Barwna historia „kraju kontrastów”

OD NASZEGO KORESPONDENTA Z BRAZYLII

KRAJ ten słusznie nazwano „krajem kontrastów”. Chociaż Brazylia leży głównie w strefie tropikalnej, charakteryzuje się zróżnicowanym klimatem — od podzwrotnikowego na południu po równikowy w dorzeczu Amazonki. Kontrasty zaznaczyły się również w historii Brazylii. Na przestrzeni lat w tym rozległym kraju, mającym przeszło 8 500 000 kilometrów kwadratowych powierzchni i 7400 kilometrów linii brzegowej, zamieszkali ludzie pochodzący z wielu kręgów kulturowych.

Kiedy 500 lat temu Portugalczycy postawili tu swą stopę, jedną z pierwszych cech, które zauważyli u tubylców, była gościnność. W roku 1500 Pero Vaz de Caminha w liście do portugalskiego króla Manuela I wspomniał, iż rdzenni Brazylijczycy z łatwością nawiązali kontakty z przybyszami i brali ich w objęcia. Ale co Portugalczycy robili w Brazylii?

Dnia 9 marca 1500 roku z Portugalii wyruszył z całą flotą Pedro Álvares Cabral. Celem jego podróży było założenie placówki handlowej w indyjskim porcie Kalikat. Zanim jednak tam dotarł, wylądował na wybrzeżu należącym dziś do brazylijskiego stanu Bahia. Było to 23 kwietnia 1500 roku.

Zdaniem pewnych uczonych Portugalczycy wiedzieli już o istnieniu Brazylii i postój Cabrala nie był przypadkowy. * W każdym razie jedynym towarem, który mogła zaoferować Brazylia, zdawała się brezylka ciernista, drzewo znane ze swego czerwonego barwnika. Chociaż istniały możliwości spożytkowania brezylki, przyprawy korzenne z Indii przedstawiały większą wartość.

Przez dziesięć lat Brazylię dzierżawił od swych władz Portugalczyk Fernando de Noronha, który zajął się eksploatacją brezylki i płacił koronie portugalskiej podatki. Ale inne  państwa europejskie również chciały rozszerzyć swe stosunki handlowe z Nowym Światem, a Noronha nie był w stanie ukrócić nielegalnego handlu prowadzonego na coraz większą skalę przez żeglarzy francuskich, angielskich i hiszpańskich. W roku 1532 Portugalczycy z obawy przed utratą Brazylii rozpoczęli kolonizację. Pierwszym dochodowym interesem okazała się uprawa trzciny cukrowej.

W XVIII wieku zaczęły prosperować kopalnie złota i diamentów. Na początku XIX wieku ważną dziedziną gospodarki w dorzeczu Amazonki stała się produkcja lateksu otrzymywanego z kauczukowców. * Później duże znaczenie w procesie urbanizacji kraju miała uprawa kawowców, z której dochód pozwolił sfinansować budowę sieci kolejowej i modernizację portów w Rio de Janeiro i Santos. Pod koniec XIX wieku połowa światowych zbiorów kawy przypadała na Brazylię, a São Paulo zyskało miano głównego ośrodka ekonomicznego kraju.

Z żalem trzeba przyznać, że pewną rolę w dziejach Brazylii odegrało niewolnictwo. Indianie byli z początku wykorzystywani przez portugalskich osadników do ścinania i transportowania brezylki. Później pracowali na plantacjach trzciny cukrowej. Niestety, mnóstwo tubylców nabawiło się europejskich chorób i zmarło. Na ich miejsce Portugalczycy sprowadzili niewolników z Afryki.

Przez lata przybyło ich miliony, a wraz z nimi pojawiło się w Brazylii afrykańskie dziedzictwo kulturowe i genetyczne. Wpływy te widać w popularnej muzyce, na przykład w sambie, a także w technice walki capoeira oraz w potrawach, między innymi w daniu zwanym feijoada, przyrządzanym z czarnej fasoli, wieprzowiny, kiełbasy i suszonej wołowiny. Wreszcie w roku 1888 w Brazylii zniesiono niewolnictwo. Wolność uzyskało jakieś 750 000 ludzi, z czego większość pracowała na plantacjach.

W XIX wieku do Brazylii zaczęły napływać miliony obcokrajowców — Hiszpanów, Japończyków, Niemców, Polaków, Włochów, a także osób pochodzenia szwajcarskiego i syryjsko-libańskiego. W Brazylii mieszka się bardzo przyjemnie. Tutejszy świat zwierząt i roślin jest niezwykle bogaty. Kraj ten rzadko nawiedzają klęski żywiołowe. Nie ma też wojen, trzęsień ziemi, wulkanów, cyklonów ani niebezpiecznych fal pływowych. Dlaczego więc nie miałbyś przyjechać do Brazylii, by poznać tutejsze atrakcje? Radość sprawi ci ta sama gościnność i piękno krajobrazu, które 500 lat temu wywarły wrażenie na Portugalczykach.

[Przypisy]

[Mapa i ilustracje na stronach 16, 17]

[Patrz publikacja]

 DORZECZE AMAZONKI

STAN BAHIA

Brasília

Rio de Janeiro

São Paulo

Santos

Wodospad Iguaçu

[Ilustracje]

1. Pedro Álvares Cabral

2. Traktat z Tordesillas, rok 1494

3. Tragarze kawy

4. Wodospad Iguaçu, widziany od strony brazylijskiej

5. Indianin Ipixuna

[Prawa własności]

Culver Pictures

Dzięki uprzejmości Archivo General de Indias, Sewilla, Hiszpania

Z książki Brazil and the Brazilians, 1857

FOTO: MOURA

 [Ilustracje na stronie 18]

1. W Brazylii żyje dużo pum

2. Orchidee w puszczy amazońskiej

3. Tradycyjny strój mieszkanek Salvadoru w stanie Bahia

4. Ara

5. Plaża Copacabana w Rio de Janeiro. Piękne wybrzeże Brazylii rozciąga się na długości około 7400 kilometrów

[Prawa własności]

Dzięki uprzejmości São Paulo Zoo

[Ilustracja na stronie 19]

Brasília — stolica państwa od roku 1960

[Ilustracja na stronie 19]

São Paulo — gospodarcze centrum Brazylii

[Prawa własności]

FOTO: MOURA

[Prawa własności do ilustracji, strona 16]

© 1996 Visual Language