Jak rozpoznać depresję

„Smutek to naturalne, zdrowe uczucie; depresja to choroba. Problem polega na tym, by zrozumieć i nauczyć się rozpoznawać tę różnicę” (dr David G. Fassler).

TAK jak w wypadku większości zaburzeń, depresji towarzyszą pewne ostrzegawcze symptomy. Ale wcale nie tak łatwo je rozpoznać. Dlaczego? Ponieważ niemal wszystkie nastolatki, podobnie jak dorośli, wpadają od czasu do czasu w ponury nastrój. Czym różni się depresja od zwykłego przygnębienia? W dużej mierze nasileniem i czasem trwania objawów.

Nasilenie odnosi się do stopnia, w jakim negatywne uczucia opanowują młodą osobę. Depresja to coś więcej niż chwilowa rozpacz — to przytłaczające zaburzenie emocjonalne, które znacznie dezorganizuje normalne życie nastolatka. Doktor Andrew Slaby tak opisuje udrękę chorego: „Przypomnij sobie największy ból fizyczny, jakiego kiedykolwiek doświadczyłeś — ból złamanej kości, zęba czy bóle porodowe. Wyobraź sobie, że jest dziesięciokrotnie silniejszy i że nie znasz jego przyczyny; teraz możesz mniej więcej wczuć się w cierpienie osoby pogrążonej w depresji”.

Czas trwania apatii to kolejny ważny sygnał. Jak twierdzą profesorowie klinicyści Leon Cytryn i Donald H. McKnew junior, „zaburzenie depresyjne można podejrzewać u dziecka, które nie wykazuje oznak ukojenia ani powrotu do normalnego życia po tygodniu od popadnięcia w przygnębienie (z jakiegokolwiek powodu), a w wypadku poniesienia dotkliwej dla niego straty — po sześciu miesiącach”.

Najczęstsze objawy

Depresję stwierdza się dopiero wtedy, gdy przez okres co najmniej dwóch tygodni u młodej osoby każdego dnia, i to przez większą jego część, występuje szereg określonych objawów. Stosunkowo krótki atak nosi nazwę epizodu depresji. O dystymii, bardziej przewlekłej postaci łagodnej lub umiarkowanej depresji, mówi się, gdy symptomy utrzymują się co najmniej rok, a remisja trwa nie dłużej niż dwa miesiące. Ale bez względu na rodzaj, czym właściwie objawia się depresja? *

Nagłe zmiany nastroju i zachowania. Posłuszny dotychczas nastolatek nagle zaczyna przejawiać wrogie usposobienie. Pogrążeni w depresji młodzi często przyjmują buntowniczą postawę, a nawet uciekają z domu.

 Izolacja od otoczenia. Nastolatek odsuwa się od przyjaciół. Bywa też, że to przyjaciele odsuwają się od niego, gdyż zauważają niepożądane zmiany w jego nastawieniu i zachowaniu.

Utrata zainteresowania większością zajęć. Nastolatek jest wyjątkowo bierny. Zajęcia, które jeszcze niedawno go pociągały, teraz uważa za nudne.

Wyraźne zmiany nawyków żywieniowych. Zdaniem wielu specjalistów depresji często towarzyszą (a nieraz są nią spowodowane) takie zaburzenia, jak anoreksja, bulimia czy kompulsywne objadanie się.

Zaburzenia snu. Młoda osoba śpi albo za mało, albo za dużo. Czasami cierpi na zakłócenia rytmu snu — czuwa przez całą noc, a za to w ciągu dnia zasypia.

Słabsze wyniki w nauce. Nastolatek pogrążony w depresji ma trudności w kontaktach z nauczycielami i rówieśnikami i otrzymuje coraz gorsze oceny. W końcu zupełnie nie ma ochoty chodzić do szkoły.

Ryzykanctwo lub autoagresja. Igranie ze śmiercią albo samookaleczanie (na przykład robienie sobie cięć na skórze) może dowodzić, że młody człowiek stracił chęć do życia.

Niska samoocena i nieuzasadnione poczucie winy. Nastolatek jest nadmiernie krytyczny wobec samego siebie — czuje się kompletnym nieudacznikiem, choć fakty mogą wskazywać na coś przeciwnego.

Zaburzenia psychosomatyczne. Jeżeli nie sposób ustalić fizycznej przyczyny bólów głowy, pleców, żołądka i tym podobnych dolegliwości, ich powodem może być depresja.

Nawracające myśli o śmierci lub samobójstwie. Czasami o depresji świadczy obsesyjne zainteresowanie makabryczną tematyką albo grożenie samobójstwem (zobacz poniższą ramkę).

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe

Część tych symptomów może towarzyszyć jeszcze innej zagadkowej chorobie — zaburzeniu afektywnemu dwubiegunowemu. Jak mówią doktorzy Barbara D. Ingersoll i Sam Goldstein, zaburzenie to (zwane też chorobą maniakalno-depresyjną) „charakteryzuje się przemiennym występowaniem faz depresyjnych i faz nadmiernego podwyższenia  nastroju oraz pobudzenia, znacznie wykraczających poza normalny stan dobrego samopoczucia”.

Ten okres pobudzenia nosi nazwę manii. Do jej objawów należy gonitwa myśli, niepohamowane gadulstwo i mniejsze zapotrzebowanie na sen. Chory potrafi nie spać przez wiele dni bez widocznej utraty sił. Kolejnym symptomem zaburzenia dwubiegunowego jest bardzo impulsywne działanie bez liczenia się ze skutkami. „Mania często tak wpływa na sposób myślenia, ocenę sytuacji i zachowanie w towarzystwie, że wynikają z tego poważne problemy i kłopotliwe sytuacje” — napisano w sprawozdaniu Państwowego Instytutu Zdrowia Psychicznego w USA. Jak długo trwa faza maniakalna? Niekiedy zaledwie kilka dni, ale bywa, że utrzymuje się przez kilka miesięcy, po czym ustępuje miejsca fazie depresyjnej.

Do grupy największego ryzyka należą między innymi osoby mające w rodzinie kogoś cierpiącego na to zaburzenie. Chorzy na szczęście nie są pozbawieni nadziei. Jak czytamy w książce The Bipolar Child (Dziecko z chorobą dwubiegunową), „dzięki wczesnemu rozpoznaniu i właściwemu leczeniu dzieci te oraz ich rodziny mogą prowadzić znacznie stabilniejsze życie”.

Co istotne, żaden z wymienionych objawów sam w sobie nie wskazuje na depresję ani zaburzenie afektywne dwubiegunowe. Diagnozę stawia się najczęściej wtedy, gdy przez jakiś okres występuje szereg symptomów. Wciąż jednak odpowiedzi wymaga pytanie: Dlaczego te trudne do zrozumienia zaburzenia dotykają nastolatków?

[Przypis]

[Ramka na stronie 6]

KIEDY DZIECKO CHCE UMRZEĆ

Według amerykańskiego Ośrodka Zwalczania Chorób w jednym z ostatnich lat śmiercią samobójczą zmarło więcej młodych mieszkańców USA niż wskutek raka, chorób serca, AIDS, wad wrodzonych, udaru, zapalenia płuc, grypy i przewlekłych schorzeń układu oddechowego razem wziętych. A oto inny niepokojący fakt: Nastąpił gwałtowny wzrost liczby odnotowanych samobójstw wśród młodzieży w wieku od 10 do 14 lat.

Czy samobójstwom młodocianych można zapobiec? W niektórych wypadkach tak. „Jak wynika ze statystyk, często najpierw podejmują oni próbę samobójczą lub zdradzają się ze swoimi zamiarami czy wręcz przed nimi ostrzegają” — pisze dr Kathleen McCoy. „Kiedy twoje dziecko choćby napomknie o myślach samobójczych, czas poświęcić mu baczną uwagę i być może zasięgnąć fachowej porady”.

Skoro depresja u nastolatków jest tak powszechna, rodzice i inni dorośli powinni naprawdę poważnie potraktować wszelkie sygnały, iż młoda osoba nosi się z zamiarem odebrania sobie życia. „Niemal w każdym badanym przeze mnie przypadku samobójstwa przeoczono lub zbagatelizowano oznaki wskazujące na plany nastolatka” — zauważył dr Andrew Slaby w książce No One Saw My Pain (Nikt nie dostrzegł mego cierpienia). „Rodzina i przyjaciele nie rozumieli, jak wielkie zmiany zachodzą na ich oczach. Skupili się nie na przyczynie problemu, lecz na skutkach — kłopotach rodzinnych, narkomanii lub anoreksji. Niekiedy stosowano terapię, która miała zaradzić wybuchom gniewu, uczuciu niepokoju czy drażliwości, jednak nie depresji. Tymczasem zasadniczy problem pozostawał — bolesny i jątrzący”.

A zatem wniosek jest oczywisty: Poważnie traktuj wszelkie oznaki wskazujące na skłonności samobójcze!

[Ilustracja na stronie 7]

Za buntowniczą postawą niekiedy kryje się depresja

[Ilustracja na stronie 7]

Młodzi pogrążeni w depresji często tracą zainteresowanie zajęciami, którymi wcześniej się pasjonowali