Tajemnicze pływy w cieśninie Ewripos

OD NASZEGO KORESPONDENTA Z GRECJI

WE WSCHODNIEJ części Grecji leży wyspa Eubeja, którą w pobliżu miasta Chalkis oddziela od lądu wąska cieśnina. Nosi ona nazwę Ewripos. Ma 8 kilometrów długości i od 40 metrów do 1,5 kilometra szerokości, a jej głębokość w najpłytszym miejscu wynosi zaledwie 6 metrów. „Ewripos” znaczy „bystry nurt”, co trafnie opisuje występujące w cieśninie silne prądy, które nierzadko osiągają prędkość prawie 20 kilometrów na godzinę. Rzecz ciekawa, są dni, kiedy woda porusza się bardzo wolno albo wręcz stoi w miejscu! Wielu turystów odwiedzających Chalkis przychodzi, by z niewielkiego mostu nad cieśniną obserwować to niezwykłe zjawisko wywołane pływami.

Przypływy i odpływy są rezultatem oddziaływania grawitacyjnego Księżyca i Słońca na wody Ziemi. Dlatego ich poziom zmienia się w zależności od położenia naszej planety względem tych ciał niebieskich. Podczas nowiu Księżyc oraz Słońce znajdują się po tej samej stronie Ziemi, a podczas pełni — po przeciwnych. W obu wypadkach na przyciąganie Księżyca nakłada się oddziaływanie Słońca, wskutek czego powstają największe pływy.

W cieśninie Ewripos zwykle występują dwa przypływy i dwa odpływy w ciągu doby. Prąd pływowy przemieszcza się w jednym kierunku przez 6 godzin i 13 minut, na chwilę się zatrzymuje, a następnie zawraca i płynie z powrotem. Cykl ten powtarza się przez 23 lub 24 dni miesiąca księżycowego. Jednakże w trakcie ostatnich czterech — pięciu dni dzieją się dziwne rzeczy. Zdarzają się dni, gdy prąd płynie tylko w jedną stronę albo zmienia kierunek nawet do 14 razy!

Próby wyjaśnienia tajemnicy

Pływy w cieśninie Ewripos frapują ludzi od tysiącleci. Jak głosi znana legenda, w IV wieku p.n.e. nad rozwiązaniem tej tajemnicy bezskutecznie biedził się Arystoteles i w końcu z rozpaczy utopił się w wodach cieśniny. W rzeczywistości jednak myśliciel ten podjął próbę wyjaśnienia owego zjawiska. W dziele zatytułowanym Meteorologika napisał: „Morze płynie  w sposób widoczny w cieśninach oraz tam, gdzie na małej przestrzeni otaczający ląd obejmuje wielką ilość wody. Dzieje się to na skutek ustawicznych przypływów i odpływów. Powyższego zjawiska nie dostrzega się na otwartym morzu. Jedynie tam, gdzie na skutek zwężenia brzegów morze zajmuje niewiele miejsca, poruszenie, które zapewne na pełnym morzu byłoby zaledwie zauważalne, tutaj staje się dość znaczne” (tłum. A. Paciorek). Arystoteles mylnie też sądził, że fale morskie oraz częste w tym rejonie wstrząsy sejsmiczne powodują kołysanie się ziemi w Ewriposie. Jakieś sto lat później grecki astronom Eratostenes dostrzegł, że ‛po każdej stronie cieśniny jest inny poziom morza’. Uważał, iż prądy powstają w wyniku różnej wysokości jej dwóch brzegów.

Po dziś dzień nieregularność pływów w cieśninie Ewripos nie jest do końca wyjaśniona. Ale wydaje się oczywiste, że występowanie regularnych prądów pływowych ma związek z różnicą poziomu wody na obu krańcach cieśniny — z wyższego poziomu woda gwałtownie przemieszcza się w dół. Różnica ta może wynosić nawet 40 centymetrów i jest widoczna z mostu w Chalkis.

Skąd ta różnica?

Jak wyjaśnić tę różnicę poziomu wody? Gdy prąd pływowy ze wschodniej części Morza Śródziemnego dotrze do Eubei, rozdziela się na dwie odnogi. Zachodnia wpływa do południowego krańca cieśniny. Natomiast wschodnie odgałęzienie, zanim wpadnie do północnego końca Ewriposu, musi okrążyć całą wyspę. Ponieważ ma do pokonania dłuższą trasę, dociera do cieśniny godzinę i kwadrans później. Z tego powodu poziom morza i w konsekwencji ciśnienie wody po jednej stronie Ewriposu mogą być znacznie wyższe niż po drugiej. Właśnie dlatego tutejsze prądy pływowe bywają tak silne.

Ale jak wytłumaczyć nieregularny ruch wody w cieśninie? Występuje on podczas pierwszej i ostatniej kwadry, gdy siły przyciągania Księżyca i Słońca nie sumują się, lecz wzajemnie osłabiają. Kiedy Księżyc wywołuje odpływ, Słońce niejako próbuje wywołać przypływ. W rezultacie różnica poziomu morza na północnym i południowym krańcu cieśniny nie jest taka duża, co pociąga za sobą zmniejszenie siły prądów pływowych. A czasami, gdy dodatkowo wieje wiatr, woda może się całkowicie zatrzymać.

Oczywiście o intrygujących, tajemniczych pływach można by opowiadać jeszcze długo. Jeżeli kiedyś zawitasz do Grecji, odwiedź też Eubeję, żeby na własne oczy zobaczyć to fascynujące zjawisko w cieśninie Ewripos.

[Mapy na stronach 12, 13]

[Patrz publikacja]

MORZE ŚRÓDZIEMNE

MORZE EGEJSKIE

EUBEJA

Chalkis

Cieśnina Ewripos

GRECJA

ATENY

[Prawa własności]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ilustracja na stronie 13]

Widok cieśniny Ewripos z lotu ptaka