Zapewniam: Zob. komentarz do Mt 5:18.

wielki kamień młyński: Lub „kamień młyński, jaki jest obracany przez osła”. Dosł. „kamień młyński osła”. Taki kamień, prawdopodobnie o średnicy 1,2—1,5 m, ważył tak dużo, że musiał być obracany przez osła.

doprowadza (...) do upadku: W języku greckim wyraz skándalon, przetłumaczony tu na „doprowadzać do upadku”, prawdopodobnie początkowo odnosił się do pułapki; niektórzy uważają, że chodziło o drążek z przymocowaną do niego przynętą. W szerszym znaczeniu słowem tym zaczęto określać każdą przeszkodę powodującą czyjeś potknięcie lub upadek. W sensie przenośnym odnosi się ono do czynów albo okoliczności, które sprawiają, że ktoś schodzi na złą drogę, potyka się lub upada pod względem moralnym bądź też ulega grzechowi. W Mt 18:8, 9 występuje pokrewny czasownik skandalízo, przetłumaczony na „prowadzić do upadku”, który można też oddać jako „stać się sidłem; być przyczyną grzechu”.

odetnij ją: Jezus posłużył się hiperbolą. Powiedział, że dana osoba powinna być gotowa poświęcić coś tak cennego jak ręka, noga lub oko, zamiast z ich powodu dopuścić się niewierności i zgrzeszyć (Mt 18:9). Oczywiście nie zachęcał do samookaleczania ani nie sugerował, że człowiek jest zmuszony spełniać wolę swoich kończyn lub oczu. Chodziło mu o to, że powinniśmy odrzucić, niejako odciąć sobie część ciała, która przyczyniłaby się do popełnienia przez nas grzechu (por. Kol 3:5). Nie możemy pozwolić, żeby cokolwiek przeszkodziło nam w osiągnięciu życia wiecznego.

Gehenny: Zob. komentarz do Mt 5:22 i Słowniczek pojęć.

ich aniołowie: Zarówno z Pism Hebrajskich, jak i Chrześcijańskich Pism Greckich wynika, że słudzy Boży zawsze mogą liczyć na ochronę niewidzialnej armii aniołów (2Kl 6:15-17; Ps 34:7; 91:11; Dz 5:19; Heb 1:14). W językach biblijnych wyrazy tłumaczone na „anioł” przede wszystkim znaczą „posłaniec” (zob. komentarz do Jn 1:51). Słowa Jezusa o tych małych (czyli jego uczniach) i „ich aniołach” nie oznaczają, że każdy oddany Bogu chrześcijanin ma przydzielonego anioła stróża. Aniołowie dbają jednak o duchową pomyślność prawdziwych chrześcijan jako całej społeczności i bardzo interesują się każdym uczniem Chrystusa (zob. komentarz do Dz 12:15).

zawsze mają dostęp do mojego (...) Ojca: Dosł. „oglądają oblicze mojego Ojca”. Jedynie stworzenia duchowe mogą przebywać w bezpośredniej obecności Boga, dlatego tylko one widzą Jego twarz (Wj 33:20).

Niektóre manuskrypty zawierają w tym miejscu słowa: „Przecież Syn Człowieczy przyszedł, żeby zbawić to, co zginęło”. Ale nie występują one w najstarszych i najbardziej wiarygodnych manuskryptach. Podobne zdanie w natchnionym tekście Biblii można znaleźć w Łk 19:10. Niektórzy uważają, że jakiś przepisywacz zaczerpnął to zdanie z relacji Łukasza (zob. Dodatek A3).

mój: Niektóre starożytne manuskrypty zawierają w tym miejscu słowo „wasz”.

twój brat: Zob. komentarz do Mt 5:23.

zborowi: Zgodnie z Prawem Mojżeszowym w trakcie rozpatrywania spraw sądowniczych zbór Izraela reprezentowali sędziowie i inni zwierzchnicy (Pwt 16:18). W czasach Jezusa oskarżeni odpowiadali przed lokalnymi sądami składającymi się ze starszych Izraela (Mt 5:22). Później w każdym zborze chrześcijańskim w roli sędziów występowali odpowiedzialni mężczyźni ustanowieni przez ducha świętego (Dz 20:28; 1Ko 5:1-5, 12, 13). Żeby znaleźć dodatkowe informacje na temat określenia „zbór”, zob. komentarz do Mt 16:18 i Słowniczek pojęć, „Zbór”.

jak człowiek z innych narodów i jak poborca podatkowy: Czyli jak ktoś, z kim Żydzi nie utrzymywali kontaktów, jeśli nie było to konieczne (por. Dz 10:28).

cokolwiek zwiążecie (...), rozwiążecie: W tym kontekście „związać” najwyraźniej znaczy „uznać za winnego”, a „rozwiązać” znaczy „uniewinnić”. Użyta tu liczba mnoga („zwiążecie”) wskazuje, że takich decyzji nie miał podejmować sam Piotr, ale że mieli w tym uczestniczyć też inni odpowiedzialni mężczyźni (por. komentarz do Mt 16:19).

będą to rzeczy już związane (...), będą to rzeczy już rozwiązane: Użyte tu greckie czasowniki występują w rzadko spotykanej formie (czasownik „być” w czasie przyszłym połączony z imiesłowem biernym utworzonym od czasowników dokonanych „związać” i „rozwiązać”). Forma ta wskazuje, że wszelkie decyzje uczniów („cokolwiek zwiążecie”; „cokolwiek rozwiążecie”) miały zapadać dopiero po tym, gdy decyzje w danej sprawie zapadły w niebie, a nie na odwrót. Decyzje uczniów miały się opierać na zasadach już określonych w niebie. Nie chodziło o to, że w niebie aprobuje się albo uprawomacnia postanowienia powzięte na ziemi, ale o to, że uczniowie będą otrzymywać wskazówki z nieba. Omawiane słowa podkreślają potrzebę takiego kierownictwa, bo dzięki niemu uczniowie mogli mieć pewność, że ich decyzje podjęte na ziemi harmonizują z tymi już podjętymi w niebie (por. komentarz do Mt 16:19).

imię: Może też chodzić o działanie w charakterze przedstawicieli Jezusa, z jego upoważnienia.

77 razy: Dosł. „siedemdziesiąt razy siedem”. To greckie wyrażenie można rozumieć albo jako „70 i 7” (77 razy), albo jako „70 pomnożone przez 7” (490 razy). Takiego samego wyrażenia użyto w Septuagincie w Rdz 4:24 do oddania hebrajskiego sformułowania oznaczającego „77 razy”, co przemawia właśnie za takim tłumaczeniem w Chrześcijańskich Pismach Greckich. Niezależnie od tego, jak się rozumie to wyrażenie, powtórzenie cyfry 7 stanowiło odpowiednik sformułowania „bez ograniczeń” lub „bez końca”. Zwielokrotniając liczbę 7, Jezus uświadomił swoim uczniom, że powinni przebaczać bez ograniczeń. Tymczasem w Talmudzie Babilońskim (Joma 86b) można przeczytać: „Jeżeli człowiek popełni przewinienie, pierwszy, drugi i trzeci raz jest mu przebaczone, czwarty raz nie jest mu przebaczone”.

10 000 talentów: Na zaledwie jeden talent zwykły pracownik musiałby pracować jakieś 20 lat, więc spłacenie tak wielkiego długu zajęłoby mu tysiące lat. Jezus posłużył się tu hiperbolą, żeby pokazać, że ten dług był niemożliwy do spłacenia. 10 000 talentów srebra odpowiadało 60 000 000 denarów (zob. komentarz do Mt 18:28; Słowniczek pojęć, „Talent”, i Dodatek B14).

złożył mu hołd: Lub „pokłonił mu się”. Kiedy grecki czasownik proskynéo występuje w kontekście oddawania czci jakiemuś bogu lub bóstwu, tłumaczony jest na „czcić”. Ale w tym kontekście odnosi się do szacunku i podporządkowania, które niewolnik okazuje osobie mającej nad nim władzę (zob. komentarze do Mt 2:2; 8:2).

darując mu dług: Lub „odpuszczając mu dług”. W sensie przenośnym długi mogą oznaczać grzechy (zob. komentarz do Mt 6:12).

100 denarów: Chociaż 100 denarów to mało w porównaniu z 10 000 talentów (60 000 000 denarów), nie była to drobna suma; stanowiła równowartość wynagrodzenia pracownika za 100 dni pracy (zob. Dodatek B14).

darowałem ci cały dług: Lub „odpuściłem ci cały dług” (zob. komentarz do Mt 6:12).

strażnikom więziennym: Jest to tłumaczenie greckiego słowa basanistés. Jego podstawowe znaczenie to „zadający męki”, najprawdopodobniej dlatego, że strażnicy często poddawali więźniów okrutnym torturom. Z czasem słowem tym zaczęto nazywać wszystkich strażników, najwyraźniej dlatego, że każdy rodzaj uwięzienia (z zastosowaniem tortur czy bez) uważano za męczarnie (zob. komentarz do Mt 8:29).