Pożar! Jakiej użyć gaśnicy?

JAKŻE często przechodzimy obok wiszącego na ścianie małego, cichego „strażnika”, w ogóle nie zaprzątając sobie nim myśli! Ale któregoś dnia może się okazać, że właśnie dzięki niemu nasze biuro, fabryka albo nawet dom nie poszły z dymem. Gaśnice pozwalają opanować stosunkowo niegroźną sytuację — na przykład gdy zacznie się palić coś na patelni lub gdy od grzejnika zajmie się firanka. Przypominają broń gotową do natychmiastowego działania i przeznaczoną do zlikwidowania okrutnego wroga, zanim nabierze sił.

Ponieważ ten nieprzyjaciel pojawia się w różnych postaciach — płonąć mogą przedmioty drewniane, oleje i gazy oraz instalacje elektryczne — różne są też rodzaje gaśnic. Rzecz jasna chciałbyś wiedzieć więcej zarówno o swym wrogu, jak i o broni, którą dysponujesz. Nie znaczy to, że musisz być wyszkolony jak zawodowy strażak, ale powinieneś znać podstawowe zasady. Co na przykład byś zrobił w następującej sytuacji:

Piekarz rozgrzewał w piecu 20 nowych, natłuszczonych blach, na których chciał upiec chleb. Niestety, termostat był zepsuty, więc temperatura nagle wzrosła i olej zaczął dymić. Piekarz założył rękawice, szybko otworzył piec i wysunął stojak z blachami. Ale w tym momencie dymiący olej zetknął się z dużą ilością powietrza. Buch! Nastąpił samozapłon i pod sufit strzeliły płomienie. Piekarz, któremu na szczęście nic się nie stało, prędko wybiegł, a po kilku sekundach wrócił z gaśnicą śniegową i szybko stłumił ogień. Znowu jednak pojawiły się kłęby dymu i buchnął płomień. Wszystko powtórzyło się czterokrotnie! Obawiając się, że gaśnica wkrótce będzie pusta, piekarz wyciągnął z wiszącej obok szafki koc gaśniczy i zarzucił go na stojak. Tym razem ogień zgasł na dobre.

Kiedy trzeba opanować niewielki, lecz groźny ogień, chcemy oczywiście skorzystać z najlepszych środków, jakie mamy pod ręką. Ale gdyby piekarz wiedział o samozapłonie — który jest bardzo prawdopodobny, jeśli pojawia się dym — to po prostu wyłączyłby i zamknął piec, a wtedy temperatura obniżyłaby się w sposób naturalny. Mógłby też najpierw użyć koca gaśniczego, a dopiero potem — w razie konieczności — gaśnicy śniegowej. Tak czy inaczej, doświadczenie uczy, że warto  mieć choćby podstawową wiedzę o pożarach i najlepszych metodach ich gaszenia.

„Trójkąt”, bez którego nie może powstać ogień

Istnieje prosty i logiczny sposób zapamiętania czynników, które muszą wystąpić jednocześnie, aby mógł się odbywać proces spalania. Reguła ta brzmi: paliwo plus tlen plus wysoka temperatura równa się ogień. Jeżeli usuniesz jeden z elementów owego „trójkąta”, nie tylko zagasisz ogień, ale też uniemożliwisz ponowny zapłon. Zobaczmy, jak działa ta reguła.

PALIWO: Jak ludzie umierają bez pożywienia, tak ogień gaśnie bez paliwa. Zasadę tę wykorzystują strażacy, gdy gaszą pożary lasów i zarośli, wykonując przecinki powstrzymujące front pożaru. W kuchni wyeliminowanie paliwa może oznaczać po prostu odcięcie dopływu gazu. Jednakże w innych okolicznościach usunięcie paliwa bywa trudne lub nawet niemożliwe.

TLEN: Ogień, podobnie jak ludzie, potrzebuje też powietrza. Zdusisz go, rzucając kilka łopat ziemi lub koc gaśniczy. Warto wiedzieć, że aby stłumić pożar, wcale nie trzeba całkowicie usunąć tlenu. Wystarczy, że jego stężenie w powietrzu spadnie z 21 do 15 procent, by wiele substancji — na przykład ciecze palne lub niektóre substancje stałe — przestało się palić.

WYSOKA TEMPERATURA: Źródłem ciepła wywołującym pożar może być na przykład grzejnik, kuchenka, przeciążone gniazdo wtykowe, iskra lub żar, piorun, lotne substancje chemiczne, a także ciepło wydzielane przez rozkładające się rośliny. Jeśli widzisz dym, zwłaszcza unoszący się znad tłuszczów lub podgrzewanego oleju, pamiętaj, że w każdej chwili może nastąpić samozapłon.

Zaprojektowane z myślą o małych pożarach

W wielu mieszkaniach prywatnych nie ma sprzętu gaśniczego, ale prawo z reguły wymaga, by takie wyposażenie znajdowało się w fabrykach, biurach i budynkach użyteczności publicznej. Do podstawowych środków gaśniczych zalicza się wodę, płynne substancje chemiczne, pianę gaśniczą, proszek gaśniczy i dwutlenek węgla. Gaśnice halonowe wycofuje się z użytku, ponieważ uznano, że niszczą powłokę ozonową w atmosferze. Aby w razie niebezpieczeństwa móc wybrać odpowiedni środek gaśniczy, większość typów gaśnic oznakowano symbolami lub kolorami wskazującymi, w jakich sytuacjach można albo nie można ich używać. Zazwyczaj podaje się też litery — w Polsce od A do E — oznaczające odpowiednią klasę pożarów. Po naciśnięciu rączki sprężony gaz napędowy wymusza wypływ środka gaśniczego z dużą prędkością przez dyszę. Ponieważ gaśnice zawierają gaz pod ciśnieniem, trzeba pamiętać o dokonywaniu okresowych przeglądów. Powinno się je zawsze umieszczać blisko wyjść i tak, by były łatwo dostępne. Poznajmy teraz nieco bliżej różne rodzaje gaśnic.

Gaśnice proszkowe zawierają substancje przerywające proces spalania i są niemal uniwersalne. Z powodzeniem można je stosować  nawet przy pożarach klasy E (urządzeń pod napięciem elektrycznym). Jak widać, dzięki swej wielofunkcyjności gaśnice proszkowe idealnie nadają się do użycia w domu. Co prawda powodują duże zapylenie, ale chyba jest to cena, z którą można się pogodzić.

Gaśnica płynowa wodna znakomicie gasi papier, drewno, plastik, śmieci i tkaniny. Tego rodzaju pożary zalicza się do klasy A. Właściwości wody jako środka gaśniczego są związane z pochłanianiem przez nią ogromnych ilości ciepła. Jeśli jest jej wystarczająco dużo, obniża temperaturę znacznie szybciej, niż ogień zdąży ją na nowo podnieść, i w ten sposób go tłumi. Nie próbuj jednak gasić wodą cieczy palnych. Mógłbyś jedynie rozprzestrzenić ogień — i to błyskawicznie! A ponieważ woda przewodzi prąd elektryczny, więc ani jej samej, ani żadnego urządzenia gaśniczego, które ją zawiera, nie wolno stosować w przypadku instalacji pod napięciem.

Gaśnice płynowe z substancjami chemicznymi, w których wykorzystuje się roztwory wodne pod ciśnieniem, są szczególnie skuteczne w gaszeniu tłuszczów, ale nie produktów naftowych. Mają również zastosowanie w pożarach klasy A.

Gaśnice pianowe spełniają swe zadanie także przy pożarach klasy A, ale przede wszystkim nadają się do gaszenia cieczy palnych (smarów przemysłowych, paliw, farb), a więc pożarów zaliczanych do klasy B. Ponieważ istnieją dwa rodzaje gaśnic pianowych, upewnij się, która najlepiej odpowiada twoim potrzebom. Gaszenie płonącej cieczy polega na pokryciu jej izolującą warstwą piany, która zatrzymuje palne opary i odcina dopływ tlenu. Dlatego pianę należy delikatnie rozprowadzać, by nie mieszała się z płonącą cieczą, a raczej łagodnie na nią opadała. Nie używaj pianowych środków gaśniczych w pobliżu instalacji elektrycznej.

Gaśnice śniegowe — można nimi gasić praktycznie wszystko. Zasada działania tych gaśnic polega na wypieraniu tlenu przez dwutlenek węgla, którym są wypełnione. Ale jeśli materiał palny nie zostanie dostatecznie ochłodzony, to jak już wspomniano wcześniej, może nastąpić ponowny samozapłon. Dwutlenek węgla jest gazem, ma więc ograniczoną skuteczność na wolnym powietrzu, szczególnie jeśli wieje wiatr. Ze względu na to, że nie powoduje zabrudzeń, zaleca się stosowanie go do gaszenia delikatnych urządzeń i sprzętu elektronicznego. Ponieważ jednak nadmiar dwutlenku węgla w pomieszczeniu zamkniętym może spowodować uduszenie, opuść je natychmiast po ugaszeniu ognia i zamknij za sobą drzwi.

Koc gaśniczy * to poręczny sprzęt gaśniczy, idealny do tłumienia niewielkich pożarów, na przykład jeśli zapali się coś na kuchni lub fragment wykładziny podłogowej. Wystarczy po prostu wyciągnąć koc z niewielkiego futerału przymocowanego do ściany, rozłożyć  przed sobą w taki sposób, by się chronić przed płomieniami, i przykryć płonący przedmiot. Oczywiście powinieneś jak najszybciej wyłączyć kuchenkę — jeśli już wcześniej tego nie zrobiłeś i jeśli to w ogóle możliwe.

Ponadto koce gaśnicze mogą uratować ci życie, gdy zapali się na tobie ubranie. Pamiętaj wtedy o bardzo ważnym zaleceniu: „Zatrzymaj się, połóż na ziemi i obracaj”. Nie wolno biegać, bo to tylko podsyca płomienie. Znacznie szybciej uda ci się je zagasić, jeśli tocząc się po ziemi, zdołasz sam lub z czyjąś pomocą owinąć się kocem gaśniczym.

Lepsze od gaśnic

Najlepszą ochroną przed pożarami jest oczywiście zapobieganie im. Bądź więc rozważny. Nie pozwól, by dzieci miały dostęp do zapałek i zapalniczek. Na kuchence i w pobliżu niej nie powinieneś mieć nic, co mogłoby się zapalić. Nigdy nie gotuj w ubraniu z szerokimi, luźno zwisającymi rękawami, gdyż mogą się zająć ogniem. Zainstaluj w domu czujniki dymu.

A oto kilka dodatkowych rad. Nie obciążaj zbytnio gniazd wtykowych ani przedłużaczy. Nigdy nie pozostawiaj bez nadzoru tłuszczów na włączonej kuchence. Nie stawiaj grzejników w przypadkowych miejscach. Jeżeli koło domu przechowujesz butle z gazem, skieruj zawory bezpieczeństwa — które w razie pożaru mogą działać jak palniki — w kierunku przeciwnym do budynku. Używaj bezpieczników elektrycznych o odpowiedniej wartości. Wymieniaj uszkodzone przewody elektryczne.

Czy myślałeś o tym, żeby przećwiczyć z rodziną, jak należy się zachować w razie pożaru? Może to wam naprawdę uratować życie. Wyznacz konkretnie, gdzie macie się spotkać — może to być jakiekolwiek wyraźnie określone i bezpieczne miejsce, które łatwo znaleźć zarówno w dzień, jak i w nocy. Przydziel zadania: Kto pomoże dzieciom i niepełnosprawnym wydostać się z zagrożonego obszaru? Kto powiadomi straż pożarną? Takie ćwiczenia mogą ocalić życie, bo uczą właściwego reagowania — w sposób automatyczny i szybki.

Gdy zdarzy się najgorsze

Pamiętaj, że utracone dobra materialne da się zastąpić innymi, lecz nie można tego powiedzieć o życiu. Nie staraj się więc opanować ognia za wszelką cenę. Jeśli jednak można bezpiecznie przystąpić do gaszenia pożaru, zajmij taką pozycję, by mieć możliwość odwrotu. Ale gdybyś miał wątpliwości, czy możesz użyć gaśnicy, którą dysponujesz, albo czy wystarczy ci ona do stłumienia ognia, jak najszybciej wydostań się na zewnątrz i wezwij straż pożarną.

Zwróć też uwagę, że od dymu, zwłaszcza toksycznego, pochodzącego z materiałów syntetycznych, ginie więcej ludzi niż od płomieni — może on spowodować śmierć w czasie krótszym niż dwie minuty! Jeżeli więc uciekasz z płonącego budynku, przemieszczaj się tuż przy podłodze, gdzie jest mniej dymu i chłodniejsze powietrze. Jeśli to możliwe, zasłoń usta wilgotną szmatką. Zanim otworzysz jakieś drzwi, dotknij ich wierzchem dłoni. Jeśli są gorące, znaczy to, że po drugiej stronie też jest ogień, więc poszukaj innego wyjścia. Zamykaj za sobą wszystkie drzwi, przez które przechodzisz. Ograniczysz w ten sposób dopływ tlenu do ognia. Oczywiście w razie pożaru pod żadnym pozorem nie wolno wchodzić do windy, która może się okazać pułapką i zamienić w piekarnik!

Jeżeli więc zamierzasz wyposażyć swój dom, samochód lub firmę w jakieś zabezpieczenia przeciwpożarowe, najlepiej byłoby zasięgnąć informacji w miejscowej komendzie straży pożarnej. Szczegółowe zalecenia mogą się różnić w poszczególnych krajach i dlatego nie ujęto ich w tym artykule.

Tak czy inaczej, gdy następnym razem zobaczysz któregoś z tych cichych „strażników”, zatrzymaj się i dobrze z nim zapoznaj. Pewnego dnia możesz być mu bardzo zobowiązany.

[Przypis]

[Diagram i ilustracje na stronie 25]

[Patrz publikacja]

OGIEŃ

paliwo

temperatura

tlen

[Ilustracje]

KLASA A

KLASA B

[Prawa własności]

Chubb Fire Safety

[Ilustracje na stronie 26]

[Patrz publikacja]

Gdy zapali ci się ubranie, nie biegaj

1. ZATRZYMAJ SIĘ

2. PADNIJ

3. OBRACAJ SIĘ PO ZIEMI

[Prawa własności]

© Coastal Training Technologies Corp. Reprodukcja za zgodą

[Ilustracja na stronie 24]

W domu można stosować różne rodzaje gaśnic wielofunkcyjnych

[Prawa własności]

Ilustracja powyżej: reprodukcja za zgodą NFPA 10-1998, Portable Fire Extinguishers, Copyright © 1998, National Fire Protection Association, Quincy, Massachusetts 02269. Materiał ten nie reprezentuje kompletnego i oficjalnego stanowiska NFPA w omawianej sprawie. Wyczerpujący opis zawarto tylko w oficjalnych dokumentach.