W HOLLYWOOD już od dziesięcioleci powstają wielkie hity filmowe. Sporo z nich wchodzi na zagraniczne ekrany zaledwie w kilka tygodni lub nawet dni po premierze w USA. A niektóre debiutują na całym świecie dokładnie w tym samym czasie. „Rynek międzynarodowy jest bardzo dynamiczny i wciąż się rozwija, gdy więc robimy filmy, nastawiamy się na dystrybucję światową” — mówi Dan Fellman, prezes działu krajowego wytwórni Warner Brothers Pictures. Obecnie to, co dzieje się w Hollywood, w większym stopniu niż kiedykolwiek oddziałuje na światowy przemysł rozrywkowy. *

Ale osiągnięcie zysków w tej branży wcale nie jest takie proste, jak mogłoby się wydawać. Realizacja i promocja niejednego filmu pochłania przeszło 100 milionów dolarów. A o sukcesie decyduje wyłącznie nieprzewidywalna publiczność. „Nigdy nie wiesz, co w danej chwili ekscytuje i intryguje ludzi” — wyjaśnia David Cook, filmolog z Uniwersytetu Emory. Co więc robią twórcy, by osiągnąć sukces? Zanim odpowiemy na to pytanie, zapoznajmy się z podstawami produkcji filmowej. *

Przygotowanie produkcji

Jedną z najważniejszych faz produkcji filmu, a często też najbardziej czasochłonną, jest przygotowanie. Tak jak w wypadku każdego dużego przedsięwzięcia, stanowi ono klucz do powodzenia. Filmowcy liczą na to, że każdy dolar zainwestowany na tym etapie zaoszczędzi wielu wydatków podczas nagrywania.

Wszystko zaczyna się od pomysłu na fabułę — fikcyjną lub opartą na faktach. Stanowi ona podstawę scenariusza. Jego tekst może być wielokrotnie przerabiany, aż powstaje  wersja używana na planie filmowym, czyli scenopis. Scenopis zawiera krótkie streszczenie akcji, dialogi, a także różne szczegóły techniczne dotyczące ruchów i ustawień kamery oraz przejść pomiędzy scenami.

Producentom oferowana jest już wstępna wersja scenariusza. * Jaka historia może ich zainteresować? Na przykład typowy film na lato jest kierowany do nastolatków i dwudziestoparolatków — „zjadaczy popcornu”, jak ich nazywa pewien krytyk filmowy. Dlatego producenci mogą się skłaniać ku scenariuszowi, który trafia w gusta młodych ludzi.

Najlepiej, gdy fabuła ma szansę zainteresować różne grupy wiekowe. Na przykład film o bohaterze komiksu z pewnością przyciągnie dzieci, które do kina pójdą raczej z rodzicami. Ale czym można skusić nastolatków i młodych dorosłych? „Film musi zawierać ostre sceny” — pisze Liza Mundy na łamach The Washington Post Magazine. Wulgarny język, brutalna przemoc plus duża dawka seksu „zwiększają prawdopodobieństwo, że film trafi do szerokiego grona odbiorców i co za tym idzie, przyniesie pokaźny zysk”.

Jeżeli producent uważa, że scenariusz dobrze się zapowiada, kupuje go. Stara się zaangażować wybitnego reżysera i jakiegoś słynnego aktora lub aktorkę. Gdy film wejdzie na ekrany, znane nazwiska przyciągną do kina tłumy. Ale nawet we wstępnej fazie udział gwiazd może pomóc znaleźć sponsorów, gotowych sfinansować przedsięwzięcie.

Następny etap polega na szczegółowym rozrysowaniu kolejnych ujęć, zwłaszcza tych, w których toczy się dynamiczna akcja. Takie rozplanowanie oszczędza mnóstwo czasu w trakcie filmowania. Jak mówi reżyser i scenarzysta Frank Darabont, „nie ma nic gorszego, niż stać na planie i tracić dzień zdjęciowy, próbując odpowiednio ustawić kamerę”.

W fazie przygotowań trzeba podjąć szereg innych decyzji, na przykład: Gdzie kręcić film? Czy ekipa będzie musiała podróżować? Jak zaprojektować plan zdjęciowy? Co z kostiumami? Kto będzie odpowiedzialny za światło, charakteryzację i fryzury? Czy trzeba zaangażować fachowców od efektów specjalnych i dźwiękowych, a może także kaskaderów? Tego typu rzeczy należy uwzględnić przed nakręceniem pierwszego kadru. Zwróć uwagę na napisy końcowe wysokobudżetowego filmu, a przekonasz się, że w pracę nad nim zaangażowanych było setki osób! „Przy filmie pełnometrażowym trzeba zatrudnić całą armię ludzi” — mówi pewien technik, który pracował na wielu planach filmowych.

Nagranie

Kręcenie filmu bywa bardzo czasochłonne, żmudne i kosztowne. Jedna zmarnowana  minuta może oznaczać tysiące dolarów strat. Niekiedy cała ekipa i sprzęt muszą być transportowane do odległego zakątka świata. Ale bez względu na miejsce nagrania każdy dzień zdjęciowy pochłania ogromne sumy.

Pierwsi na planie zjawiają się specjaliści od oświetlenia, fryzjerzy i charakteryzatorzy. Przygotowanie gwiazdy do stanięcia przed kamerą może trwać nawet kilka godzin. A potem zaczyna się długi dzień filmowania.

Reżyser nadzoruje nagrywanie każdej sceny. Bywa, że nawet stosunkowo prosty epizod filmuje się cały dzień. Ponieważ większość scen nagrywa jedna kamera, powtarza się je wielokrotnie i rejestruje z różnych punktów. Ujęcia powtarza się też po to, by osiągnąć najlepszy efekt artystyczny albo by poprawić jakiś błąd techniczny. Każdą taką powtórkę ujęcia nazywa się dublem. Większa scena wymaga 50 lub więcej dubli. Później — zazwyczaj na koniec dnia zdjęciowego — reżyser ogląda je wszystkie i decyduje, które zostaną wykorzystane. W sumie kręcenie filmu może trwać tygodnie, a nawet miesiące.

Postprodukcja

Podczas tego etapu dokonuje się montażu, czyli zestawienia poszczególnych ujęć w spójną całość. Z materiałem zdjęciowym trzeba zsynchronizować ścieżkę dźwiękową.  Potem montażysta przygotowuje wersję wstępną filmu.

Na tym etapie dodaje się też efekty dźwiękowe i wizualne. Jednymi z najtrudniejszych elementów produkcji filmowej są efekty specjalne, uzyskiwane nieraz za pomocą grafiki komputerowej. Dzięki nim akcja wygląda realistycznie i widowiskowo.

Montaż obejmuje również dodanie oprawy muzycznej, która we współczesnym kinie odgrywa coraz większą rolę. „Przemysł filmowy wymaga teraz bardziej oryginalnych ścieżek dźwiękowych; nie chodzi jedynie o 20 minut podkładu czy o parę akordów dla podkreślenia dramaturgii, ale o przeszło godzinę muzyki” — pisze Edwin Black w periodyku Film Score Monthly.

Czasami świeżo zmontowany film pokazuje się specjalnie dobranej widowni, na przykład kolegom i współpracownikom reżysera, którzy nie brali udziału w tej produkcji. Uwzględniając ich opinie, reżyser może podjąć decyzję o powtórzeniu lub usunięciu pewnych scen. Bywało, że z powodu nieprzychylnej reakcji zmieniano całe zakończenie.

Wreszcie gotowy film trafia do kin. Dopiero teraz się wyjaśni, czy będzie hitem, okaże się przeciętny, czy też zrobi klapę. Do stracenia są nie tylko pieniądze. Seria porażek może zwichnąć karierę aktora i zaszkodzić reputacji reżysera. „Nieraz widziałem, jak po kilku niewypałach moi koledzy wypadali z gry” — mówi reżyser John Boorman, wspominając swoje pierwsze lata w branży. „W biznesie filmowym panują nieubłagane zasady: jeżeli nie zarabiasz pieniędzy dla swoich szefów, jesteś skończony”.

Oczywiście przeciętny widz nie myśli o problemach filmowców. Zastanawia się raczej: „Czy ten film mi się spodoba? Czy jest wart ceny biletu? Czy nie wyjdę z kina zszokowany lub zbulwersowany? Czy jest stosowny dla moich dzieci?” Zobaczmy, co ci pomoże odpowiedzieć na te pytania.

[Przypisy]

[Napis na stronie 6]

„Nigdy nie wiesz, co w danej chwili ekscytuje i intryguje ludzi” (David Cook, filmolog)

[Ramka i ilustracje na stronach 6, 7]

PROMOCJA HITU

Film został ukończony. Mogą go obejrzeć miliony. Czy okaże się sukcesem? Zobaczmy, jak twórcy promują swoje dzieło i kreują je na hit.

▪ ROZPUSZCZANIE POGŁOSEK. Jednym z najskuteczniejszych sposobów na wywołanie nastroju oczekiwania jest puszczenie w obieg pewnych informacji o filmie, czyli mówiąc inaczej — narobienie wokół niego szumu. Niekiedy fama rozchodzi się już miesiące przed premierą. Może wiadomo, że będzie to kolejna część jakiegoś hitu. Ludzie zaczynają się więc zastanawiać: Czy wystąpią gwiazdy z poprzedniego filmu? Czy ta część dorówna poprzedniej?

W niektórych wypadkach przyczyną rozgłosu są jakieś kontrowersje wokół filmu, na przykład epatowanie seksem niespotykane w filmach przeznaczonych dla szerokiej publiczności. Czy ta scena rzeczywiście jest gorsząca? Czy twórcy nie posunęli się za daleko? Gdy sprzeczne poglądy budzą żywe reakcje opinii publicznej, film korzysta z darmowej reklamy. Aura sensacji potrafi przyciągnąć na premierę tłumy.

▪ REKLAMA W MEDIACH. Bardziej konwencjonalne formy promocji to billboardy, reklamy w prasie i telewizji, zwiastuny pokazywane w kinach przed filmami oraz wywiady, w których gwiazdy zachwalają swoją nową produkcję. Ostatnio skutecznym narzędziem reklamy jest też Internet.

▪ ARTYKUŁY PROMOCYJNE. Wypuszczenie na rynek różnych gadżetów może wspierać kampanię promocyjną filmu. Na przykład wraz z filmem o bohaterze komiksu pojawiły się nawiązujące do niego pudełka na lunch, kubki, biżuteria, ubrania, breloczki, zegarki, lampy i gra planszowa. „Zazwyczaj 40 procent gadżetów filmowych zostaje sprzedanych jeszcze przed wejściem filmu na ekrany” — zauważa Joe Sisto w piśmie rozrywkowym wydawanym przez Amerykańskie Stowarzyszenie Prawników.

▪ KASETY WIDEO. Film, który nie przyniesie spodziewanego zysku w kinach, może odrobić straty na kasetach wideo. Jak szacuje Bruce Nash, który analizuje dochody z dystrybucji filmowej, „około 40—50 procent wpływów pochodzi z rozpowszechniania kaset do użytku domowego”.

▪ KLASYFIKACJA FILMÓW. Filmowcy nauczyli się wykorzystywać klasyfikację wiekową dla własnych celów. Mogą na przykład specjalnie włączyć do filmu pewne epizody, żeby otrzymał bardziej surową ocenę i został zaliczony do wyższej kategorii wiekowej. Z drugiej strony wystarczy parę cięć, by obronił się przed kategorią „tylko dla dorosłych” i mógł być lansowany wśród młodzieży. Liza Mundy pisze na łamach The Washington Post Magazine, że oznaczenie „film dla nastolatków” stało się swoistą reklamą: „Wytwórnie filmowe posługują się nim jako wabikiem dla nastolatków — oraz dzieci, które wprost nie mogą się doczekać, kiedy zostaną nastolatkami — sugerując, że film jest naprawdę świetny”. Kategorie wiekowe wywołują „pokoleniowy zgrzyt — rodziców ostrzegają, a dziecko kuszą”.

 [Ilustracje na stronach 8, 9]

JAK POWSTAJE FILM

SCENARIUSZ

ROZRYSOWANIE UJĘĆ

KOSTIUMY

CHARAKTERYZACJA

ZDJĘCIA NA PLANIE

 NAGRYWANIE EFEKTÓW SPECJALNYCH

NAGRYWANIE MUZYKI

MIKSOWANIE DŹWIĘKU

ANIMACJA KOMPUTEROWA

MONTAŻ