nieczystymi rękami, to znaczy nieumytymi ceremonialnie: Wyjaśnienia Marka podane tutaj oraz w wersetach 3 i 4 mogły być przydatne dla osób, które nie znały określenia „nieczyste ręce”, związanego z żydowskim zwyczajem ceremonialnego obmywania rąk (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka”). Ten zwyczaj wynikał z tradycji, a nie z troski o higienę. Później w Talmudzie Babilońskim (Sota 4b) jedzenie nieumytymi rękami postawiono na równi ze współżyciem z prostytutką i powiedziano, że kto lekceważy obmywanie rąk, zostanie „wykorzeniony z tego świata”.

umyją rąk: Prawo Mojżeszowe wymagało, żeby kapłani obmyli ręce i stopy przed usługiwaniem przy ołtarzu lub wejściem do namiotu spotkania (Wj 30:18-21). Jak jednak wyjaśniono w komentarzu do Mk 7:2, faryzeusze oraz inni Żydzi w czasach Jezusa oczyszczali się ceremonialnie ze względu na ludzką tradycję. Marek jako jedyny ewangelista wspomina o tym, że ręce obmywano aż do łokci.

się (...) obmyją: W wielu starożytnych manuskryptach występuje w tym miejscu greckie słowo baptízo („zanurzyć; pogrążyć”). Słowo to najczęściej odnosi się do chrześcijańskiego chrztu, ale w Łk 11:38 zostało użyte w odniesieniu do różnych rytualnych obmywań powszechnych w tradycji żydowskiej. Inne starożytne manuskrypty zawierają w tym miejscu grecki wyraz rantízo, oznaczający „pokropić; oczyścić przez pokropienie” (Heb 9:13, 19, 21, 22). Bez względu na to, z których manuskryptów skorzystają tłumacze, ogólny sens tego wersetu będzie taki sam: pobożni Żydzi nie jedli, dopóki w jakiś sposób nie oczyścili się ceremonialnie. Ze znalezisk archeologicznych w Jerozolimie wynika, że w tamtych czasach Żydzi korzystali z rytualnych basenów, co przemawiałoby za użyciem w tym kontekście czasownika baptízo („zanurzyć się”).

zanurzanie w wodzie: Dosł. „chrzty”. Greckie słowo baptismoús występuje tu w odniesieniu do rytualnego oczyszczania, praktykowanego w czasach Jezusa przez niektórych religijnych Żydów. Chrzcili oni, czyli zanurzali w wodzie, kielichy, dzbany i naczynia miedziane, używane podczas posiłków.

obłudnikach: Zob. komentarz do Mt 6:2.

korban: Greckie słowo korbán pochodzi od hebrajskiego korbán, oznaczającego dar ofiarny. Ten hebrajski wyraz często występuje w księgach Kapłańskiej i Liczb i odnosi się zarówno do krwawych, jak i bezkrwawych darów ofiarnych (Kpł 1:2, 3; 2:1; Lb 5:15; 6:14, 21). W Mt 27:6 pojawia się spokrewnione z nim określenie korbanás, oddane jako „święty skarbiec” (zob. komentarz do Mt 27:6).

dar poświęcony Bogu: Uczeni w piśmie i faryzeusze nauczali, że pieniądze, mienie lub cokolwiek innego, co ktoś poświęcił jako dar dla Boga, należy do świątyni. Zgodnie z tradycją syn mógł zatrzymać u siebie poświęcony dar i dalej sam z niego korzystać, twierdząc, że jest to dar zarezerwowany dla świątyni. Najwyraźniej w ten sposób niektórzy uchylali się od obowiązku dbania o rodziców (Mk 7:12).

Niektóre manuskrypty zawierają w tym miejscu słowa: „Kto ma uszy, żeby słuchać, niech słucha”, ale nie pojawiają się one w ważnych wczesnych manuskryptach. Dlatego najwyraźniej nie występowały w oryginalnym tekście Ewangelii według Marka. Jednak podobne słowa, będące częścią natchnionych Pism, można znaleźć w Mk 4:9, 23. Niektórzy bibliści uważają, że jakiś przepisywacz dopisał to zdanie zaczerpnięte z Mk 4:9, 23 jako naturalną kontynuację wersetu 14 (zob. Dodatek A3).

W ten sposób Jezus uznał wszystkie pokarmy za czyste: Grecki tekst dopuszcza możliwość odczytania tych słów jako kontynuacji wypowiedzi Jezusa. Ale według większości tłumaczy są to spostrzeżenia Marka dotyczące tego, co wynika z wyjaśnień dopiero co udzielonych przez Jezusa. Z tego, co powiedział Jezus, nie wynika, że Żydzi mogli odtąd spożywać pokarmy uznawane przez Prawo Mojżeszowe za nieczyste. To prawo obowiązywało aż do śmierci Jezusa. Komentarz Marka należy rozpatrywać z uwzględnieniem tła historycznego (Kpł, rozdz. 11; Dz 10:9-16; Kol 2:13, 14). Przywódcy religijni, którzy ślepo trzymali się tradycji, sądzili, że nawet spożywając „czyste” pokarmy, człowiek staje się nieczysty, jeśli wcześniej nie podda się skomplikowanym rytuałom oczyszczania, niewymaganym przez Prawo. Dlatego komentarz Marka najwyraźniej należy rozumieć następująco: Jezus stwierdził, iż pokarmy „czyste” według Prawa Mojżeszowego nie powodują czyjejś nieczystości tylko dlatego, że dana osoba przed ich zjedzeniem nie zastosowała się do ludzkiej tradycji i nie oczyściła ceremonialnie rąk. Ponadto niektórzy uważają, że Marek odniósł się do tego, jakie zastosowanie słowa Jezusa miały mieć dla chrześcijan w przyszłości. Zanim Marek napisał swoją Ewangelię, Piotr otrzymał już wizję, w której usłyszał sformułowania podobne do tych użytych przez Marka — że „Bóg oczyścił” pokarmy uznawane w Prawie Mojżeszowym za nieczyste (Dz 10:13-15). Wygląda więc na to, że omawiane słowa z Mk 7:19 są natchnionym podsumowaniem tego, co wynika z wypowiedzi Jezusa, a nie słowami samego Jezusa.

niemoralnych kontaktów seksualnych: Dosł. „rozpust” (zob. komentarz do Mt 15:19).

niewierności małżeńskiej: Dosł. „cudzołóstw”. Greckie słowo moicheía („cudzołóstwo”) zostało użyte tu w liczbie mnogiej (zob. Słowniczek pojęć, „Cudzołóstwo”).

rozpasania: Lub „bezwstydnego postępowania”. Grecki termin asélgeia odnosi się do czynów, które są poważnym naruszeniem praw Bożych i odzwierciedlają bezczelną, jawnie lekceważącą postawę (zob. Słowniczek pojęć).

zawistnego oka: Dosł. „niegodziwego oka; złego oka”. „Oko” występuje tu w znaczeniu przenośnym i odnosi się do intencji, usposobienia i uczuć danej osoby. Wyrażenie „zawistne oko” można też oddać jako „zawiść” (zob. komentarze do Mt 6:23; 20:15).

Syrofenicjanka: Lub „kobieta urodzona w Syrofenicji”. Określenie „Syrofenicjanka” — połączenie słów „Syryjka” i „Fenicjanka” — przypuszczalnie wywodziło się stąd, że Fenicja wchodziła w skład rzymskiej prowincji Syria (zob. komentarz do Mt 15:22, w którym tę kobietę nazwano „Fenicjanką”, inaczej „Kananejką”).

pochodzenia greckiego: Dosł. „Greczynka”.

dzieciom (...) szczeniętom: Ponieważ według Prawa Mojżeszowego psy były nieczyste, w Biblii termin ten często jest używany w sensie negatywnym (Kpł 11:27; Mt 7:6; Flp 3:2; Obj 22:15). Jednak ze sprawozdań Mateusza (15:26) i Marka wynika, że Jezus posłużył się tu zdrobnieniem oznaczającym „szczenię”, „pieska” lub „psa domowego”, co łagodziło to porównanie. Być może chciał w ten sposób wywołać miłe, ciepłe skojarzenia ze zwierzętami trzymanymi w domach przez ludzi niebędących Żydami. Przyrównując Izraelitów do „dzieci”, a nie-Żydów do „szczeniąt”, Jezus wskazał, kto ma pierwszeństwo. W domu, w którym były i dzieci, i psy, w pierwszej kolejności karmiono dzieci.

Dekapol: Zob. Słowniczek pojęć i Dodatek B10.

niesłyszącego, który miał wadę mowy: O tym, że Jezus uzdrowił niesłyszącego, który miał wadę mowy, wspomina tylko Marek (Mk 7:31-37).

wziął go na stronę: Jezus zazwyczaj tego nie robił, kiedy kogoś uzdrawiał. Prawdopodobnie chciał, żeby ten mężczyzna nie czuł się skrępowany. Jezus pragnął mu pomóc w możliwie najbardziej życzliwy sposób.

splunął: Zarówno część Żydów, jak i niektórzy poganie uważali splunięcie za metodę lub symbol leczenia. Dlatego Jezus mógł splunąć po to, by dać temu człowiekowi do zrozumienia, że zamierza go uzdrowić. Z pewnością jednak nie użył śliny jako naturalnego leku.

westchnął głęboko: Marek często opisuje uczucia Jezusa, znane mu zapewne z opowiadań Piotra, który był człowiekiem bardzo emocjonalnym (zob. „Wprowadzenie do Ewangelii według Marka”). Użyty tu czasownik może opisywać połączone z modlitwą głębokie westchnienie, świadczące o współczuciu Jezusa dla tego człowieka, a nawet bólu odczuwanym przez Jezusa na myśl o cierpieniach wszystkich ludzi. Pokrewny czasownik w Rz 8:22 opisuje ‛wzdychanie’ całego stworzenia.

Effata: Zdaniem części biblistów ta grecka transliteracja pochodzi od hebrajskiego rdzenia oznaczającego „otworzyć się”, oddanego w Iz 35:5 jako „zaczną słyszeć”. Użycie przez Jezusa tego sformułowania musiało pozostawić niezatarty ślad w pamięci naocznych świadków tego wydarzenia. Mógł wśród nich być Piotr, który najprawdopodobniej słowo w słowo zrelacjonował wszystko Markowi. Sformułowanie effata, podobnie jak zwrot „Talita kumi” (Mk 5:41), to jeden z nielicznych wypadków, kiedy w Biblii zacytowano wypowiedź Jezusa w oryginalnym brzmieniu.