23 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 142) w odniesieniu do tego wersetu powiedziano: „Świętym ‚dla Pana’, dla Jahwe”.

• W dziele Theological Dictionary of the New Testament (red. Gerhard Kittel, 1967) na temat tego sformułowania z Łukasza 2:23 powiedziano: „W Łk. 2:23 nie ma rodz[ajnika], ale występuje tam połączenie νόμος κυρίου [nòmos kyríou], które należy definiować w kontekście יהוה [JHWH] תורת”.

• W dziele The Scofield Reference Bible (red. C. I. Scofield, 1909) uwaga marginesowa do Łukasza 2:23 brzmi: „Jehowa. Wj. 13.2, 12”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 2:23 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-31, 33-36, 38-43, 46, 47, 49, 52, 55, 58-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-102, 104, 106, 114-117, 125, 141, 144-147, 153, 154, 167, 172, 180, 186, 187, 203, 213, 217, 222, 234, 236, 242-244, 250, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 2:24 „w Prawie Jehowy”

POWODY: Zobacz wyjaśnienia do Łukasza 1:6; 2:23.

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:24 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 2:24 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-36, 38-43, 46, 47, 49, 52, 55, 56, 58-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-102, 104, 106, 114-117, 122, 125, 130, 133, 141, 144-147, 153, 154, 163, 167, 172, 180, 186, 187, 203, 213, 217, 222, 234, 242-244, 250, 259, 262, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 2:26 „Pomazańca Jehowy”

POWODY: Chociaż dostępne greckie manuskrypty zawierają w tym miejscu wyrażenie ton christòn Kyríou, czyli „Chrystus Pana”, istnieją ważne powody przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W zachowanych kopiach Septuaginty to wyrażenie jest odpowiednikiem hebrajskiego określenia maszíach JHWH, czyli „pomazaniec Jehowy”, które w Pismach Hebrajskich występuje 11 razy (1 Samuela 24:6 [dwukrotnie], 10; 26:9, 11, 16, 23; 2 Samuela 1:14, 16; 19:21; Lamentacje 4:20). Bibliści zwracają uwagę, że zarówno w tym miejscu sprawozdania Łukasza, jak i w Septuagincie przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika sprawia, że w tych miejscach Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem treść Pism Hebrajskich oraz brak rodzajnika to ważne powody, żeby w omawianym wyrażeniu traktować Kýrios nie jako tytuł, ale jako substytut imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:26 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 145) na temat tego wersetu powiedziano: „Żeby zobaczyć Chrystusa Pańskiego (Jahwe, Κύριος w tym znaczeniu wszędzie w tych dwóch rozdziałach)”.

• W dziele Zondervan Illustrated Bible Backgrounds Commentary (2002, t. 1, ss. 345, 346) na temat Łukasza 2:26 powiedziano: „To sformułowanie jest odpowiednikiem starotestamentowego wyrażenia ‚Pomazaniec PANA’ (...) i zawiera w sobie znaczenie: ‚wybrane przez Jahwe narzędzie odkupienia’”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego sformułowania z Łukasza 2:26 powiedziano: „ST [starotestamentowe] wyrażenie ‚Pomazaniec Jahwe’ (zob. np. 1 Sam. 24:7, 11; 26:9, 11, 16, 23) zostało tutaj użyte w ściśle mesjanistycznym znaczeniu, w odniesieniu do przyszłego, oczekiwanego Dawida”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 2:26 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-36, 38-43, 46, 47, 49, 52, 58-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-105, 114-117, 122, 125, 128, 130, 138, 141, 144-147, 153, 154, 163, 167, 172, 180, 185, 187, 203, 217, 222, 242-244, 249, 259, 262, 263, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 310, 322-325}

ŁUKASZA 2:39 „Prawem Jehowy”

POWODY: Co prawda dostępne greckie manuskrypty zawierają tu wyrażenie nòmon Kyríou, „Prawo Pana”, ale istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. To wyrażenie w Pismach Hebrajskich wiele razy występuje jako połączenie hebrajskiego słowa oznaczającego „prawo” oraz tetragramu (np.: Wyjścia 13:9; 2 Królów 10:31; 1 Kronik 16:40; 22:12; 2 Kronik 17:9; 31:3; Nehemiasza 9:3; Psalm 1:2; 119:1; Izajasza 5:24; Jeremiasza 8:8; Amosa 2:4). Warto też zauważyć, że przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien tam być. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. A zatem ze względu na brak rodzajnika oraz argumenty wynikające z treści Pism Hebrajskich w tekście głównym użyto imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6; 2:23).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 2:39 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 2:39 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{5-18, 22-24, 28-36, 38, 40-44, 46-49, 52, 55, 59-61, 65, 66, 88, 90, 93-95, 100-104, 106, 114-117, 122, 125, 128, 138, 141, 144-147, 153, 154, 161, 167, 172, 180, 185-187, 203, 213, 217, 222, 234, 242-244, 250, 259, 262, 265, 268, 271, 273-275, 283, 290, 295, 306, 310, 322-325}

ŁUKASZA 5:17 „moc od Jehowy”

POWODY: Co prawda w greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Treść tego fragmentu wyraźnie wskazuje, że Kýrios odnosi się do Boga. Ponadto greckie słowo dýnamis, oddawane jako „moc” lub „siła”, występuje w Septuagincie tam, gdzie hebrajski tekst mówi o mocy lub sile Jehowy i gdzie w kontekście pojawia się tetragram (Psalm 21:1, 13; 93:1; 118:15). Poza tym bibliści zwracają uwagę, że w Łukasza 5:17 przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki powinien się tam znajdować. Brak rodzajnika w takim miejscu sprawia, że Kýrios pełni funkcję imienia własnego. Warto zauważyć, że najwcześniejsze kopie Septuaginty zawierały imię Boże, a kiedy w późniejszych kopiach zastępowano je słowem Kýrios, to w wielu miejscach również nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki. Nieoczekiwany brak rodzajnika przed słowem Kýrios w Łukasza 5:17 to kolejny argument przemawiający za tym, że jest ono w tym wersecie substytutem imienia Bożego. A zatem ze względu na brak rodzajnika oraz argumenty wynikające z treści Pism Hebrajskich w tekście głównym użyto imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 16).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 5:17 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 292) na temat tego wersetu powiedziano: „Κύριος [Kýrios] niepoprzedzony rodzajnikiem, jak wynika z pierwszych rozdziałów Łukasza, odnosi się do Jahwe”.

• W dziele New Testament Commentary (red. William Hendriksen, 2007) tak skomentowano Łukasza 5:17: „Co znamienne, Łukasz dodaje, że moc Pana — czyli Jehowy — była z Jezusem, ‛aby uzdrawiał’”.

• W dziele A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to St. Luke (red. Alfred Plummer, 1920) na temat Łukasza 5:17 powiedziano: „‚Była z Nim moc Jehowy, by mógł uzdrawiać’ (...). Κύριος [Kýrios] bez rodzajnika odnosi się do Jehowy”.

• W dziele Word Pictures in the New Testament (red. Archibald Thomas Robertson, 1930, t. 2) w odniesieniu do Łukasza 5:17 powiedziano: „Tutaj Kuriou [Kyriou] odnosi się do Jehowy”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1981, t. 28) na temat tego wyrażenia z Łukasza 5:17 powiedziano: „To sformułowanie jest najwyraźniej autorstwa Łukasza i opisuje moc Jahwe obecną w Jezusie, dzięki której mógł on uzdrawiać ludzi. W gruncie rzeczy nawiązuje ono do 4:14, 36 i przygotowuje na cud i zapowiedź, które mają nastąpić. Tutaj Kyrios to bez wątpienia ktoś inny niż Jezus, to Jahwe”.

• W dziele A Critical and Exegetical Commentary on the Gospel According to S. Luke (red. Alfred Plummer, 1916) tak skomentowano to wyrażenie z Łukasza 5:17: „[Łukasz] często nazywa Chrystusa ‚Panem’; ale w takich wypadkach Κύριος [Kýrios] zawsze jest poprzedzony rodzajnikiem [7:13; 10:1; 11:39; 12:42; 13:15; 17:5, 6; 18:6; 19:8; 22:61]. Κύριος [Kýrios] bez rodzajnika odnosi się do Jehowy [1:11; 2:9; 4:18; Dzieje 5:19; 8:26, 39; 12:7]”.

• W dziele The New American Commentary (red. Robert H. Stein, 1992, t. 24) na temat Łukasza 5:17 powiedziano: „Określenie ‚Pan’ odnosi się tutaj do Boga/JHWH, tak jak w 1:6, 9, 11, 15, 16”.

• We francuskim opracowaniu Évangile Selon Saint Luc (Ewangelia według św. Łukasza) (red. M. J. Lagrange, 1921) na temat Łukasza 5:17 powiedziano: „Kiedy jednak Łukasz nie używa rodzajnika, Κύριος [Kýrios] to Jahwe”. Dalej w tym dziele wymieniono podobne sytuacje: Łukasza 1:11; 2:9; 4:18; Dzieje 5:19; 8:26, 39; 12:7.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 5:17 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{7-12, 14-18, 22-24, 28-36, 38-44, 46, 47, 52, 55, 58, 61, 65, 66, 88, 90, 93-96, 100-104, 106, 115-117, 125, 130, 138, 144-147, 153, 154, 172, 186, 187, 222, 242, 259, 262, 265, 268, 271, 273, 275, 283, 290, 295, 310, 322-325}

ŁUKASZA 20:37 „nazywając Jehowę”

POWODY: Co prawda w dostępnych greckich manuskryptach występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), ale istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. Kontekst tego wersetu wskazuje, że Kýrios odnosi się do Boga. Cytat w tym wersecie pochodzi z Wyjścia 3:6, a z wcześniejszych słów wynika, że jest to wypowiedź Jehowy (Wyjścia 3:4, 5). Ze względu na treść tych wersetów z Pism Hebrajskich w tekście głównym użyto imienia Bożego. Bibliści zwracają uwagę, że w Łukasza 20:37 przed słowem Kýrios nie ma rodzajnika, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien się tam znajdować. Warto zauważyć, że najwcześniejsze kopie Septuaginty zawierały imię Boże, a kiedy w późniejszych kopiach zastępowano je słowem Kýrios, to w wielu miejscach również nie poprzedzono go rodzajnikiem, chociaż wymagałyby tego zasady gramatyki. A zatem zaskakujący brak rodzajnika w tym miejscu, to kolejny argument przemawiający za tym, że Kýrios jest w tym wersecie substytutem imienia Bożego (zob. wyjaśnienia do Łukasza 1:6, 16).

DODATKOWE ARGUMENTY:

• W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Łukasza 20:37 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.

• W dziele The Interpretation of St. Luke’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 999) na temat tego wersetu powiedziano: „To jednak sam Pan (Jahwe) użył przy krzewie w odniesieniu do siebie tego imienia związanego z przymierzem”.

• W dziele A Translator’s Handbook on the Gospel of Luke (wyd. United Bible Societies, red. J. Reiling i J. L. Swellengrebel, 1971) tak skomentowano Łukasza 20:37: „Kurios [Kyrios] (por. z 1:6) jest bez rodzajnika, jakby to było imię własne”.

• W dziele The Anchor Bible (red. Joseph A. Fitzmyer, 1985, t. 28, 28A) na temat tego wersetu powiedziano: „Gdy nazywa Pana. Tj. Jahwe (zob. Wyj. 3:4)”. Dalej w odniesieniu do tego wersetu wyjaśniono: „Najważniejszą myślą tej argumentacji jest to, że Jahwe przedstawia się Mojżeszowi jako Bóg patriarchów długo po ich śmierci”.

• W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949) przypis do Łukasza 20:37 brzmi: „Jehowa”.

POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J^{9, 11-18, 21-24, 27, 28-44, 46-49, 52, 54, 55, 57-61, 65, 66, 86, 88, 90, 91, 93, 95, 96, 100-103, 105, 106, 112, 114-117, 121, 124, 125, 129, 130, 138, 144-147, 149, 153, 154, 161, 164-167, 170, 171, 178, 180, 181, 183, 185-187, 197, 200, 203, 209, 213, 217, 222, 242-244, 250, 259, 262, 265, 268, 271, 273-275, 278, 279, 283, 290, 295-297, 300, 306, 310, 322-325}