Anatomia trzęsienia ziemi
Anatomia trzęsienia ziemi
„TAK BARDZO PRZYWYKLIŚMY DO ŻYCIA NA STABILNEJ ZIEMI, ŻE GDY ZACZYNA DRŻEĆ, WPADAMY W PRZERAŻENIE” (F. W. Lane, THE VIOLENT EARTH).
„TRZĘSIENIA ZIEMI należą do najpotężniejszych i najbardziej niszczycielskich sił natury” — oświadczono w dziele The World Book Encyclopedia. W stwierdzeniu tym nie ma ani krzty przesady, ponieważ energia wyzwalana podczas silnego wstrząsu bywa 10 000 razy większa od energii uwolnionej podczas wybuchu pierwszej bomby atomowej! Co gorsza, wstrząsy sejsmiczne mogą wystąpić w każdym klimacie, o każdej porze roku i dnia. Chociaż naukowcy umieją w przybliżeniu ustalić, gdzie należy się spodziewać poważniejszego wstrząsu, nie potrafią określić, kiedy on nastąpi.
Do trzęsień ziemi dochodzi na skutek przesuwania się mas skalnych we wnętrzu skorupy ziemskiej. Proces ten trwa bez przerwy. Na powierzchni często nie wyczuwa się fal sejsmicznych — wykrywa je i zapisuje sejsmograf. * Ale czasami masy skalne przemieszczają się z taką intensywnością, że efektem tego są potężne wstrząsy.
Ale co wywołuje ciągłe ruchy skorupy ziemskiej? „Odpowiedzi na to pytanie udziela teoria tektoniki płyt — pojęcie, które zrewolucjonizowało naukę o Ziemi” — wyjaśnia amerykańskie Krajowe Centrum Informacji o Trzęsieniach Ziemi (NEIC). „Wiemy dziś, że istnieje siedem głównych płyt litosfery, dzielących się na mniejsze, a wszystkie przemieszczają się względem siebie z prędkością od 10 do 130 milimetrów rocznie”. Jak informuje NEIC, większość trzęsień ziemi ogranicza się do wąskich obszarów na granicach płyt. Właśnie tam występuje 90 procent silnych drgań skorupy ziemskiej.
Magnituda oraz intensywność
Wielkość trzęsienia ziemi można określać jego magnitudą lub intensywnością. W latach trzydziestych ubiegłego stulecia Charles Richter opracował w tym celu tak zwaną skalę magnitud. Wraz z powstawaniem stacji sejsmologicznych wprowadzano nowe skale, opierając się na pomyśle Richtera. Na przykład można obliczyć tak zwaną wielkość momentową, czyli ilość energii uwolnionej w hipocentrum.
Oczywiście pomiary takie nie zawsze odzwierciedlają zakres zniszczeń. Zauważmy, że magnituda trzęsienia ziemi, które w czerwcu 1994 roku nawiedziło północną Boliwię, wynosiła aż 8,2, ale odnotowano tylko pięć ofiar śmiertelnych. Tymczasem w 1976 roku w chińskim mieście Tangszan nieco słabsze wstrząsy o magnitudzie 8 pozbawiły życia setki tysięcy ludzi!
W przeciwieństwie do skali Richtera skala intensywności ukazuje wpływ trzęsienia ziemi na ludzi, budynki i środowisko naturalne. Jest to więc bardziej opisowa ocena skutków wstrząsu. W gruncie rzeczy same drgania zazwyczaj nie powodują u człowieka uszkodzeń ciała. Większość urazów i wypadków śmiertelnych jest następstwem zawalenia się ścian budynków, przerwania przewodów elektrycznych oraz gazowych, a także spadania przedmiotów, i tym podobnych zdarzeń.
Sejsmolodzy chcieliby móc jak najwcześniej ostrzegać przed trzęsieniami ziemi. W tym celu wdrożono specjalny program badawczy (Advanced Seismic Research and Monitoring System). Według raportu sieci CNN system ten w połączeniu z szybszym dostępem do informacji i zaawansowanym oprogramowaniem umożliwi też władzom „prawie natychmiastowe wskazywanie miejsc, gdzie wystąpiły najsilniejsze wstrząsy”. Ułatwi to wysyłanie pomocy na obszary dotknięte kataklizmem.
Bez wątpienia przygotowanie się na trzęsienie ziemi może zmniejszyć liczbę rannych, zminimalizować szkody materialne i — co najważniejsze — ocalić niejedno życie. Ponieważ jednak takie klęski żywiołowe wciąż nawiedzają naszą planetę, powstaje pytanie: Jakiej pomocy się udziela poszkodowanym, by mogli sobie poradzić ze skutkami katastrofy?
[Przypis]
^ ak. 4 Sejsmograf to przyrząd do wykrywania i rejestrowania drgań gruntu. Pierwszy skonstruowano w 1890 roku. Obecnie na całym świecie działa przeszło 4000 stacji sejsmologicznych.
[Tabela na stronie 5]
[Patrz publikacja]
Ile trzęsień ziemi?
Opis
Potężne
Magnituda 8 i więcej
Średnio rocznie 1
Bardzo silne
Magnituda 7-7,9
Średnio rocznie 18
Silne
Magnituda 6-6,9
Średnio rocznie 120
Średnie
Magnituda 5-5,9
Średnio rocznie 800
Dość słabe
Magnituda 4-4,9
Średnio rocznie 6200*
Słabe
Magnituda 3-3,9
Średnio rocznie 49 000*
Bardzo słabe
Magnituda <3,0
Magnituda 2-3: około 1000 dziennie
Magnituda 1-2: około 8000 dziennie
* w przybliżeniu
[Prawa własności]
Źródło: National Earthquake Information Center
Za zgodą USGS/National Earthquake Information Center, USA
[Prawa własności do ilustracji, strona 5]
Sejsmogram na stronach 4 i 5: Figure courtesy of the Berkeley Seismological Laboratory