Gdy ktoś bliski cierpi na zaburzenie psychiczne

JAK zwykle rano czteroosobowa rodzina Kowalskich * przygotowywała się do codziennych zajęć. Grażyna przypomniała 14-letniemu synowi Mateuszowi, aby nie spóźnił się na autobus do szkoły. Potem jednak nastąpiło coś zupełnie nieoczekiwanego. W ciągu pół godziny Mateusz pomalował sprayem ścianę w pokoju, próbował podpalić garaż i usiłował powiesić się na strychu.

Grażyna i jej mąż, Ryszard, wezwali karetkę pogotowia, która zabrała ich syna do szpitala. Jadąc za ambulansem, rozpaczliwie próbowali zrozumieć, co się dzieje. Niestety, był to dopiero początek. Mateusz doznał wielu kolejnych ataków i stopniowo pogrążał się w otchłani choroby psychicznej. W ciągu pięciu ciężkich lat kilkakrotnie podejmował próby samobójcze, dwa razy został aresztowany, przebywał w siedmiu szpitalach psychiatrycznych i spędził mnóstwo godzin na sesjach terapeutycznych ze specjalistami w zakresie zdrowia psychicznego. Krewni i przyjaciele często czuli się zagubieni i nie wiedzieli, co robić lub mówić.

Ocenia się, że na świecie co czwarta osoba w pewnym okresie życia będzie cierpiała na jakiś rodzaj zaburzenia psychicznego. Gdy uwzględnimy tę zatrważającą statystykę, istnieje prawdopodobieństwo, że kiedyś zachoruje ktoś z twoich bliskich — jedno z rodziców, brat lub siostra, dziecko bądź przyjaciel. Co mógłbyś zrobić w takiej sytuacji?

● Rozpoznaj symptomy. Zaburzenia psychiczne nie zawsze łatwo rozpoznać. Osoby zaprzyjaźnione i członkowie rodziny mogą sądzić, że przyczyną nietypowego zachowania jest zachwianie równowagi hormonalnej, choroba fizyczna, słabość charakteru lub trudna sytuacja. Matka Mateusza dostrzegała u syna dziwne symptomy, ale podobnie jak mąż myślała, że przeminą po okresie dojrzewania. Jednakże wyraźne zaburzenia snu, zmiana diety lub nienaturalne reakcje mogą wskazywać na coś poważniejszego. Zdiagnozowanie choroby przez specjalistę często prowadzi do skutecznego leczenia,  a co za tym idzie — do poprawy jakości życia takiej osoby.

● Zasięgnij rzetelnych informacji. Człowiek mający problemy natury psychicznej zwykle nie do końca potrafi ocenić swój stan. Dlatego zdobywanie informacji z aktualnych i wiarygodnych źródeł pomoże ci wczuwać się w jego położenie. Będziesz też umiał otwarcie i rzeczowo rozmawiać o tym z innymi. Na przykład Grażyna dała dziadkom Mateusza ulotki medyczne, dzięki czemu byli lepiej zorientowani i pełniej zaangażowali się w pomoc.

● Zwróć się do lekarza. Chociaż niektóre dolegliwości psychiczne utrzymują się przez dłuższy okres, chorzy poddani właściwej terapii mogą prowadzić ustabilizowane, produktywne życie. Niestety, wielu cierpi całymi latami i nie szuka pomocy. Tymczasem podobnie jak chory na serce musi skonsultować się z kardiologiem, tak osoba z zaburzeniem psychicznym wymaga opieki specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego. Psychiatrzy mogą na przykład zapisać leki, które przyjmowane systematycznie, ułatwiają kontrolowanie emocji, łagodzą stany lękowe i korygują sposób myślenia. *

● Zachęcaj chorego do szukania pomocy. Osoba mająca zaburzenia psychiczne czasem nie zdaje sobie sprawy, że potrzebuje pomocy. Mógłbyś więc zaproponować twemu bliskiemu, by spotkał się z konkretnym lekarzem, przeczytał praktyczne informacje na temat choroby lub porozmawiał z kimś, kto walczy z podobnym schorzeniem. Być może nie zechce przyjąć twoich rad. Ale jeśli ktoś pozostający pod twoją opieką zagraża zdrowiu swojemu lub innych, musisz podjąć stanowcze działania.

● Nie doszukuj się winy. Naukowcy nie zdołali jeszcze dogłębnie poznać złożonych czynników genetycznych, środowiskowych i społecznych, które prowadzą do nieprawidłowego funkcjonowania mózgu. Zaburzenia psychiczne mogą mieć wiele przyczyn, między innymi obrażenia mózgu, nadużywanie substancji uzależniających, stresogenny wpływ otoczenia, nierównowaga biochemiczna lub odziedziczone skłonności. Oskarżanie kogoś o to, że do choroby doprowadził swoim postępowaniem, w niczym nie pomaga. Zapewne będziesz chciał raczej skupić się na udzielaniu wsparcia i zachęt.

● Miej realistyczne oczekiwania. Gdybyś od chorego oczekiwał więcej, niż może z siebie dać, czułby się zniechęcony. Z drugiej strony zbytnie podkreślanie jego ograniczeń mogłoby w nim zrodzić poczucie bezradności. Miej zatem realistyczne oczekiwania. Oczywiście nie oznacza to, że należy tolerować złe postępowanie. Osoba z zaburzeniami psychicznymi, podobnie jak każda inna, może uczyć się na własnych błędach. A jeśli zachowuje się agresywnie, trzeba niekiedy poczynić kroki  prawne bądź nałożyć jej pewne ograniczenia, by chronić ją samą i innych.

● Podtrzymuj kontakt. Nawet jeśli czasami wydaje ci się, że chory źle zrozumiał twoje intencje, pamiętaj, że bardzo potrzebuje rozmów. Reakcje osób z zaburzeniem psychicznym bywają nieprzewidywalne, a ich emocje — nieadekwatne do sytuacji. Jednak krytykowanie chorego tylko pogłębi jego przygnębienie i wzbudzi w nim poczucie winy. Gdy słowa prowadzą donikąd, usiądź i spokojnie słuchaj. Uwzględnij uczucia oraz myśli tej osoby i jej nie potępiaj. Staraj się zachować spokój. Jeżeli będziesz konsekwentnie pokazywał, że przejmujesz się losem chorego, przyniesie to korzyści zarówno tobie, jak i jemu. Tak było w wypadku Mateusza. Po kilku latach podziękował on tym, którzy — jak przyznał — pomagali mu, gdy nie chciał pomocy.

● Uwzględniaj potrzeby pozostałych domowników. Kiedy rodzina musi się skupić na jednej osobie, łatwo zaniedbać pozostałych jej członków. Przez jakiś czas Ania, siostra Mateusza, czuła, że „żyje w cieniu jego choroby”. Aby nie zwracać uwagi na siebie, przedstawiała własne osiągnięcia w gorszym świetle. Tymczasem rodzice najwyraźniej oczekiwali od niej czegoś więcej, jak gdyby miała im zrekompensować niedociągnięcia brata. Z kolei inne dzieci chcą być dostrzeżone, więc zaczynają się buntować. Dlatego rodzinom borykającym się z takimi trudnościami trzeba udzielić wsparcia w trosce o potrzeby wszystkich. Na przykład kiedy Kowalscy byli pochłonięci problemami Mateusza, przyjaciele z miejscowego zboru Świadków Jehowy okazywali szczególne zainteresowanie Ani.

● Pielęgnujcie dobre nawyki w zakresie zdrowia psychicznego. Ułóż szczegółowy plan mający na celu poprawienie zdrowia psychicznego. Powinien on obejmować właściwą dietę, aktywność fizyczną, sen i życie towarzyskie. Zwyczajne spotkania w małym gronie przyjaciół na ogół wiążą się z mniejszym stresem. Pamiętaj też, że alkohol może nasilić objawy choroby lub wejść w interakcję z lekami. Rodzina Kowalskich stara się regularnie dbać o higienę umysłu, co korzystnie wpływa na każdego, a zwłaszcza na ich syna.

● Dbaj o siebie. Stres związany z troską o chorego może zagrozić twojemu zdrowiu. Musisz więc dbać o swoje potrzeby fizyczne, emocjonalne i duchowe. Kowalscy są Świadkami Jehowy. Grażyna wyznała, że w walce z trudnościami bardzo pomogła jej wiara. „Chrześcijańskie zebrania łagodziły napięcie” — opowiada. „Odkładałam wtedy na bok niepokoje i skupiałam się na ważniejszych sprawach oraz na nadziei. Niezliczone razy żarliwie modliłam się o ulgę i zawsze następowała jakaś zmiana, która koiła mój ból. Dzięki wsparciu Jehowy Boga zaznawałam spokoju umysłu, jaki w naszych warunkach wydawał się niemożliwy”.

Mateusz jest dziś dorosły i zupełnie inaczej patrzy na życie. „Myślę, że przez te przejścia stałem się lepszym człowiekiem” — mówi. Jego siostra, Ania, również uważa, że wiele się nauczyła. „Staram się nie krytykować innych” — wyznaje. „Nigdy nie wiadomo, co się kryje za czyimś zachowaniem. Wie to tylko Jehowa”.

Jeśli zatem twój krewny lub przyjaciel cierpi na zaburzenie psychiczne, możesz udzielać mu wsparcia, będąc dobrym słuchaczem, wyciągając pomocną dłoń i wystrzegając się uprzedzeń. Dzięki temu chory nie tylko jakoś to przetrwa, ale będzie nawet świetnie sobie radzić w życiu.

[Przypisy]

[Ramka na stronie 21]

Niektóre sygnały ostrzegawcze

Jeśli u kogoś z twoich bliskich występuje którykolwiek z wymienionych tu symptomów, może on potrzebować pomocy specjalisty w zakresie zdrowia psychicznego:

• Utrzymujący się smutek lub drażliwość

• Unikanie kontaktów z ludźmi

• Nietypowe wahania nastroju

• Niepohamowany gniew

• Agresywne zachowania

• Nadużywanie substancji uzależniających

• Nasilone stany lękowe

• Paniczny strach przed przytyciem

• Wyraźne zmiany zwyczajów żywieniowych lub zaburzenia snu

• Uporczywe koszmary

• Zaburzenia myślenia

• Omamy lub halucynacje

• Myśli o śmierci lub samobójstwie

• Brak umiejętności radzenia sobie z trudnościami i codziennymi zajęciami

• Zaprzeczanie oczywistym problemom

• Liczne niewyjaśnione dolegliwości fizyczne

[Ilustracja na stronie 22]

Gdy słowa prowadzą donikąd, usiądź i spokojnie słuchaj