Koszenila — naprawdę wyjątkowy owad

OD NASZYCH KORESPONDENTÓW Z MEKSYKU I PERU

JAK uzyskuje się jaskrawoczerwony kolor niektórych pomadek i innych kosmetyków? Może zdziwi cię, że karmazynowy barwnik stosowany przy produkcji pudru i szminek pochodzi z koszenili, owada z podrzędu czerwców, żywiącego się opuncją. Przyjrzyjmy się bliżej temu naprawdę wyjątkowemu stworzonku.

Szkodliwy czy pożyteczny?

Dorosła samica koszenili ma jakieś 3 milimetry długości, czyli tyle, ile łebek zapałki. Samce są o połowę mniejsze. Nie daj się jednak zwieść rozmiarom tych owadów. W pewnej encyklopedii powiedziano, iż należą one do najgroźniejszych szkodników. Ale chociaż mają taką reputację, niektórzy je hodują. W jakim celu? Aby otrzymać karmin — piękny czerwony barwnik uzyskiwany z wysuszonych, a następnie startych na proszek samiczek koszenili.

Już dawni Mistekowie, zamieszkujący obszar dzisiejszego stanu Oaxaca w Meksyku, używali koszenili do barwienia. Hiszpańscy kolonizatorzy byli pod wrażeniem karmazynowego koloru owadów, a głęboki odcień naturalnego barwnika szybko przypadł do gustu wielu innym Europejczykom. W Anglii używano go do farbowania na czerwono tradycyjnych mundurów wojskowych. Koszenila zyskała taką popularność, że w latach 1650-1860 była trzecim, po złocie i srebrze, produktem eksportowym Meksyku.

Zniknięcie i powrót

W połowie XIX wieku barwniki naturalne zaczęto zastępować syntetycznymi. Wpływało na to wiele czynników. John Henkel z czasopisma FDA Consumer wyjaśnia: „Sztuczne substancje barwiące były tańsze, łatwiejsze w produkcji i miały lepsze właściwości”. Dlatego szybko zdominowały rynek — dodawano je do żywności, leków i kosmetyków. Autor ten zauważył jednak, że „wraz ze wzrostem ich popularności wzrosło też zainteresowanie kwestią bezpieczeństwa”.

Badania prowadzone w latach siedemdziesiątych XX wieku wykazały, że niektóre sztuczne barwniki mogą być rakotwórcze. Gdy nagłośniono potencjalne zagrożenia, do łask wróciły pigmenty naturalne. Jakieś 85 procent koszenil wykorzystywanych w przemyśle światowym hoduje się dziś w Peru. Z hodowli tych owadów znane są też Wyspy Kanaryjskie, a także południowa Hiszpania, Algieria oraz kraje Ameryki Środkowej i Południowej. Ponieważ obecne zapotrzebowanie na karmin przewyższa dostępne zasoby, rząd meksykański stara się zwiększyć produkcję.

Jak powstaje karmin

Całe swoje życie koszenila spędza na kolczastych pędach opuncji. Chroni się przed drapieżnikami, wydzielając pylistą woskowatą substancję. Powstały z niej wełnisty puch otacza owada i służy mu za mieszkanie. Ale ułatwia również znalezienie go w trakcie zbiorów.

 Czerwony barwnik — kwas karminowy — uzyskuje się wyłącznie z samiczek. Największe stężenie pigmentu występuje u nich w okresie poprzedzającym złożenie jaj. Dlatego hodowcy dokładają starań, by zebrać je właśnie w tym czasie i uzyskać produkt najlepszy gatunkowo. W peruwiańskich Andach w ciągu siedmiomiesięcznego cyklu zbiory odbywają się trzy razy. Koszenile zdrapuje się z roślin twardą szczotką lub jakimś tępym narzędziem. Następnie owady się suszy, czyści i miażdży, a powstały proszek wsypuje do roztworu amoniaku lub węglanu sodu. Po przefiltrowaniu otrzymuje się oczyszczoną ciecz. Aby uzyskać różne odcienie purpury, można też dodać roztworu wapnia.

Chociaż myśl o używaniu kosmetyków, które wyprodukowano z owadów, nie wydaje się zbyt pociągająca, możesz być pewna, że jak oświadczył John Henkel, naturalne „substancje barwiące należą do najlepiej poznanych. (...) Zostały gruntownie, czasami wielokrotnie, zbadane”. Jeśli więc ktoś powie ci komplement na temat twojego promiennego wyglądu, niewykluczone, że po części zawdzięczasz to koszenili — naprawdę wyjątkowemu owadowi!

[Ilustracje na stronie 23]

1. Koszenile na pędzie opuncji

2. Samiczki przed złożeniem jaj (zdjęcie w powiększeniu)

3. Wysuszone owady

4. Wytwarzanie cieczy używanej do produkcji kosmetyków

[Prawa własności]

Zdjęcia na stronie 23: #1: The Living Desert, Palm Desert, CA; #3 i produkty: Cortesía del Centro de Investigaciones Económicas, Sociales y Tecnológicas para la Agroindustria y la Agricultura Mundial, Universidad Autónoma de Chapingo, fotografía de Macario Cruz; #4: David McLain/AURORA

[Ilustracja na stronie 23]

Produkty, w których zastosowano barwnik z koszenili