Sanhedryn: Zob. komentarz do Mt 26:59.

Piłata: Był to rzymski namiestnik (prefekt) Judei wyznaczony przez cesarza Tyberiusza w 26 r. n.e. Zajmował to stanowisko ok. 10 lat. O Piłacie wspominają pisarze pozabiblijni, między innymi rzymski historyk Tacyt, który napisał, że w czasie panowania Tyberiusza Piłat zarządził egzekucję Chrystusa. W ruinach starożytnego teatru rzymskiego w Cezarei na terenie Izraela odkryto łacińską inskrypcję: „Poncjusz Piłat, prefekt Judei” (terytorium podległe władzy Poncjusza Piłata: zob. Dodatek B10).

Czy jesteś Królem Żydów?: Zob. komentarz do Mt 27:11.

Sam to mówisz: Zob. komentarz do Mt 27:11.

zwyczaj zwalniać jednego więźnia: O tym zdarzeniu wspominają wszyscy czterej ewangeliści (Mt 27:15-23; Łk 23:16-25; Jn 18:39, 40). Zwyczaj zwalniania więźnia nie ma uzasadnienia ani precedensu w Pismach Hebrajskich. Jednak wygląda na to, że w czasach Jezusa był już wśród Żydów powszechny. Najprawdopodobniej nie był on też czymś dziwnym dla Rzymian — istnieją dowody, że zwalniali oni więźniów, by zadowolić tłum.

wciąż: Jak wynika z Łk 23:18-23, tłum przynajmniej trzy razy domagał się, żeby Piłat skazał Jezusa na śmierć. Sprawozdanie Marka wskazuje, że Piłat trzykrotnie zadawał tłumowi pytania dotyczące Jezusa (Mk 15:9, 12, 14).

ubiczować: Zob. komentarz do Mt 27:26.

rezydencji namiestnika: Zob. komentarz do Mt 27:27.

Ubrali Jezusa w purpurę: Żołnierze zrobili to, żeby wyśmiewać się z Jezusa i szydzić z jego władzy królewskiej. Sprawozdanie Mateusza (27:28) mówi, że włożyli na niego „szkarłatne okrycie” — takie, jakie nosili królowie, wysocy urzędnicy lub dowódcy wojskowi. W relacjach Marka i Jana (19:2) powiedziano, że ta szata była purpurowa, ale w starożytności „purpurą” nazywano każdy kolor, który stanowił połączenie czerwonego i niebieskiego. Poza tym na to, jak dany kolor był postrzegany przez obserwatora, mogło mieć wpływ to, pod jakim kątem patrzył, jakie było oświetlenie oraz tło. Ewangeliści użyli różnych nazw na określenie tego koloru, co wskazuje, że nie kopiowali nawzajem swoich sprawozdań.

koronę: Oprócz purpurowego okrycia (wspomnianego wcześniej w tym wersecie) Jezusowi wręczono koronę z cierni i, jak podaje Mt 27:29, „trzcinę” jako berło — imitację atrybutów władzy królewskiej.

Witaj: Zob. komentarz do Mt 27:29.

pluli na niego: Pogarda, z jaką potraktowano Jezusa, stanowiła spełnienie jego własnych słów z Mk 10:34, a także proroctwa dotyczącego Mesjasza zapisanego w Iz 50:6 (zob. komentarz do Mk 10:34).

kłaniali się mu: Lub „składali mu hołd”. W tym miejscu grecki czasownik proskynéo został użyty w odniesieniu do żołnierzy, którzy szyderczo „kłaniali się” Jezusowi i nazywali go „Królem Żydów” (Mk 15:18; zob. komentarz do Mt 2:2).

go przybić do pala: Lub „go przybić do słupa” (zob. komentarz do Mt 20:19 i Słowniczek pojęć, „Pal”; „Pal męki”).

Zmusili: Chodzi o pracę przymusową, którą rzymskie władze mogły narzucać obywatelom. Mogły np. zmusić do pracy ludzi lub ich zwierzęta albo zarekwirować wszystko, co uznały za niezbędne do załatwienia spraw państwowych (zob. komentarz do Mt 5:41).

Cyreny: Zob. komentarz do Mt 27:32.

ojca Aleksandra i Rufusa: Tylko Marek podaje tę informację dotyczącą Szymona z Cyreny.

pal męki: Zob. komentarz do Mt 27:32.

Golgotą: Zob. komentarz do Mt 27:33.

miejsce czaszki: Greckie określenie Kraníou Tòpos jest tłumaczeniem hebrajskiej nazwy „Golgota” (zob. komentarze do Jn 19:17). W niektórych przekładach Biblii w Łk 23:33 użyto określenia „Kalwaria”. Pochodzi ono od występującego w Wulgacie łacińskiego słowa calvaria, które znaczy „czaszka”.

wina zaprawionego odurzającą mirrą: Równoległe sprawozdanie z Mt 27:34 podaje, że wino było „zmieszane z żółcią”. Ten napój prawdopodobnie zawierał zarówno mirrę, jak i gorzką żółć. Najwyraźniej podawano go dla uśmierzenia bólu (zob. komentarz do słów on nie chciał w tym wersecie i komentarz do Mt 27:34).

on nie chciał: Jezus zapewne chciał być w pełni świadomy podczas tej próby wiary.

rozdzielili jego wierzchnie szaty: Zob. komentarz do Mt 27:35.

rzucając o nie losy: Zob. Słowniczek pojęć, „Losy”.

godzina 3: Czyli ok. 9 rano. Niektórzy uważają, że istnieje sprzeczność między tą relacją a fragmentem z Jn 19:14-16, według którego Piłat wydał Jezusa na śmierć „około godziny 6”. Chociaż Biblia nie wyjaśnia, z czego wynika ta różnica, to należy wziąć pod uwagę kilka faktów: Sprawozdania ewangeliczne są zasadniczo zgodne co do określania czasu wydarzeń rozgrywających się w ostatnim dniu ziemskiego życia Jezusa. Wszystkie cztery wskazują, że kapłani i starsi spotkali się po wschodzie słońca i kazali zabrać Jezusa do rzymskiego namiestnika Poncjusza Piłata (Mt 27:1, 2; Mk 15:1; Łk 22:66 do 23:1; Jn 18:28). Mateusz, Marek i Łukasz wspominają, że od „godziny 6”, kiedy Jezus już wisiał na palu, ciemność ogarnęła całą krainę „aż do godziny 9” (Mt 27:45, 46; Mk 15:33, 34; Łk 23:44). Warto wziąć pod uwagę jeszcze inną okoliczność, która mogła mieć wpływ na to, jak ewangeliści określili czas egzekucji Jezusa. Niektórzy uważali, że biczowanie wchodzi w zakres wykonania wyroku. Czasami chłosta była tak okrutna, że powodowała śmierć skazańca. W wypadku Jezusa okazała się dotkliwa do tego stopnia, że inny człowiek musiał nieść za niego pal, choć początkowo niósł go sam Jezus (Łk 23:26; Jn 19:17). Co ciekawe, wersety z Mt 27:26 i Mk 15:15 wspominają o tym, że Piłat polecił stracić Jezusa na palu zaraz po ubiczowaniu. Jeśli biczowanie faktycznie uznać za początek egzekucji, musiało minąć trochę czasu, zanim Jezusa przybito do pala. Różne osoby mogły więc podawać odmienne pory wykonania wyroku, w zależności od tego, który moment uznały za początek egzekucji. Tłumaczyłoby to, dlaczego Piłat mógł być zdziwiony, że Jezus umarł tak szybko po przybiciu do pala (Mk 15:44). Oprócz tego teksty pisarzy biblijnych często odzwierciedlają zwyczaj dzielenia zarówno dnia, jak i nocy na cztery trzygodzinne części. Taki podział wyjaśnia, dlaczego zazwyczaj nawiązywano do 3, 6 i 9 godziny, licząc od wschodu słońca ok. 6 rano (Mt 20:1-5; Jn 4:6; Dz 2:15; 3:1; 10:3, 9, 30). Poza tym ludzie nie mieli przyrządów do dokładnego odmierzania czasu, dlatego porę dnia często uzupełniano słowem „około”, jak na przykład w Jn 19:14 (Mt 27:46; Łk 23:44; Jn 4:6; Dz 10:3, 9). Podsumowując: Marek mógł uwzględnić zarówno biczowanie, jak i przybicie do pala, a Jan — wyłącznie przybicie do pala. Możliwe, że obaj pisarze zaokrąglili porę dnia do najbliższego trzygodzinnego okresu, a Jan dodatkowo użył słowa „około”. Czynniki te wyjaśniałyby, z czego wynika różnica w tych sprawozdaniach. A fakt, że Jan, piszący kilka dziesięcioleci później, podał czas, który różni się od informacji udzielonej przez Marka, dowodzi, że nie skopiował jego relacji.

przestępców: Zob. komentarz do Mt 27:38.

Niektóre późniejsze manuskrypty dodają w tym miejscu zdanie: „Tak wypełniło się słowo Pisma, które mówi: ‚I został zaliczony do przestępców’” — jest to cytat z Iz 53:12. Ale słowa te nie występują w najstarszych oraz najbardziej wiarygodnych manuskryptach i najwyraźniej nie wchodzą w skład oryginalnego tekstu Ewangelii według Marka. Podobne zdanie w natchnionym tekście Biblii można znaleźć w Łk 22:37. Niektórzy uważają, że jakiś przepisywacz użył w sprawozdaniu Marka słów pochodzących z relacji Łukasza (zob. Dodatek A3).

kręcili głowami: Zob. komentarz do Mt 27:39.

pala męki: Zob. komentarz do Mt 27:32.

pala męki: Zob. komentarz do Mt 27:32.

godzina 6: Czyli ok. 12 w południe (zob. komentarz do Mt 20:3).

ciemność: Równoległe sprawozdanie Łukasza dodaje informację, że „zanikło światło słoneczne” (Łk 23:44, 45). Ta ciemność nastała za sprawą cudu, który spowodował Bóg. Jej przyczyną nie mogło być zaćmienie Słońca, bo zjawisko to zachodzi tylko w czasie nowiu Księżyca, a wtedy trwał okres Paschy, więc Księżyc był w pełni. Poza tym ta ciemność panowała trzy godziny — znacznie dłużej niż najdłuższe całkowite zaćmienie, które trwa niecałe osiem minut.

godziny 9: Czyli ok. 3 po południu (zob. komentarz do Mt 20:3).

Eli, Eli, lama sabachtani?!: Zob. komentarz do Mt 27:46.

Boże mój, Boże mój: Zob. komentarz do Mt 27:46.

Eliasza: Hebrajskie imię, które znaczy „moim Bogiem jest Jehowa”.

kwaśnym winem: Zob. komentarz do Mt 27:48.

trzcinę: Zob. komentarz do Mt 27:48.

umarł: Lub „wydał ostatnie tchnienie” (zob. komentarz do Mt 27:50).

zasłona: Zob. komentarz do Mt 27:51.

sanktuarium: Zob. komentarz do Mt 27:51.

setnik: Lub „centurion”, oficer rzymskiej armii dowodzący oddziałem 100 żołnierzy. Ten dowódca mógł obserwować proces Jezusa przed Piłatem i słyszeć, jak Żydzi mówili, że Jezus uważa się za Syna Bożego (Mk 15:16; Jn 19:7). Marek używa tutaj greckiego słowa kentyríon, które pochodzi z łaciny i występuje też w Mk 15:44, 45 (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka” oraz komentarze do Mk 6:27 i Jn 19:20).

Maria Magdalena: Zob. komentarz do Mt 27:56.

Jakuba Mniejszego: Jeden z apostołów Jezusa, syn Alfeusza (Mt 10:2, 3; Mk 3:18; Łk 6:15; Dz 1:13). Przydomek „Mniejszy” może wskazywać, że był młodszy lub niższy od drugiego apostoła Jakuba — syna Zebedeusza.

Jozesa: Skrócona forma hebrajskiego imienia Josifiasz, które znaczy „oby Jah dodał; oby Jah pomnożył” lub „Jah dodał; Jah pomnożył”. Chociaż w niektórych manuskryptach występuje tu imię „Józef”, większość starożytnych manuskryptów zawiera imię „Jozes” (por. równoległe sprawozdanie z Mt 27:56).

Salome: Imię pochodzące prawdopodobnie od hebrajskiego słowa oznaczającego „pokój”. Salome należała do uczniów Jezusa. Z porównania Mt 27:56 z Mk 3:17 i 15:40 wynika, że mogła być matką apostołów Jakuba i Jana. Mateusz nazywa ją „matką synów Zebedeusza”, a Marek — „Salome”. Ponadto z Jn 19:25 można wywnioskować, że Salome była rodzoną siostrą Marii, matki Jezusa. Jeśli tak, to Jakub i Jan byli kuzynami Jezusa. Co więcej, jak wynika z Mt 27:55, 56; Mk 15:41 i Łk 8:3, Salome razem z innymi kobietami towarzyszyła Jezusowi i mu usługiwała, korzystając ze swoich środków.

Przygotowanie: Marek, który najwyraźniej pisał głównie z myślą o nie-Żydach, wyjaśnia, że to określenie odnosi się do dnia przed szabatem; takiego wyjaśnienia nie podają inni ewangeliści (Mt 27:62; Łk 23:54; Jn 19:31). Tego dnia Żydzi przygotowywali się do szabatu, przyrządzając posiłki na następny dzień i kończąc prace, których nie mogli odłożyć na czas po szabacie. W tym wypadku Przygotowanie przypadało na 14 nisan (zob. Słowniczek pojęć).

Józef: Pisarze Ewangelii spisali swoje sprawozdania z różnych punktów widzenia, co widać w tym, jakie szczegóły podają na temat Józefa. Mateusz, poborca podatkowy, pisze, że Józef był „bogatym człowiekiem”; Marek, pisząc z myślą o Rzymianach, wspomina, że był to „poważany członek Rady”, który oczekiwał Królestwa Bożego; Łukasz, współczujący lekarz, nazywa go „człowiekiem dobrym i prawym”, który nie poparł w głosowaniu działań Rady przeciwko Jezusowi; Jan jako jedyny podaje informację, że Józef „był uczniem Jezusa, ale się z tym krył ze strachu przed Żydami” (Mt 27:57-60; Mk 15:43-46; Łk 23:50-53; Jn 19:38-42).

Arymatei: Zob. komentarz do Mt 27:57.

członek Rady: Lub „radny”, czyli członek Sanhedrynu, żydowskiego sądu najwyższego z siedzibą w Jerozolimie (zob. komentarz do Mt 26:59 i Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”).

grobowcu: Zob. komentarz do Mt 27:60.

kamień: Najwyraźniej kamień ten był okrągły, ponieważ w tym wersecie powiedziano, że został ‛przytoczony’, a w Mk 16:4, że po zmartwychwstaniu Jezusa został „odtoczony”. Mógł ważyć tonę, a nawet więcej. Mateusz w swoim sprawozdaniu nazywa go „dużym kamieniem” (Mt 27:60).