Orędownik wojny czy obrońca pokoju?

OD NASZEGO KORESPONDENTA ZE SZWECJI

Co roku osobom lub instytucjom, które wybitnie przyczyniły się do postępu ludzkości w różnych dziedzinach, przyznaje się Nagrodę Nobla. Kiedy zaczęto ją wręczać i jaki ma to związek z dążeniami do zaprowadzenia pokoju na świecie?

CHOCIAŻ jego nazwisko kojarzy się z postępem ludzkości, człowiek ten dorobił się majątku na sprzedaży broni. O kim mowa? O Alfredzie Bernhardzie Noblu, szwedzkim przemysłowcu i chemiku. Wprawdzie zyskał on uznanie za swoją działalność dobroczynną, ale był też nazywany „handlarzem śmiercią”. Dlaczego? Ponieważ wynalazł dynamit i zbił fortunę na produkcji i sprzedaży śmiercionośnych materiałów wybuchowych.

Tymczasem po jego śmierci w roku 1896 dokonano zaskakującego odkrycia. W swym testamencie Nobel polecił odłożyć sumę równą dziewięciu milionom dolarów i co roku przeznaczać odsetki na nagrody dla osób, które wyróżnią się wybitnymi osiągnięciami w dziedzinie fizyki, chemii, medycyny, literatury oraz na polu krzewienia idei pokojowych.

Z początku wiele osób nie mogło zrozumieć, dlaczego producent materiałów wybuchowych tak bardzo chciał nagradzać działalność dobroczynną, a nawet pacyfistyczną. Niektórzy przypuszczali, że miał wyrzuty sumienia, iż poświęcił życie na dokonywanie niszczycielskich wynalazków. Jednak zdaniem innych Nobel zawsze działał na rzecz pokoju. Najwyraźniej uważał, że ludzie, mając do dyspozycji bardziej śmiercionośną broń, będą mniej skłonni do wszczynania wojen. „Moje fabryki przerwą błędne koło wojen szybciej, niż mogą to uczynić Twoje kongresy” — miał powiedzieć pewnej pisarce. „Dzień, w którym dwie stojące naprzeciw siebie armie będą nareszcie zdolne unicestwić się wzajem w ciągu jednej sekundy, będzie chwilą, w której wszystkie narody cywilizowane w swym przestrachu wzdrygną się raz na zawsze przed wszelką myślą o wojnie, i prędko rozwiążą swoje wojskowe korpusy i dywizje” (tłum. T. Korecki).

Czy przewidywania Nobla się sprawdziły? Czego się nauczono w ciągu stulecia, które upłynęło od jego śmierci?

[Napis na stronie 3]

„Chciałbym wynaleźć substancję lub urządzenie o tak strasznej sile niszczenia, że toczenie wojen stałoby się raz na zawsze niemożliwe” (ALFRED BERNHARD NOBEL)

[Prawa własności do ilustracji, strona 3]

Strona 2: Pocisk: U.S. Navy photo; zniszczony budynek: UN PHOTO 158178/J. Isaac; strona 3: Nobel: © Nobelstiftelsen