C3
Wersety z Ewangelii według Marka, w których imię Jehowa nie występuje jako część cytatu albo nawiązania
MARKA 5:19 „co Jehowa dla ciebie zrobił”
POWODY: Chociaż w większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu słowo „Pan” (ho Kýrios), istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo Kýrios w zależności od kontekstu może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Kontekst tego wersetu wskazuje, że Kýrios odnosi się do Boga. Zwracając się do uleczonego mężczyzny, Jezus nie przypisuje tego cudu sobie, ale swojemu niebiańskiemu Ojcu. W opisie tego samego wydarzenia Łukasz (8:39) używa greckiego słowa Theòs (Bóg), co przemawia za tym, że Kýrios (Pan) w Marka 5:19 odnosi się do Boga. Do podobnego wniosku skłaniają użyte w tym wersecie sformułowania „co (...) dla ciebie zrobił” i „miłosierdziu, które ci okazał” — hebrajskie odpowiedniki użytych w nich czasowników często występują w Pismach Hebrajskich razem z imieniem Bożym, gdy mowa o postępowaniu Jehowy z ludźmi (Rodzaju 21:1; Wyjścia 13:8; Powtórzonego Prawa 4:34; 13:17; 30:3; 1 Samuela 12:7; 25:30; 2 Królów 13:23).
DODATKOWE ARGUMENTY:
W dziele A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (zrew. i red. F. W. Danker, 2000, ss. 576, 577) w definicji słowa „pan” jako „określenia Boga” wymieniono Marka 5:19. Dalej na temat użycia tego określenia w Septuagincie [LXX] powiedziano: „Często zastępuje imię Jahwe występujące w TM [tekście masoreckim]”.
W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Marka 5:19 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios prawdopodobnie został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.
W dziele The Gospel According to St Mark (The Greek Text With Introduction Notes and Indices) (red. Henry Barclay Swete, 1902) jako jedną z możliwości tłumaczenia podano יהוה (tetragram JHWH).
W dziele The Interpretation of St. Mark’s Gospel (red. R.C.H. Lenski, s. 216) na temat tego wersetu powiedziano: „Ὁ Κύριος [Ho Kýrios] to Jahwe, starotestamentowe imię Boga przymierza. (...) Ten człowiek i wszyscy, którzy usłyszą jego opowieść, mają się dowiedzieć, że do ich krainy przybył Jehowa i dokonał tego niezwykłego czynu za pośrednictwem swojego sługi Jezusa”.
W książce The Principles and Practice of New Testament Textual Criticism G. D. Kilpatrick podaje, że Marka 5:19 to jedno z miejsc, w których „Κύριος [Kýrios] = Jahwe”.
W przekładzie Complete Jewish Bible (tłum. David H. Stern, 1998) w tym wersecie w słowie „ADONAI” użyto dużych liter. We wstępie do tej Biblii tłumacz wyjaśnił: „Słowo ‚ADONAI’ występuje (...) wszędzie tam, gdzie jako tłumacz uznałem, że ‚kurios’ [‚kyrios’] jest greckim odpowiednikiem tetragramu”.
W dziele The Gospel According to St. Mark: The Greek Text With Introduction, Notes, and Indexes (red. Vincent Taylor, 1952), na stronie 285, powiedziano, że w tym wypadku Kýrios (Pan) „odnosi się do Boga”.
W książce The Gospel According to Mark (1858) Joseph Addison Alexander wyraża opinię, że „wieloznaczne określenie” „Pan” w tym wersecie odnosi się do Chrystusa. Jednak dalej przyznaje, że „słuchacze mogli rozumieć [to określenie] bardziej ogólnie, jako odnoszące się do Boga — być może zwłaszcza w kontekście relacji, jakie na podstawie przymierza łączyły Go z Jego ludem — wyrażane hebrajskim imieniem Jehowa, którego odpowiednikiem, a raczej substytutem, zarówno w Septuagincie, jak i w Nowym Testamencie jest (ὁ κύριος) Pan”.
POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J7-10, 13, 17, 18, 22, 28-32, 34, 36, 41, 44, 52, 63, 93-96, 100, 104-106, 114-117, 125, 132, 138, 144, 146, 167, 186, 187, 254, 262, 268, 306, 310, 317, 321, 323-325
MARKA 13:20 „Gdyby Jehowa nie skrócił tych dni”
POWODY: Chociaż w większości greckich manuskryptów występuje w tym miejscu słowo Kýrios (Pan), istnieją ważne argumenty przemawiające za użyciem w tekście głównym imienia Bożego. W Chrześcijańskich Pismach Greckich w zależności od kontekstu Kýrios może się odnosić do Jehowy Boga albo do Jezusa Chrystusa. Kontekst tego wersetu wskazuje, że chodzi o Boga, ponieważ Jezus wyjaśnia tu swoim uczniom, co jego Ojciec zrobi podczas wielkiego ucisku. Wypowiedź Jezusa przypomina proroctwa z Pism Hebrajskich, w których pojawia się imię Boże (Izajasza 1:9; 65:8; Jeremiasza 46:28 [w Septuagincie 26:28]; Amosa 9:8). W tych czterech wersetach, tam, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się tetragram, w istniejących kopiach Septuaginty słowo Kýrios nie jest poprzedzone rodzajnikiem, chociaż zgodnie z zasadami gramatyki greckiej powinien on tam być. Bibliści zwracają uwagę na zaskakujący brak rodzajnika przed słowem Kýrios również w Marka 13:20. To kolejny argument przemawiający za tym, że Kýrios jest w tym wersecie substytutem imienia Bożego.
DODATKOWE ARGUMENTY:
W dziele A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature (zrew. i red. F. W. Danker, 2000, ss. 576, 577) w definicji słowa „pan” jako „określenia Boga” wymieniono Marka 13:20. Następnie dodano: „Bez rodz[ajnika] (...), jak imię własne”.
W opracowaniu Exegetical Dictionary of the New Testament (1991, t. 2, ss. 329, 330) wymieniono Marka 13:20 wśród wersetów, w których wyraz Kýrios został „użyty w odniesieniu do Jahwe”.
W książce The Principles and Practice of New Testament Textual Criticism G. D. Kilpatrick podaje, że Marka 13:20 to jedno z miejsc, w których „Κύριος [Kýrios] = Jahwe”.
W przekładzie The ‘Holy Scriptures’ (tłum. J. N. Darby, 1949), w przypisie do słowa „Pan” w tym wersecie, powiedziano: „Bez rodzajnika [oznacza] ‚Jehowa’”.
W dziele The Gospel According to St Mark (The Greek Text With Introduction Notes and Indices) (red. Henry Barclay Swete, 1902) jako jedną z możliwości tłumaczenia podano יהוה (tetragram JHWH).
W dziele The Gospel According to St. Mark: The Greek Text With Introduction, Notes, and Indexes (red. Vincent Taylor, 1952), na stronie 514, na temat słowa Kýrios (Pan) występującego w tym wersecie w tekście greckim powiedziano: „Jasno wyrażono (...) tu myśl zawartą w wielu pismach apokaliptycznych, że Bóg w swoim miłosierdziu i ze względu na wybranych skróci dni ucisku ludzkości”. Na stronie 515 dodano: „Użycie słowa Κύριος bez rodzajnika jest cechą charakterystyczną cytatów [ze Starego Testamentu]”.
W opracowaniu The Gospel of Mark (1994, s. 378) D. Edmond Hiebert zawarł taki komentarz do Marka 13:20: „‚Pan’, czyli Jehowa Bóg ze Starego Testamentu, ma całkowitą kontrolę nad wydarzeniami na świecie i łaskawie postanowił, że te dni zostaną skrócone”.
W książce The Gospel According to Mark (red. Joseph Addison Alexander, 1858) o Marka 13:20 powiedziano: „Pan, Wszechwładny Bóg, Jehowa”.
W dziele The Companion Bible (z komentarzami E. W. Bullingera, wyd. 1999) w Marka 13:20 w tekście głównym słowo PAN zapisano dużymi literami, a w Dodatku 98 wyjaśniono: „Użyte w odniesieniu do Jehowy (...) i wszędzie oddane graficznie jako PAN”.
W dziele The Holy Bible, Containing the Authorized Version of the Old and New Testaments (red. J. T. Conquest, 1841) w tekście głównym Marka 13:20 słowo PAN zapisano wielkimi literami.
W następujących angielskich przekładach w Marka 13:20 użyto słowa „Bóg” zamiast „Pan”: Complete Jewish Bible, A Translator’s Translation of the New Testament, The Expanded Bible oraz The Word New Century Version, New Testament. Takie rozwiązanie zastosowano w tym wersecie również w wydanym po polsku Komentarzu żydowskim do Nowego Testamentu.
W dziele A Translator’s Handbook on the Gospel of Mark (wyd. United Bible Societies) na temat tego wersetu powiedziano: „‚Pan’: oczywiście odnosi się tu do Boga”.
POTWIERDZENIE W INNYCH PRZEKŁADACH: J7, 8, 10, 16-18, 22-24, 28-36, 39-43, 46-48, 52, 61, 63, 65, 88, 90, 92-97, 100-102, 104, 106, 114-116, 125, 132, 138, 142, 144-147, 154, 163, 167, 172, 187, 222, 250, 254, 262, 268, 271, 273, 288, 290, 295, 310, 317, 321, 323-325