życie: Lub „duszę” (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

życie uratować czy odebrać: Lub „duszę ocalić czy zabić” (zob. Słowniczek pojęć, „Dusza”).

z oburzeniem, przejęty smutkiem: Tylko Marek opisuje reakcję Jezusa na niewrażliwość serc przywódców religijnych, która uwidoczniła się w tej sytuacji (Mt 12:13; Łk 6:10). Ten poruszający opis uczuć Jezusa powstał najprawdopodobniej dzięki informacjom pochodzącym od Piotra, który był człowiekiem bardzo emocjonalnym (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka”).

zaczęli się naradzać: Jest to pierwsza z dwóch opisanych w Biblii sytuacji, kiedy faryzeusze oraz członkowie stronnictwa Heroda, czyli dwie przeciwne grupy, wspólnie się naradzają, żeby pozbyć się Jezusa. Druga sytuacja miała miejsce blisko dwa lata później, zaledwie trzy dni przed śmiercią Jezusa. Wskazuje to, że te dwa stronnictwa spiskowały przeciwko Jezusowi przez dłuższy czas (Mt 22:15-22).

członkami stronnictwa Heroda: Zob. Słowniczek pojęć.

jeziora: Chodzi o Jezioro Galilejskie (zob. komentarz do Mt 4:18).

Idumei: Kiedy Jezus pełnił służbę, Idumea była najdalej na pd. położonym regionem w rzymskiej prowincji Judea (zob. Dodatek B10). Nazwa ta z greckiego oznacza „[kraj] Edomitów”. Początkowo Edomici zajmowali teren na pd. od Morza Martwego (zob. Dodatek B3 i B4). W VI w. p.n.e. zostali podbici przez babilońskiego króla Nabonida, a najpóźniej w IV w. p.n.e. krainę tę przejął jeden z ludów arabskich, Nabatejczycy. Dlatego Edomici przenieśli się na pn., do Negebu, i zamieszkiwali teren aż po Hebron. Ten obszar został nazwany Idumeą. Później Edomitów podbili Hasmoneusze (Machabeusze) i pod groźbą wygnania zmusili ich do poddania się obrzezaniu oraz życia według żydowskiego prawa. Wśród tych, którzy je przyjęli i dostosowali się do żydowskich zwyczajów, byli przodkowie Herodów.

zza Jordanu: Najwyraźniej chodzi o region po wsch. stronie Jordanu, znany też jako Perea (od gr. słowa péran, które znaczy „druga strona; za [czymś]”).

żeby nie ujawniały, kim jest: Czyli żeby nie ujawniały jego tożsamości. Chociaż nieczyste duchy wiedziały, że Jezus jest „Synem Bożym”, i tak go nazywały (w. 11), Jezus nie pozwolił, by o nim świadczyły. Demony są wyrzutkami, buntownikami, wrogami Boga i nienawidzą tego, co święte (zob. komentarz do Mk 1:25). Podobnie jak Jezus postąpił apostoł Paweł. Gdy pewna dziewczyna pod wpływem „demona wróżbiarstwa” nazywała Pawła i Sylasa „niewolnikami Boga Najwyższego”, którzy ‛głoszą o drodze prowadzącej do wybawienia’, apostoł wypędził z niej tego ducha (Dz 16:16-18).

apostołami: Lub „posłanymi; wysłannikami”. Użyte tu greckie słowo apòstolos pochodzi od czasownika apostéllo, który występuje w drugiej części tego wersetu i został oddany jako „posyłać” (zob. komentarz do Mt 10:2).

któremu nadał imię Piotr: Imię, które nadał Szymonowi Jezus, znaczy „odłam skalny; kamień” (Jn 1:42). W wypadku Natanaela Jezus potrafił dostrzec, że jest on człowiekiem, „w którym nie ma fałszu” (Jn 1:47), i podobnie był w stanie ustalić, jaką osobowość ma Piotr. Pod niejednym względem odznaczał się on cechami typowymi dla skał, co było widoczne zwłaszcza po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa (zob. komentarz do Mt 10:2).

Boanerges: To semickie wyrażenie występuje tylko w sprawozdaniu Marka. Jezus nadał Jakubowi i Janowi ten przydomek zapewne dlatego, że trafnie odzwierciedlał on ich płomienny entuzjazm (Łk 9:54).

co znaczy: Marek objaśnia lub podaje tłumaczenie terminów, które Żydzi dobrze znali, co wskazuje, że spisał swoje sprawozdanie z myślą o nie-Żydach.

synowie gromu: W języku hebrajskim, aramejskim i greckim wyrażenia „syn [kogoś, czegoś]” można użyć, żeby wskazać na cechę wyróżniającą jakąś osobę albo żeby scharakteryzować grupę osób (zob. komentarz do słowa Boanerges w tym wersecie i komentarz do Dz 4:36).

Bartłomiej: Imię to znaczy „syn Tolmaja”. Bartłomiej na ogół jest utożsamiany ze wspomnianym przez Jana Natanaelem (Jn 1:45, 46). Z porównania Ewangelii wynika, że Mateusz i Łukasz łączą Bartłomieja z Filipem tak samo, jak Jan łączy z Filipem Natanaela (Mt 10:3; Łk 6:14).

Jakub, syn Alfeusza: Najwyraźniej chodzi o tego samego ucznia, który w Mk 15:40 został nazwany „Jakubem Mniejszym”. Uważa się, że Alfeusz to ta sama osoba, co Klopas (Jn 19:25), a to by oznaczało, że był on mężem „drugiej Marii” (Mt 27:56; 28:1; Mk 15:40; 16:1; Łk 24:10). Alfeusz, o którym tu mowa, to najwyraźniej inny Alfeusz niż ojciec Lewiego wspomniany w Mk 2:14.

Tadeusz: W Łk 6:16 oraz Dz 1:13, gdzie wymieniono imiona apostołów, zamiast Tadeusza występuje „Judas, syn Jakuba”, z czego by wynikało, że Tadeusz to inne imię apostoła nazwanego przez Jana „Judasem, nie Iskariotem” (Jn 14:22). Imienia Tadeusz używano być może w tym celu, żeby nie pomylić tego apostoła ze zdrajcą Jezusa, Judaszem, którego imię po grecku brzmiało tak samo.

Kananejczyk: Określenie odróżniające apostoła Szymona od innego apostoła — Szymona Piotra (Mt 10:4). Przypuszczalnie wywodzi się z hebrajskiego lub aramejskiego i znaczy „gorliwiec; entuzjasta”. Łukasz nazwał tego Szymona „Gorliwym”, używając greckiego słowa zelotés, które też znaczy „gorliwiec; entuzjasta” (Łk 6:15; Dz 1:13). Możliwe, że Szymon należał kiedyś do zelotów (żydowskiego stronnictwa walczącego z Rzymianami), ale ten przydomek mógł również otrzymać z powodu swojej gorliwości i entuzjazmu.

Iskariot: Zob. komentarz do Mt 10:4.

jego krewni: Może chodzić między innymi o przyrodnich braci Jezusa — Jakuba i Judasa (Judę), którzy są też pisarzami ksiąg biblijnych. Imiona czterech przyrodnich braci Jezusa wymieniono w Mt 13:55 i Mk 6:3 (zob. komentarz do Mt 13:55).

Belzebuba: Określenie odnoszące się do Szatana (zob. komentarz do Mt 10:25).

przykładów: Zob. komentarz do Mt 13:3.

dom: Chodzi o domowników. W językach oryginału ten termin mógł się odnosić do pojedynczej rodziny lub do wszystkich osób mieszkających w danym domu; określano tak również osoby związane z dworem królewskim (Dz 7:10; Flp 4:22). Czasami „domem” nazywano panujące dynastie — np. dynastię Herodów, w której powszechne były podziały i ostatecznie przyczyniły się do jej upadku.

zdoła się ostać: Lub „będzie trwać” (zob. komentarz do słowa dom w tym wersecie).

zbluźnił przeciw duchowi świętemu: Określenie „bluźnierstwo” odnosi się do wypowiadania oszczerstw, zniewag i obelg przeciwko Bogu lub rzeczom świętym. Ponieważ duch święty pochodzi od samego Boga, to umyślne przeciwstawianie się mu lub kwestionowanie jego działania jest równoznaczne z bluźnierstwem przeciwko Bogu. Z Mt 12:24, 28 i Mk 3:22 wynika, że żydowscy przywódcy religijni widzieli, jak Jezus dokonuje cudów dzięki duchowi Bożemu, a mimo to przypisywali tę moc Szatanowi Diabłu.

zawsze będzie ciążył na nim grzech: Prawdopodobnie chodzi o rozmyślny grzech, który pociąga za sobą wieczne konsekwencje. Takiego grzechu nie zakryje żadna ofiara (zob. komentarz do słów zbluźnił przeciw duchowi świętemu w tym wersecie i komentarz do Mt 12:31, gdzie znajduje się sprawozdanie równoległe).

jego bracia: Chodzi o przyrodnich braci Jezusa. Ich imiona są wymienione w Mt 13:55 i Mk 6:3 (więcej informacji o znaczeniu określenia „brat”: zob. komentarz do Mt 13:55).

To moja matka i moi bracia!: Jezus wskazuje tu na różnicę między swoimi rodzonymi braćmi — niektórzy z nich najwidoczniej w niego nie wierzyli (Jn 7:5) — a braćmi duchowymi, czyli uczniami. Jezus pokazuje, że chociaż ceni więzi łączące go z krewnymi, za najcenniejsze uważa relacje z osobami, które ‛spełniają wolę Boga’ (Mk 3:35).