apostołów: Lub „posłanych; wysłanników”. Greckie słowo apòstolos pochodzi od czasownika apostéllo, który znaczy „wysyłać; odsyłać; posyłać” (Mt 10:5; Łk 11:49; 14:32). Tego słowa w podstawowym znaczeniu użył Jezus w wypowiedzi z Jn 13:16, gdzie oddano je jako „posłaniec”.

Szymon, zwany Piotrem: Piotr jest w Biblii nazywany pięcioma różnymi imionami: 1) Symeon, które jest grecką transliteracją hebrajskiego imienia; 2) greckim Szymon (zarówno Symeon, jak i Szymon pochodzą od hebr. czasownika oznaczającego „słyszeć; słuchać”); 3) Piotr (gr. imię, które znaczy „odłam skalny”; w Biblii określa tylko tego apostoła); 4) Kefas, które jest semickim odpowiednikiem imienia Piotr (imię Kefas może być spokrewnione z hebr. słowem kefím [„skały”], użytym w Hi 30:6 i Jer 4:29); oraz 5) Szymon Piotr (Dz 15:14; Jn 1:42; Mt 16:16).

Bartłomiej: Imię to znaczy „syn Tolmaja”. Bartłomiej na ogół jest utożsamiany ze wspomnianym przez Jana Natanaelem (Jn 1:45, 46). Z porównania Ewangelii wynika, że Mateusz i Łukasz łączą Bartłomieja z Filipem tak samo, jak Jan łączy z Filipem Natanaela (Mt 10:3; Łk 6:14).

Mateusz: Znany też jako Lewi (zob. komentarze do Mk 2:14 i Łk 5:27).

poborca podatkowy: Jako były poborca podatkowy, Mateusz, który napisał tę Ewangelię, wielokrotnie wymienia liczby i kwoty (Mt 17:27; 26:15; 27:3). Robi to też z większą dokładnością niż inni ewangeliści. Podzielił rodowód Jezusa na trzy części po 14 pokoleń (Mt 1:1-17). W modlitwie wzorcowej wymienił siedem próśb (Mt 6:9-13), w Mt 13 spisał siedem przykładów, a w Mt 23:13-36 siedem „biada”. Żeby znaleźć dodatkowe informacje na temat określenia „poborca podatkowy”, zob. komentarz do Mt 5:46.

Jakub, syn Alfeusza: Zob. komentarz do Mk 3:18.

Tadeusz: W Łk 6:16 oraz Dz 1:13, gdzie wymieniono imiona apostołów, zamiast Tadeusza występuje „Judas, syn Jakuba”, z czego by wynikało, że Tadeusz to inne imię apostoła nazwanego przez Jana „Judasem, nie Iskariotem” (Jn 14:22). Imienia Tadeusz używano być może w tym celu, żeby nie pomylić tego apostoła ze zdrajcą Jezusa, Judaszem, którego imię po grecku brzmiało tak samo.

Kananejczyk: Określenie odróżniające apostoła Szymona od innego apostoła, Szymona Piotra (Mk 3:18). Przypuszczalnie wywodzi się z hebrajskiego lub aramejskiego i znaczy „gorliwiec; entuzjasta”. Łukasz nazwał tego Szymona „Gorliwym”, używając greckiego słowa zelotés, które też znaczy „gorliwiec; entuzjasta” (Łk 6:15; Dz 1:13). Możliwe, że Szymon należał kiedyś do zelotów (żydowskiego stronnictwa walczącego z Rzymianami), ale ten przydomek mógł również otrzymać z powodu swojej gorliwości i entuzjazmu.

Iskariot: Może znaczyć „człowiek z Keriot”. Ojciec Judasza, Szymon, również został nazwany „Iskariotem” (Jn 6:71). Jak się przypuszcza, to określenie wskazuje, że Szymon i Judasz pochodzili z miasta Keriot-Checron w Judei (Joz 15:25). W takim wypadku Judasz byłby jedynym Judejczykiem wśród 12 apostołów; pozostali pochodzili z Galilei.

głoście: Chodzi o otwarte, publiczne obwieszczanie (zob. komentarz do Mt 3:1).

Przybliżyło się Królestwo Niebios: Zob. komentarz do Mt 4:17.

trędowatych: Zob. komentarz do Mt 8:2 i Słowniczek pojęć, „Trąd; trędowaty”.

zatrzymajcie się: Zob. komentarz do Mk 6:10.

pozdrówcie: Żydzi zazwyczaj pozdrawiali się słowami: „Pokój tobie” (Sdz 19:20; Mt 10:13; Łk 10:5).

strząśnijcie pył ze swoich nóg: Gest ten oznaczał, że uczniowie nie ponoszą odpowiedzialności za konsekwencje wynikające z osądu Bożego. Podobny zwrot występuje w Mk 6:11 oraz Łk 9:5. Marek i Łukasz dodają sformułowanie „na świadectwo przeciw nim”. Paweł i Barnabas zastosowali się do tego polecenia w Antiochii Pizydyjskiej (Dz 13:51). Ponadto Paweł zrobił coś podobnego w Koryncie — strząsnął pył ze swoich szat, po czym dodał: „Niech wasza krew spadnie na wasze głowy. Ja jestem czysty” (Dz 18:6). Takie gesty mogły być uczniom dobrze znane. Ponieważ pobożni Żydzi podróżujący przez kraje pogańskie uważali tamtejszy pył za nieczysty, to zanim wrócili na tereny żydowskie, strząsali go ze swoich sandałów. Jednak Jezus, podając uczniom wspomnianą wskazówkę, najwyraźniej miał na myśli co innego.

Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

lżej będzie: Zob. komentarz do Łk 10:12.

ostrożni jak węże: Ostrożność w tym kontekście oznacza bycie rozważnym, rozsądnym i roztropnym. Jak zauważają zoolodzy, większość węży jest ostrożna i woli uciec niż zaatakować. Dlatego Jezus zachęca swoich uczniów, żeby byli ostrożni w kontaktach z przeciwnikami i podczas działalności kaznodziejskiej unikali potencjalnych niebezpieczeństw.

zarazem niewinni jak gołębie: Obie części rady Jezusa (żeby być i ostrożnym, i niewinnym) wzajemnie się uzupełniają (zob. komentarz do słów ostrożni jak węże w tym wersecie). Greckie słowo oddane jako „niewinny” (dosł. „czysty”, czyli „niezepsuty”) występuje też w Rz 16:19 („jeśli chodzi o zło, żebyście byli niewinni”) i w Flp 2:15 („stać się ludźmi nienagannymi i niewinnymi, dziećmi Bożymi”). W Mt 10:16 „niewinność” najwyraźniej obejmuje uczciwość, szczerość, niedopuszczanie się oszustwa i kierowanie się czystymi pobudkami. Te i podobne cechy w hebrajskich obrazach słownych i poezji czasami symbolizuje gołąb (PnP 2:14; 5:2; por. komentarz do Mt 3:16). Jezus chciał podkreślić, że kiedy jego naśladowcy będą prześladowani, jak owce między wilkami, będą musieli przejawiać równocześnie cechy węży i gołębi, zachowując ostrożność, spryt, czystość serca, nienaganność i niewinność (Łk 10:3).

lokalnym sądom: W Chrześcijańskich Pismach Greckich słowo synédrion (w tym miejscu w lm. i oddane jako „lokalne sądy”) najczęściej odnosi się do Sanhedrynu — żydowskiego sądu najwyższego z siedzibą w Jerozolimie (zob. Słowniczek pojęć, „Sanhedryn”, i komentarze do Mt 5:22; 26:59). Ale było to też ogólne określenie zgromadzenia lub zebrania. W tym wersecie odnosi się do lokalnych sądów, których posiedzenia odbywały się niekiedy w synagogach i które miały prawo skazywać na karę chłosty oraz wykluczać ze społeczności (Mt 23:34; Mk 13:9; Łk 21:12; Jn 9:22; 12:42; 16:2).

Z powodu mojego imienia: Zob. komentarz do Mt 24:9.

wytrwa: Zob. komentarz do Mt 24:13.

Syn Człowieczy: Zob. komentarz do Mt 8:20.

Belzebubem: Być może jest to inna forma imienia Baal-Zebub, które nosił Baal czczony przez Filistynów z Ekronu i które znaczyło „pan much” (2Kl 1:3). W niektórych greckich manuskryptach użyto form „Beelzebul” lub „Beezebul”, co może znaczyć „pan wyniosłego miejsca [zamieszkania]”. A jeśli była to gra słów nawiązująca do niewystępującego w Biblii hebrajskiego wyrazu zével („gnój”), określenie to mogło znaczyć „pan gnoju”. Jak wynika z Mt 12:24, imię Belzebub odnosi się do Szatana — władcy (księcia) demonów.

tym bardziej: Zob. komentarz do Mt 7:11.

w świetle: Czyli otwarcie, publicznie.

rozgłoście z dachów: Zwrot oznaczający „publicznie ogłosić”. W czasach biblijnych domy miały płaskie dachy. Można było z nich coś ogłosić lub upublicznić pewne działania (2Sm 16:22).

duszy: Lub „życia”. Chodzi o przyszłe życie odzyskane podczas zmartwychwstania. Grecki wyraz psyché i jego hebrajski odpowiednik néfesz (oba w wielu przekładach Biblii oddawane jako „dusza”) zasadniczo odnoszą się do 1) człowieka, 2) zwierzęcia lub 3) życia człowieka albo zwierzęcia (Rdz 1:20; 2:7; Lb 31:28; 1Pt 3:20; zob. też przypisy). Przykłady użycia greckiego psyché w znaczeniu „życie człowieka” można znaleźć w Mt 6:25; 10:39; 16:25, 26; Mk 8:35-37; Łk 12:20; Jn 10:11, 15; 12:25; 13:37, 38; 15:13; Dz 20:10. Takie fragmenty biblijne pomagają właściwie zrozumieć, co oznaczają omawiane słowa Jezusa (zob. Słowniczek pojęć).

Tego, który i duszę, i ciało może zgładzić: Tylko Bóg jest w stanie zniszczyć „duszę” człowieka (w tym kontekście oznaczającą jego perspektywy na przyszłe życie) albo wskrzesić kogoś do życia wiecznego. Jest to jeden z przykładów pokazujących, że greckie słowo tłumaczone na „dusza” odnosi się do czegoś śmiertelnego i zniszczalnego. Inne przykłady można znaleźć w Mk 3:4; Łk 17:33; Jn 12:25; Dz 3:23.

Gehennie: Termin ten oznacza wieczną zagładę (zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć).

wróbli: Greckie określenie strouthíon jest zdrobnieniem oznaczającym dowolnego małego ptaka. Często jednak odnosi się do wróbli, najtańszych ze wszystkich ptaków, które sprzedawano jako pożywienie.

za jedną drobną monetę: Dosł. „za assariona”, będącego wynagrodzeniem za 45 minut pracy (zob. Dodatek B14). Przy tej okazji, w czasie trzeciej podróży po Galilei, Jezus mówi, że dwa wróble kosztują assariona. Najwyraźniej jakiś rok później, podczas służby w Judei, wspomina, że za dwa assariony można kupić pięć wróbli (Łk 12:6). Jak wynika z porównania tych dwóch sprawozdań, wróble miały tak małą wartość dla handlarzy, że piątego dodawali za darmo.

Nawet wszystkie wasze włosy na głowie są policzone: Ocenia się, że liczba włosów na głowie człowieka wynosi średnio ponad 100 000. Gruntowna wiedza Jehowy o tak drobnych szczegółach świadczy o tym, że bardzo interesuje się On każdym naśladowcą Chrystusa.

wziąć na siebie: Dosł. „podnieść; chwycić”. Sformułowanie użyte w sensie przenośnym. Oznacza, że ktoś bierze na siebie odpowiedzialność związaną ze staniem się uczniem Jezusa i jest gotowy ponosić wynikające z tego konsekwencje.

pala męki: Lub „pala egzekucyjnego”. Jest to pierwsze wystąpienie greckiego słowa stauròs, które w klasycznej grece oznacza przede wszystkim pionowy słup lub pal. W sensie przenośnym czasami wyobraża cierpienia, hańbę, udręki, a nawet śmierć zadaną komuś dlatego, że naśladuje Jezusa (zob. Słowniczek pojęć).

życie: Lub „duszę” (zob. Słowniczek pojęć).

ponieważ jest on prorokiem: Dosł. „w imię proroka”. Użyte tu greckie sformułowanie wskazuje na uznawanie funkcji i pracy proroka (por. komentarz do Mt 28:19).

nagrodę jak prorok: Osoby, które przyjmują i wspierają prawdziwych proroków Bożych, zostaną hojnie nagrodzone. Było tak np. w wypadku wdowy, o której mowa w 1Kl 17.