OD NASZEGO KORESPONDENTA Z WIELKIEJ BRYTANII

GDZIE można podziwiać jedne z największych rekinów — długoszpary? Wiele osób udaje się w tym celu na wyspę Man na Morzu Irlandzkim. Wypływają stąd w rejs, którego atrakcją jest obserwowanie tych łagodnych pięciotonowych olbrzymów, żywiących się wyłącznie planktonem. Wyspa Man leży mniej więcej w jednakowej odległości od Anglii, Irlandii, Szkocji i Walii. Według mieszkającego na niej przyrodnika Billa Dale’a jest to „idealne miejsce dla ekoturystów”.

A co można powiedzieć o samej wyspie? Ma powierzchnię 570 kilometrów kwadratowych i urzeka zielonymi dolinami, brunatnymi wrzosowiskami oraz jeziorami i rzekami. Nieregularna linia brzegowa obfituje w piękne zatoki i klify. Na wyspie żyje około 70 000 mieszkańców. W przeszłości nieraz rozgrywały się tu ważne wydarzenia. Zapraszamy więc na wycieczkę, dzięki której odkryjesz przynajmniej część skarbów tego zakątka Wysp Brytyjskich.

Atrakcje turystyczne

Turyści często chcieliby zobaczyć słynnego kota z wyspy Man (rasa manx). Z pyszczka jest podobny do innych kotów, lecz jego tylne łapy są znacznie dłuższe od przednich, przez co sylwetką przypomina trochę zająca. Poza tym nie ma ogona. Pochodzenie tej rasy nie jest jasne, ale niektórzy sugerują, że przed wiekami marynarze przywieźli na wyspę kocięta z Azji, gdzie faktycznie żyją koty bez ogonów.

Inną atrakcją są coroczne wyścigi motocyklowe Tourist Trophy. Trasa rajdu prowadzi głównymi drogami i ma ponad 60 kilometrów. Podczas pierwszych zawodów, w roku 1907, największa średnia prędkość wynosiła około 65 kilometrów na godzinę. W naszych czasach zwycięzcy pędzą ze średnią prędkością przekraczającą 190 kilometrów na godzinę. Oczywiście wiąże się to z niebezpieczeństwami — niestety nie obeszło się bez ofiar śmiertelnych. *

Uroczym wspomnieniem minionych lat są konne tramwaje kursujące po promenadzie w Douglas, stolicy wyspy, a także 24-kilometrowa linia kolejowa obsługiwana przez parowozy — jedyna pozostałość dawnej sieci wąskotorowej. Przeszło sto lat temu powstała tu kolej elektryczna. Nadal można nią dotrzeć na najwyższy szczyt wyspy — Snaefell, mający ponad 600 metrów wysokości.

Wielkie koło wodne

Dużą rolę w rozwoju gospodarczym wyspy odegrały ołów, srebro i cynk, szczególnie w okolicy kopalni Laxey. Stoi tam wielkie koło wodne, zbudowane w 1854 roku i stanowiące majestatyczny pomnik jego twórców, wiktoriańskich inżynierów oraz projektanta — Roberta Casementa, syna miejscowego kołodzieja. Ma ono ponad 20 metrów średnicy, a w ruch wprawiała je woda ze zbiornika znajdującego się w wyższych rejonach doliny. W ciągu minuty koło wykonywało 2,5 obrotu i z szybów głębokich na 360 metrów wypompowywało prawie 1000 litrów  wody. Wał korbowy koła połączony był z pompami w kopalni za pomocą 180-metrowego systemu prętów. Sama oś tego wielkiego koła waży dziesięć ton.

Południową ścianę obiektu, w którym zainstalowane jest koło, zdobi znak „trzech nóg z wyspy Man”. Wykonany z żelaza odlew ma dwa metry średnicy. Jakie jest pochodzenie i znaczenie tego symbolu, stanowiącego dziś herb wyspy?

Trójnożny znak zaczął się pojawiać na pieczęciach jako oficjalny herb wyspy po roku 1246. Podobny motyw znaleziono też na greckiej wazie z VI wieku p.n.e. Ma on wiele wspólnego z gammadionem, krzyżem o ramionach załamanych pod kątem prostym. Powszechnie uznaje się, że wzór ten symbolizuje promienie Słońca i ma związek z jego kultem. Ale skąd się wziął na wyspie Man? Być może dotarł tu z basenu Morza Śródziemnego dzięki kontaktom handlowym pomiędzy Wyspami Brytyjskimi a Sycylią,  gdzie używano tego symbolu. Występował też na monetach Normanów, czyli wikingów. Późniejsi królowie wyspy zaczęli posługiwać się znakiem trzech nóg odzianych w zbroję, widniejącym również na obecnej wersji godła.

Burzliwe dzieje

Rzymianie podbili Anglię w roku 43 n.e. i władali nią przez jakieś 400 lat, ale raczej nie interesowali się wyspą Man, która w pismach Juliusza Cezara nosi nazwę Mona. Od IX do połowy XIII wieku wyspa była w rękach Normanów. Ci nieustraszeni zdobywcy ze Skandynawii uznali, że będzie to świetne miejsce do prowadzenia handlu, a także organizowania wypraw łupieżczych do sąsiednich krajów. W latach panowania Normanów ustanowiono parlament wyspy Man — Tynwald. Uważa się go za najstarszy na świecie nieprzerwanie funkcjonujący parlament krajowy. *

Później wyspa w różnych okresach należała do Szkocji, Walii, Irlandii, Anglii i Norwegii. W roku 1765 kupił ją parlament brytyjski. Dziś władzę sprawuje tu zastępca gubernatora, będący osobistym przedstawicielem królowej. Man jest terytorium zależnym Korony brytyjskiej, ale ma sporą autonomię i specjalny status zagranicznego centrum finansowego. Emituje własne znaczki pocztowe, monety i banknoty, a kurs waluty dokładnie odpowiada kursowi funta brytyjskiego.

Język manx — celtyckie dziedzictwo

Starożytny język manx jest językiem celtyckim, a więc należy do wielkiej rodziny indoeuropejskiej. Łączy go pokrewieństwo z gaelickim językiem irlandzkim i z gaelickim szkockim. Ponad sto lat temu ktoś powiedział, że „język ten niechybnie zniknie — jak góra lodowa dryfująca na południe”. I rzeczywiście tak się stało. Ostatni rodzimy użytkownik tego języka zmarł w 1974 roku w wieku 97 lat. Ponieważ jednak manx stanowi część  dziedzictwa wyspy, obecnie znowu naucza się go w szkołach.

W przeciwieństwie do języka irlandzkiego i szkockiego, manx aż do 1610 roku pozostawał językiem wyłącznie mówionym. Pierwszą książkę w tym języku — The Principles and Duties of Christianity (Zasady i wymogi chrześcijaństwa) — wydrukowano dopiero w roku 1707. Wkrótce potem pojawiły się kolejne.

W roku 1763 zwrócono się z prośbą o wydanie Biblii w języku manx — jedynym, jaki znały dwie trzecie mieszkańców wyspy. Brakowało jednak środków, a także odpowiednio wykształconych uczonych. Mimo to od roku 1748 zaczęły się pojawiać tłumaczenia pojedynczych ksiąg biblijnych. W roku 1775 na potrzeby duchowieństwa wydrukowano 40 egzemplarzy całej Biblii, a nakład z 1819 roku wynosił 5000. Jaki wywołało to odzew? Pewna kobieta, słuchając, jak jej syn pierwszy raz czyta Pismo Święte w języku manx, powiedziała z przejęciem: „Do tej pory tkwiliśmy w ciemności”.

Przekładem tym, którego podstawą była angielska Biblia króla Jakuba z roku 1611, zajęło się 25 tłumaczy. Część z nich korzystała również z Septuaginty, greckiego przekładu Pism Hebrajskich. Imię Boże oddano tak jak w języku angielskim — Jehovah. * W 1895 roku W. T. Radcliffe napisał, że Biblia ta jest „pomnikiem nauki, którym nie pogardzi żaden wykształcony mieszkaniec wyspy Man”.

Prawdziwy chrystianizm w naszych czasach

Tutejsza ludność po dziś dzień darzy Biblię szacunkiem, dobrze też wie, że Świadkowie Jehowy pilnie studiują tę Księgę. W maju 1999 roku w malowniczym miejscu u podnóża wzgórza Belmont w Douglas wznieśli najnowszą Salę Królestwa. Lokalna gazeta The Isle of Man Examiner opisała trwającą sześć dni budowę, w której ochotniczo brali udział sami Świadkowie Jehowy, i podsumowała: „Można to nazwać małym cudem”.

Jeśli kiedyś zawitasz w te strony, bądź pewien, że dzięki uprzejmym mieszkańcom przeżyjesz radosne chwile i na długo zapamiętasz tę wizytę. Ale w rozmowie musisz uważać, bo dla wyspiarzy to Man jest „stałym lądem”, a Anglia to tylko „tamta wyspa”.

[Przypisy]

[Mapa na stronie 14]

[Patrz publikacja]

IRLANDIA

SZKOCJA

ANGLIA

WALIA

Morze Irlandzkie

WYSPA MAN

[Ilustracja na stronie 15]

Wagoniki kolei elektrycznej

[Ilustracja na stronie 15]

Wielkie koło wodne Laxey

[Ilustracja na stronach 14, 15]

Kolej wąskotorowa

[Ilustracja na stronie 15]

Kot z wyspy Man

[Ilustracja na stronie 16]

Rekin długoszpar

[Ilustracja na stronie 16]

Widok wybrzeża z Peel Hill

[Ilustracja na stronach 16, 17]

Port Peel; w tle zamek Peel

[Prawa własności do ilustracji, strona 15]

Wszystkie zdjęcia oprócz godła: Copyright Bill Dale, IsleOfManPhotos.com

[Prawa własności do ilustracji, strona 16]

Rekin: The Basking Shark Society; wstawka po prawej i tło: Copyright Bill Dale, IsleOfManPhotos.com