Przyczyny otyłości

„Szerzy się epidemia, która może mieć poważne skutki dla zdrowia naszych dzieci. Jeżeli społeczeństwo nie podejmie walki, otyłość będzie coraz większym problem” (profesor pediatrii William J. Klish).

LUDZIE, którzy nie mają kłopotów z nadwagą, skłonni są krytycznie patrzeć na osoby tęższe, posądzając je o słaby charakter i brak motywacji. Ale czy rzeczywiście na tym polega problem? Czyżby osoby otyłe były po prostu leniuchami, unikającymi wszelkiej aktywności fizycznej? A może w grę wchodzą inne, głębsze przyczyny, które wcale nie tak łatwo usunąć?

Geny? Środowisko? Czy jedno i drugie?

Jak podaje książka Food Fight, „od dawna toczy się spór o to, co jest przyczyną otyłości — czynniki środowiskowe czy genetyczne”. Co rozumieć przez „czynniki genetyczne”? Niektórzy wyznają teorię, że organizm człowieka ma naturalną skłonność do gromadzenia dodatkowych kalorii na zaspokojenie ewentualnych przyszłych potrzeb. Wspomniana publikacja informuje: „Związek genów z otyłością jest przedmiotem dociekań już od dziesięcioleci. (...) Obecnie przeprowadza się wiele badań w tym zakresie. Stosuje się najnowocześniejsze metody, by zidentyfikować geny odpowiedzialne za skłonności do tycia i chorób takich jak cukrzyca. Mówiąc żargonem naukowym, od 25 do 40 procent zmienności wagi populacji można przypisać genom”. Dalej czytamy: „Zważywszy na to, że często całą winą obarcza się osobę otyłą, liczby te podkreślają znaczenie fizjologii. Ale i tak 60 lub więcej procent można uznać za rezultat czynników środowiskowych”. Oznacza to, że główną przyczyną otyłości jest jednak styl życia. Czy dana osoba nie dostarcza organizmowi więcej kalorii, niż jest on w stanie spalić? Czy nie spożywa regularnie niezdrowych produktów? Czy nie zaniedbuje aktywności fizycznej, zamiast codziennie przeznaczać na nią trochę czasu?

Klinika imienia Mayo w prosty sposób wyjaśnia przyczynę problemu: „Geny mogą być czynnikiem sprzyjającym nadwadze, ale masa ciała zależy przede wszystkim od sposobu odżywiania się oraz aktywności fizycznej. Przyjmowanie przez dłuższy czas nadmiaru kalorii, siedzący tryb życia albo połączenie jednego i drugiego prowadzi do otyłości” (kursywa nasza). To samo źródło podaje dalej: „Skłonności genetyczne nie oznaczają, że jesteś skazany na  otyłość. (...) W rzeczywistości o twojej wadze nie decydują wyłącznie geny, lecz to, co jesz i ile się ruszasz”.

„Przemysł odchudzający” zarabia miliony dolarów na ludziach, którzy rozpaczliwie próbują odzyskać utraconą figurę. A co o proponowanych metodach odchudzania mówią specjaliści? „Otyłość leczy się bardzo trudno i większość nie zrzuca wagi na stałe” — czytamy w książce Food Fight. „Według najbardziej optymistycznych danych osiągniętą po schudnięciu masę ciała utrzymuje 25 procent osób, co zresztą udaje im się dopiero po wielu próbach”.

Czym grozi otyłość

Otyłość może wywołać wiele groźnych skutków. Jak ostrzega dr Scott Loren-Selco, neurolog z Centrum Medycznego Uniwersytetu Południowej Kalifornii, otyłym ludziom — nawet młodym — zagraża cukrzyca typu 2 (zobacz Przebudźcie się! z 8 maja 2003 roku). „To zatrważające, ale teraz z takimi przypadkami mamy do czynienia codziennie” — ubolewa doktor. „Mówię im [otyłym pacjentom], że mogę ich zabrać na oddział dla diabetyków i pokazać, co czeka ich w przyszłości. Pełno tam osób niewidzących, z amputowanymi kończynami albo całkowicie niesprawnych z powodu cukrzycy typu 2 — i wszyscy oni są otyli”. A co się przyczynia do otyłości? „Ludzi stać na podwójne hamburgery z frytkami, więc je kupują” — wyjaśnia dr Loren-Selco. „Nikt im nie powie, że postępują niewłaściwie. Na pewno nie zrobią tego producenci żywności typu fast-food. I niestety, nie powie im tego także większość lekarzy, którzy w dalszym ciągu nie dysponują wiedzą z zakresu żywienia”.

Doktor Edward Taub, znany autor publikacji na temat odżywiania, zauważył: „Ostatnio staje się modne, wręcz politycznie poprawne, przekonanie, że nadwaga to nieodłączny element naszego życia — coś normalnego i akceptowanego. Tego niezwykłego wyczynu w zakresie urabiania opinii publicznej dokonały przedsiębiorstwa zbijające fortuny na tuczeniu nas”.

Zdaniem specjalistów otyłość typu „gruszka”, charakteryzująca się nadmiarem tkanki tłuszczowej na biodrach, nie jest tak niebezpieczna jak otyłość typu „jabłko”, kiedy to tłuszcz gromadzi się wewnątrz jamy brzusznej (zwłaszcza jeśli obwód talii przekracza 90—100 centymetrów). Dlaczego? Ponieważ „nadmiar tłuszczu w jamie brzusznej zwiększa ryzyko nadciśnienia, choroby wieńcowej, cukrzycy, udaru oraz niektórych nowotworów” — informuje książka opublikowana przez Klinikę imienia Mayo (Mayo Clinic on Healthy Weight). „Jeśli twoja figura przypomina gruszkę, czyli masz grube biodra, uda i pośladki, twoje zdrowie jest mniej zagrożone”.

Co więc mają robić miliony otyłych dzieci i dorosłych, narażonych na poważne kłopoty zdrowotne? Czy istnieje jakiś skuteczny środek zaradczy?

 [Ramka i tabela na stronie 5]

Co to jest BMI? O czym informuje?

BMI (wskaźnik masy ciała) określa relację między masą ciała a wzrostem i pozwala ustalić, czy na przykład ktoś ma tylko nadwagę, czy też jest już otyły. Według Kliniki imienia Mayo najzdrowsze są osoby, których BMI mieści się w granicach od 18,5 do 24,9. BMI pomiędzy 25 a 29,9 świadczy o nadwadze, gdy zaś przekracza 30, wskazuje na otyłość. A teraz sprawdź w tabeli, jak to jest w twoim wypadku. Może powinieneś zgłosić się do lekarza, by ci powiedział lub potwierdził, do której grupy się zaliczasz?

Aby obliczyć wartość swojego BMI, masę ciała (wyrażoną w kilogramach) podziel przez wzrost (w metrach) podniesiony do kwadratu. Na przykład jeśli ważysz 90 kilogramów i masz 180 centymetrów wzrostu, to twój wskaźnik BMI wynosi 27,8 (90:[1,8·1,8] = 27,8).

[Tabela]

[Patrz publikacja]

[Prawa własności]

Źródło: Mayo Clinic on Healthy Weight

[Ramka na stronie 5]

Co to jest kaloria?

Kaloria to jednostka ilości ciepła. Gdy się pocisz, zużywasz ciepło, czyli kalorie. Według Słownika języka polskiego pod redakcją M. Szymczaka kaloria to „ilość ciepła potrzebna do podniesienia temperatury jednego grama wody o 1°C”. Kiedy jednak mowa o wartości kalorycznej (energetycznej) pokarmów, to choć potocznie używa się słowa kaloria, w rzeczywistości chodzi o kilokalorię (1000 kalorii). Dzienne zapotrzebowanie energetyczne danej osoby zależy od takich czynników, jak: wzrost, waga, wiek i aktywność fizyczna.

[Ramka i ilustracja na stronie 6]

Prowadzisz siedzący tryb życia, jeśli...

▪ spędzasz większą część dnia bez ruchu, na przykład przed telewizorem, przy biurku lub w samochodzie

▪ rzadko przechodzisz odcinek dłuższy niż 100 metrów

▪ masz pracę, która nie wymaga wysiłku fizycznego

▪ nie rezerwujesz sobie co najmniej raz w tygodniu 20—30 minut na aktywność fizyczną

[Prawa własności]

Źródło: Mayo Clinic on Healthy Weight