Zacheusz: Imię pochodzące z języka hebrajskiego, prawdopodobnie od rdzenia oznaczającego „czysty”. Jako naczelny poborca podatkowy Zacheusz przypuszczalnie był zwierzchnikiem innych poborców w Jerychu i okolicy. W tym urodzajnym regionie ściągano spore podatki. Zacheusz był bogaty i z jego własnych słów (Łk 19:8) wynika, że przynajmniej część swojego majątku zgromadził, stosując wątpliwe metody.

wymusiłem: Lub „wymusiłem fałszywym oskarżeniem” (zob. komentarz do Łk 3:14).

poczwórnie: Widocznie Zacheusz na podstawie wykazów podatkowych mógł dokładnie obliczyć, ile pieniędzy dostał od różnych osób, i przysiągł, że odda to poczwórnie — czyli nawet więcej, niż wymagało Prawo Boże. W wypadku gdy oszust okazał skruchę i przyznał się do winy, Prawo nakazywało mu zwrócić równowartość danej rzeczy i ‛dodać do tego jedną piątą [czyli 20 proc.] jej wartości’. Ale Zacheusz zadeklarował, że zwróci czterokrotną wartość. Dając taki dowód skruchy, nie tylko pokazał swoją miłość do biednych, ale też postąpił sprawiedliwie wobec pokrzywdzonych (Kpł 6:2-5; Lb 5:7).

przypowieść: Lub „przykład” (zob. komentarz do Mt 13:3).

żeby otrzymać władzę królewską: Lub „żeby zapewnić sobie królestwo”. Grecki wyraz basileía, najczęściej tłumaczony na „królestwo”, ma szerokie znaczenie i odnosi się zarówno do rządu, na czele którego stoi król, jak i do obszaru jego panowania oraz do jego poddanych (zob. komentarze do Mt 3:2; 25:34). Czasami „królestwo” oznacza też władzę króla, jego pozycję, a także związane z nią dostojeństwo, szacunek i autorytet. W cesarstwie rzymskim niejeden człowiek szlachetnego rodu odbywał podróż do stolicy, żeby zapewnić sobie władzę królewską. Przypowieść ta mogła skojarzyć się słuchaczom z Archelausem, synem Heroda Wielkiego. Herod przekazał mu w testamencie rządy nad Judeą i innymi krainami. Aby jednak objąć władzę, Archelaus musiał odbyć daleką podróż do Rzymu i uzyskać zgodę Cezara Augusta.

min: Grecka mina nie była monetą, ale jednostką wagową wynoszącą 340 g. Jak wynika z dzieł starożytnych pisarzy greckich, była też jednostką pieniężną, na którą składało się 100 drachm. Drachma była prawie równa denarowi, więc jedna mina stanowiła dość znaczną sumę (zob. Słowniczek pojęć, „Denar”). Grecka i hebrajska mina nie były sobie równe (zob. Słowniczek pojęć, „Mina”, oraz Dodatek B14).

władzę królewską: Lub „królestwo” (zob. komentarz do Łk 19:12).

pieniądze: Zob. komentarz do Mt 25:18.

pieniędzy: Zob. komentarz do Mt 25:18.

banku: W przypowieści o minach z Ewangelii według Łukasza oraz w przypowieści o talentach z Ewangelii według Mateusza Jezus wspomniał o banku i bankierach, którzy wypłacali odsetki od złożonych u nich pieniędzy (Mt 25:14-30; Łk 19:12-27). Greckie słowo trápeza, oddane tu jako „bank”, dosłownie oznacza „stół” (Mt 15:27). W kontekście transakcji finansowych, takich jak wymiana pieniędzy, to słowo oznacza ladę, na której kładzie się monety (Mt 21:12; Mk 11:15; Jn 2:15). W I w. n.e. w Izraelu i okolicznych narodach było wielu ludzi udzielających pożyczek, czyli bankierów.

odsetkami: Prawo Mojżeszowe zakazywało pobierania odsetek od pożyczek udzielanych Izraelitom będącym w potrzebie (Wj 22:25). Pozwalało jednak na pożyczanie pieniędzy na procent cudzoziemcom, zapewne w związku z prowadzeniem jakichś interesów (Pwt 23:20). Wygląda na to, że w czasach Jezusa uzyskiwanie odsetek od funduszy powierzanych bankierom było czymś normalnym.

Wtedy pan im odparł: Słowa te nie występują w tekście greckim, ale zostały dodane, by wskazać, że w tym wersecie wypowiada się inna osoba niż w poprzednim.

Betfage: Zob. komentarz do Mt 21:1.

Betanii: Zob. komentarz do Mt 21:17.

osiołka: Zob. komentarze do Mt 21:2; Mk 11:2.

Jehowy: Zacytowano tu słowa z Ps 118:26, gdzie w tekście hebrajskim pojawia się imię Boże wyrażone czterema spółgłoskami (w transliteracji na jęz. pol. JHWH) (zob. Dodatek C).

kamienie by wołały: Jak wynika z kontekstu, Jezus odniósł się tu do słów uczniów, które nie spodobały się faryzeuszom (Łk 19:37-39). Uczniowie zacytowali Ps 118:26. Zapowiedź z tego psalmu właśnie się spełniała, bo słowa Jehowy zawsze ‛osiągają swój cel’ (Iz 55:11). Gdyby ktokolwiek zmusił wtedy uczniów do milczenia, to proroctwo i tak by się spełniło — wołałyby kamienie.

zapłakał: Greckie słowo oddane tu jako „zapłakał” często odnosi się do głośnego płaczu.

fortyfikację z zaostrzonych pali: Lub „palisadę”. Grecki wyraz cháraks występuje w Chrześcijańskich Pismach Greckich tylko w tym miejscu. Może on oznaczać „zaostrzony kij lub słup używany do ogrodzenia jakiegoś terenu; pal”, a także „obwarowanie składające się z pali; palisadę”. Słowa Jezusa spełniły się w 70 r. n.e., kiedy Rzymianie pod wodzą Tytusa zbudowali wokół Jerozolimy palisadę. Tytus chciał w ten sposób zapobiec ucieczkom Żydów i skłonić ich do kapitulacji lub też w ostateczności wziąć miasto głodem. Aby pozyskać materiały na budowę fortyfikacji, wojska rzymskie ogołociły pobliskie tereny z drzew.

nie pozostawią w tobie kamienia na kamieniu: Zob. komentarz do Mt 24:2.

czasu, gdy poddawano cię osądowi: Lub „czasu, gdy dokonywano u ciebie przeglądu”. Użyte tu greckie słowo episkopé („przegląd”) jest spokrewnione ze słowami epískopos („nadzorca”) i episkopéo („nadzorować; bacznie czuwać”); może mieć pozytywny lub negatywny wydźwięk. Dla niewiernych Żydów, którzy nie rozpoznali czasu tego przeglądu odbywającego się w trakcie ziemskiej służby Jezusa, miał on oznaczać niepomyślny osąd Boga. Jednak osoby, które rozpoznały ten czas i skorzystały z możliwości okazania skruchy i dowiedzenia wiary w Boga, miał czekać pomyślny osąd. To samo greckie słowo występuje w Septuagincie w Iz 10:3 i Jer 10:15 jako tłumaczenie hebrajskiego wyrażenia oznaczającego „dzień rozrachunku; dzień kary”.

świątyni: Zob. komentarz do Mt 21:12.

wyrzucać stamtąd sprzedających: Dnia 10 nisan 33 r. n.e. Jezus oczyszcza świątynię po raz drugi. Ta sytuacja jest opisana w Ewangeliach Mateusza (21:12-17), Marka (11:15-18) i Łukasza. Po raz pierwszy Jezus oczyścił świątynię przed Paschą 30 r.; opis tego wydarzenia znajduje się w Jn 2:13-17.

jaskinię przestępców: Zob. komentarz do Mt 21:13.