Światowa kariera niepozornego orzeszka ziemnego

Czy lubisz orzeszki ziemne? Jeśli tak, to jesteś jednym z wielu amatorów tego przysmaku. Orzeszki te, zwane też arachidami lub fistaszkami, cieszą się wszędzie ogromnym powodzeniem. Ponad 50 procent światowych zbiorów tych nasion przypada na dwa najbardziej zaludnione kraje — Chiny oraz Indie.

W USA rokrocznie zbiera się przeszło milion ton fistaszków, co stanowi prawie 10 procent ogólnoświatowych zbiorów. Poza tym orzechy ziemne uprawia się na dużą skalę w Argentynie, Brazylii, Malawi, Nigerii, RPA, Senegalu i Sudanie. Jak arachidy zdobyły taką popularność? I czy bywają sytuacje, w których należałoby wykluczyć je z diety?

Długa historia

Orzeszki ziemne prawdopodobnie pochodzą z Ameryki Południowej. Jednym z najstarszych świadectw, iż je tam znano i ceniono, jest odnalezione w Peru naczynie z okresu prekolumbijskiego. Ma kształt orzeszka i jest pokryte zdobieniami w kształcie fistaszków. Hiszpańscy podróżnicy, którzy natknęli się na arachidy w Ameryce Południowej, odkryli, że mogą być one znakomitym pożywieniem w czasie wypraw. Trochę takich nasion zawieźli do Europy, tam zaś wykorzystywano je na różne sposoby, nawet zastępowano nimi ziarna kawy.

Później Portugalczycy zawieźli orzeszki ziemne do Afryki, gdzie szybko uznano, że są wartościowym pokarmem. Co więcej, można je uprawiać nawet na jałowej glebie, na której nie da się hodować innych roślin. A poza tym wzbogacają ziemię w niezbędny azot. W okresie handlu niewolnikami orzeszki dotarły z Afryki do Ameryki Północnej.

W latach trzydziestych XVI wieku fistaszki zawędrowały wraz z Portugalczykami do Indii i Makau, a z Hiszpanami — na Filipiny. Następnie trafiły do Chin, gdzie zauważono, że mogą pomóc przeciwdziałać klęskom głodu.

W XVIII wieku botanicy po zbadaniu arachidów, które nazywali groszkiem ziemnym, doszli do wniosku, że wyśmienicie nadają się one na paszę dla trzody chlewnej. Na początku XIX stulecia w Karolinie Południowej w USA orzeszki ziemne uprawiano dla celów handlowych. W trakcie wojny secesyjnej, która wybuchła w roku 1861, spożywali je żołnierze po obu stronach frontu.

W tamtym czasie wielu uważało arachidy za pokarm dla ubogich. Częściowo tłumaczy to, dlaczego ówcześni amerykańscy farmerzy nie hodowali ich na szerszą skalę z myślą o produkcji żywności dla ludzi. Poza tym do roku 1900, dopóki nie wynaleziono specjalnych urządzeń mechanicznych, uprawianie orzeszków było bardzo pracochłonne.

Jednakże w roku 1903 George Washington Carver, amerykański nowator w dziedzinie chemii i rolnictwa, rozpoczął badania nad zastosowaniem orzecha ziemnego. Wynalazł przeszło 300 produktów, których składnikiem była ta roślina, między innymi napoje, kosmetyki, barwniki, leki, środki piorące i owadobójcze oraz tusz drukarski. Carver zachęcał rolników, by nie uprawiali jedynie bawełny — co przyczyniało się do wyjaławiania gleby — ale by naprzemiennie sadzili również arachidy. A ponieważ w tamtym czasie plantacje bawełny niszczył szkodnik o nazwie kwieciak, wielu farmerów  poszło za radą Carvera. Jaki to przyniosło rezultat? Orzechy ziemne zyskały taką popularność, że na południu USA stały się główną rośliną uprawianą dla celów handlowych. Dzisiaj w mieście Dothan w stanie Alabama stoi posąg Carvera. A w tym samym stanie w miejscowości Enterprise wzniesiono nawet pomnik kwieciaka, ponieważ wskutek inwazji tego szkodnika rolnicy chętniej zaczęli hodować orzeszki.

Uprawa orzeszków

Arachidy nie są właściwie orzechami, lecz nasionami orzachy podziemnej. Kiedy roślina ta urośnie, okrywa się żółtymi kwiatkami, które zapylają się własnym pyłkiem.

Tak zapłodniona zalążnia znajdująca się na koniuszku szypułki wciska się pod ziemię. Zarodek ułożony poziomo pod powierzchnią gruntu dojrzewa i przyjmuje charakterystyczny kształt fistaszka. Z jednej rośliny można ich zebrać nawet 40.

Orzechy ziemne dobrze rosną w ciepłych, słonecznych rejonach o umiarkowanych opadach. Od zasadzenia roślin do zbiorów upływa 120—160 dni, w zależności od gatunku arachidów i pogody. Aby pozyskać orzeszki, trzeba wykopać całą roślinę, odwrócić ją do góry korzeniami i wysuszyć, żeby nasiona nie gniły podczas przechowywania. Obecnie wielu hodowców wykorzystuje nowoczesny sprzęt, który umożliwia jednoczesne wykonanie wspomnianych czynności.

Wszechstronne zastosowanie fistaszków

Orzeszki ziemne są niezwykle cenne pod względem odżywczym. Zawierają sporo błonnika, a także 13 witamin i 26 składników mineralnych, których często brakuje we współczesnej diecie. Jak informuje Britannica — edycja polska, „zawierają więcej białka, minerałów i witamin niż wątroba wołowa”. Jeśli jednak dbasz o linię, to uważaj! Fistaszki mają „więcej tłuszczu niż tłusta śmietana i więcej kalorii niż cukier”.

Arachidy wchodzą w skład rozmaitych potraw w kuchniach wielu narodów i odznaczają się wyjątkowym smakiem. Jak zauważyła autorka publikacji  kulinarnych Anya von Bremzen, „orzeszki ziemne mają tak silny i charakterystyczny smak, że wyczuwa się je w każdej potrawie, do której są dodane. Dlatego w indonezyjskim sosie orzechowym, zachodnioafrykańskiej zupie, chińskim makaronie, peruwiańskim gulaszu i kanapce z masłem orzechowym wyczujemy tę samą nutkę”.

Orzeszki ziemne powszechnie spożywa się też jako przekąski. Na przykład w Indiach miesza się je z innymi suszonymi nasionami roślin strączkowych i sprzedaje na ulicy. Co ciekawe, jak podano w pewnej publikacji, popularne masło orzechowe „wynalazł około roku 1890 lekarz z Saint Louis, który traktował je jako zdrowe pożywienie dla osób starszych” (The Great American Peanut).

Jednakże fistaszki służą nie tylko do bezpośredniego spożycia. W Azji stanowią ważne źródło oleju jadalnego, który może być wykorzystywany do przyrządzania potraw w bardzo wysokich temperaturach i który nie przesiąka smakiem innych produktów żywnościowych.

W Brazylii paszą powstałą podczas wytwarzania oleju karmi się zwierzęta. A niektóre składniki tych orzechów spotyka się w wielu artykułach (zobacz wyżej).

Uwaga, alergicy!

Fistaszki można przechowywać w temperaturze pokojowej przez dłuższy czas. Należy jednak być ostrożnym. Spleśniałe orzeszki zawierają aflatoksynę, silną substancję rakotwórczą. Poza tym niektórzy ludzie są na arachidy uczuleni. Czasopismo Prevention ostrzega, że wówczas spożycie ich mogłoby „wywołać różne symptomy — począwszy od kataru i wysypki aż po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny”. Z badań wynika, iż alergia na orzeszki ziemne występuje u coraz większej liczby dzieci.

Jak podało wspomniane czasopismo, jeżeli oboje rodzice mają astmę, alergiczny nieżyt nosa lub egzemę, wzrasta prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie uczulone na orzeszki ziemne.

To samo dotyczy niemowląt, których matki cierpią na alergię, oraz tych, które w pierwszym roku życia uczuliły się na mleko. „W takich rodzinach lepiej trzymać masło orzechowe z dala od dzieci i nie dawać im go, dopóki nie skończą co najmniej trzech lat” — radzi dr Hugh Sampson, profesor pediatrii z Centrum Medycznego Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa w USA.

Bez względu na to, czy jesteś amatorem orzeszków ziemnych, czy nie, zapoznanie się z ich wszechstronnym zastosowaniem niewątpliwie pomogło ci bardziej docenić te niepozorne, lecz niezwykle popularne nasiona.

[Ramka i ilustracja na stronie 24]

Artykuły produkowane z wykorzystaniem orzecha ziemnego

• Okładziny ścienne

• Opał do kominków

• Podsypka do kuwet dla kotów

• Papier

• Detergenty

• Maści

• Środki do polerowania metali

• Wybielacze

• Atrament

• Smary

• Kremy do golenia

• Kremy do twarzy

• Mydło

• Linoleum

• Guma

• Kosmetyki

• Farby

• Środki wybuchowe

• Szampony

• Lekarstwa

[Prawa własności]

Źródło: The Great American Peanut

[Ilustracja na stronie 22]

[Patrz publikacja]

liście

szypułka

powierzchnia gruntu

orzeszek ziemny

korzenie

[Prawa własności]

Czasopismo The Peanut Farmer

[Ilustracja na stronie 22]

Pomnik George’a Washingtona Carvera

[Ilustracja na stronie 23]

USA

[Ilustracja na stronie 23]

Afryka

[Ilustracja na stronie 23]

Azja

[Prawa własności]

FAO photo/R. Faidutti

[Ilustracja na stronie 23]

Niektóre orzechowe smakołyki

[Ilustracja na stronie 24]

Masło orzechowe zyskało popularność w niejednym kraju