OD NASZEGO KORESPONDENTA Z AUSTRALII

W GŁĘBI australijskiego buszu w górę wyschniętego koryta rzeki z trudem posuwa się poszukiwacz złota. Jest skwarne południe i słońce pali go w plecy. Zakurzona koszula przesiąkła potem, ale wędrowiec nie zniechęca się. Ma w rękach długi metalowy pręt zakończony czymś w kształcie talerza — najnowocześniejszy wykrywacz metali. Wodząc nim tam i z powrotem, przeszukuje teren. Wytwarzane przez to urządzenie pole magnetyczne przenika w głąb kamienistego gruntu mniej więcej na metr. Słuchawki, które mężczyzna ma na uszach, pozwalają odbierać emitowane sygnały; na ogół jest to jednostajny, piskliwy dźwięk.

Raptem w słuchawkach coś zaczyna trzeszczeć i ton staje się chrapliwy — niewątpliwy znak, że gdzieś w pobliżu tkwi w ziemi metal. Podekscytowany poszukiwacz przyklęka i zaczyna kopać. Małym kilofkiem szybko rozkrusza twardy grunt. Wykrytym kawałkiem metalu okaże się zapewne zardzewiały gwóźdź lub stara moneta. Ale kopacz wytęża wzrok w nadziei, że znajdzie choćby niewielką bryłkę złota.

Gorączka złota trwa

Gorliwość, z jaką ludzie szukają złota, nie zmienia się od wieków, choć metody poszukiwań bywały rozmaite. Według danych Światowej Rady Złota w ciągu minionych 6000 lat wydobyto ponad 125 000 ton złota. * I chociaż starożytny Egipt, Ofir czy pradawne cywilizacje Ameryki Południowej słynęły z obfitości tego drogocennego kruszcu, jednak ze wspomnianych 125 000 ton przeszło 90 procent wydobyto w ciągu ostatnich 150 lat (1 Królów 9:28).

Wzmożone poszukiwania złota datują się od odkrycia go w roku 1848 w Sutter’s Mill nad American River w Kalifornii. Fakt ten zainicjował tak zwaną gorączkę złota — masowy napływ ludzi liczących na dorobienie się fortuny dzięki skarbom pogrzebanym w kalifornijskiej ziemi. Wielu spotkał zawód, ale niektórym rzeczywiście nadzwyczaj się poszczęściło. O niebywałym sukcesie odniesionym przez ówczesnych poszukiwaczy świadczy to, że w roku 1851 ze złotonośnych działek kalifornijskich uzyskano aż 77 ton żółtego metalu.

Mniej więcej w tym czasie odkryto go też na antypodach — w nowo powstałej kolonii australijskiej. Poszukiwacz Edward Hargraves, który zdobył cenne doświadczenie, eksploatując złotodajne tereny kalifornijskie, przyjechał do Australii i znalazł złoto w strumieniu niedaleko miasteczka Bathurst w Nowej Południowej Walii.  * W roku 1851 na bogate złoża natrafiono też w miejscowościach Ballarat i Bendigo w stanie Wiktoria. Gdy wieść o tym rozniosła się po świecie, Australię też ogarnęła gorączka złota. Wśród tłumnie przybyłych zdarzali się zawodowi górnicy, więcej jednak było robotników rolnych lub urzędników, którzy nigdy wcześniej nie mieli w ręku górniczego kilofa. W jednej z ówczesnych australijskich gazet tak opisano atmosferę panującą w miasteczku poszukiwaczy złota: „Bathurst znów przeżywa gorączkę złota — tym razem to wręcz maligna. Ludzie stoją grupkami, patrzą na siebie bezmyślnie, mówią bez ładu i składu i zastanawiają się, co będzie dalej”.

Rezultatem był gwałtowny wzrost zaludnienia. Po roku 1851 w ciągu zaledwie dziesięciu lat  liczba ludności Australii podwoiła się. Zewsząd ściągali pełni nadziei imigranci, którzy przemierzali kraj wzdłuż i wszerz i znajdowali większe lub mniejsze ilości lśniącego metalu. Po przetoczeniu się przez kontynent jednej fali poszukiwaczy zaraz pojawiała się następna. W samym tylko roku 1856 wydobyto w Australii aż 95 ton złota. W roku 1893 górnicy rozpoczęli eksploatację pól złotonośnych w pobliżu Kalgoorlie w Australii Zachodniej. Od owego czasu wydobyto w tamtym regionie 1300 ton, toteż mówi się, że jest to „najzasobniejsza w złoto mila kwadratowa powierzchni ziemi”. Znajduje się tu najgłębsza na naszym globie odkrywkowa kopalnia złota — kanion wydrążony przez człowieka, głęboki na jakieś 400 metrów, szeroki prawie na dwa kilometry i długi na trzy.

Obecnie Australia jest trzecim na świecie producentem złota. W tutejszym górnictwie złota znajduje zatrudnienie 60 000 osób, a roczne wydobycie wynosi 300 ton, osiągając wartość 5 miliardów dolarów australijskich (3 miliardy euro). Drugie miejsce zajmują Stany Zjednoczone, a pierwsze już od z górą stu lat należy do RPA, skąd pochodzi prawie 40 procent złota wydobytego dotąd na świecie. Globalna produkcja tego szlachetnego metalu wynosi rocznie przeszło 2000 ton. A co się z nim dzieje, gdy już ujrzy światło dzienne?

Drogocenny i piękny

Część złota w dalszym ciągu przerabia się na monety. Jedną z mennic bijących najwięcej złotych pieniędzy jest mennica w Perth w Australii Zachodniej. Monety te nie trafiają do obiegu,  lecz do rąk kolekcjonerów. Mniej więcej jedna czwarta wszystkiego wydobytego dotychczas złotego kruszcu zamieniona została w sztaby i znajduje się w skarbcach banków. Większość tych sztab przechowują banki Stanów Zjednoczonych.

Obecnie jakieś 80 procent produkowanego rocznie złota, czyli około 1600 ton, przerabia się na biżuterię. I chociaż najwięcej sztab zgromadzonych jest w bankach amerykańskich, to jeśli uwzględnić złoto w postaci wyrobów jubilerskich, pierwsze miejsce zajmują Indie. Złoto jest cenne i piękne, a dzięki specyficznym właściwościom ma też wiele praktycznych zastosowań.

Starożytny metal w nowoczesnym wydaniu

Faraonowie egipscy niewątpliwie dobrze wiedzieli, że złoto jest odporne na korozję, toteż właśnie z niego kazali robić maski pośmiertne. Maska znaleziona w grobowcu młodego króla Tutanchamona, zmarłego tysiące lat temu, wymownie świadczy o trwałości materiału, z którego ją wykonano. Gdy archeolodzy wydobyli ją z grobu, metal był nieuszkodzony i miał jasnożółtą barwę.

Ten szlachetny kruszec zachowuje blask, ponieważ nie ulega działaniu wody ani powietrza — czynników powodujących korozję innych metali, na przykład żelaza. Ze względu na nierdzewność oraz doskonałe przewodzenie elektryczności stanowi nieoceniony surowiec w elektronice. Jego roczne zużycie przez zakłady, które produkują odbiorniki telewizyjne, odtwarzacze wideo, telefony komórkowe i komputery (tych ostatnich wytwarza się co roku jakieś 50 milionów sztuk), sięga około 200 ton. Również dobrej jakości płyty kompaktowe zawierają warstewkę złota, którego trwałość umożliwia bezpieczne przechowywanie danych.

Cienkie powłoki złota odznaczają się pewnymi niezwykłymi właściwościami. Co się dzieje, gdy na taką warstewkę pada światło? Jeśli jest dostatecznie cienka, przepuszcza światło o zielonej barwie, a odbija podczerwień. Dlatego szkło powleczone złotem przepuszcza światło, a nie przepuszcza ciepła. Fakt ten wykorzystuje się, powlekając złotem szyby w wielu nowoczesnych biurowcach, jak również szyby kabin pilotów w samolotach. A nieprzezroczystą złotą folią pokrywa się niektóre części pojazdów kosmicznych, żeby zabezpieczyć je przed intensywnym promieniowaniem i nagrzewaniem.

Zaletą złota jest też wyjątkowa odporność na działanie bakterii, dzięki czemu znajduje ono zastosowanie w dentystyce i protetyce stomatologicznej. W ostatnich latach stwierdzono, że idealnie nadaje się na implanty chirurgiczne, na przykład stenty — rodzaj rusztowania podtrzymującego uszkodzone arterie lub żyły.

Ze względu na liczne zastosowania, wielką wartość oraz piękno złota ludzie z pewnością nie zaprzestaną przekopywać ziemi w poszukiwaniu tego niezwykle atrakcyjnego metalu.

[Przypisy]

[Ramka na stronie 25]

Gdzie kryje się złoto?

▪ W skałach: Niewielkie ilości złota występują we wszystkich skałach magmowych. Jego zawartość może być na tyle duża, że wydobycie rudy złotonośnej staje się opłacalne. Zmieloną rudę poddaje się ługowaniu. W wydajnym złożu zawartość złota wynosi zaledwie około 30 gramów na tonę skały.

▪ W żyłach kruszconośnych: Wyjątkowo warstewki lub żyły złota spotyka się między warstwami kwarcu. Ten typ złóż nazywa się ogólnie żyłami złota.

▪ W rzekach: Wystawione na długotrwałe działanie słońca, deszczu i wiatru skały złotonośne kruszą się i rozpadają, uwalniając złoto, które koncentruje się w potokach i rzekach w postaci ziaren lub blaszek. Jest to tak zwane złoto aluwialne.

▪ Na powierzchni ziemi: Nieregularne bryłki złota tworzące się w powierzchniowej warstwie ziemi w przypadkowych (z pozoru) miejscach zwane są samorodkami. Niekiedy osiągają zdumiewające rozmiary. Największy z samorodków znalezionych dotychczas w Australii został nazwany „The Welcome Stranger” („upragniony przybysz”) i ważył prawie 70 kilogramów! Natrafiono na niego w roku 1869 w australijskim stanie Wiktoria. Australia obfituje w takie znaleziska — pochodzą z niej aż 23 z 25 rekordowo dużych okazów. Obecnie samorodki złota (nieraz wielkości zaledwie główki zapałki) spotyka się rzadziej niż diamenty o wartości jubilerskiej.

[Ramka i ilustracja na stronie 27]

Jak działa wykrywacz metali?

Głównymi elementami wykrywacza metali są zazwyczaj dwie cewki. Przez jedną płynie prąd elektryczny, wytwarzając pole magnetyczne. Jeśli urządzenie znajdzie się w pobliżu jakiegoś metalowego obiektu, na przykład bryłki złota, wzbudza w nim słabe pole magnetyczne, które zostaje wykryte przez drugą cewkę. Informuje o tym sygnał świetlny, dźwiękowy lub wskaźnik.

[Ilustracje na stronie 25]

Gorączka złota w połowie XIX wieku:

1. Sutter’s Mill w Kalifornii, USA

2. Bendigo Creek w stanie Wiktoria, Australia

3. Golden Point, Ballarat, stan Wiktoria, Australia

[Prawa własności]

1: Library of Congress; 2: Gold Museum, Ballarat; 3: La Trobe Picture Collection, State Library of Victoria

[Ilustracje na stronie 26]

Współczesne zastosowania złota

Dobre jakościowo płyty kompaktowe powlekane są warstewką złota

Złotą folię wykorzystuje się w pojazdach kosmicznych

Złoto stosuje się w układach scalonych

Pozłacane przewody są bardzo dobrymi przewodnikami elektryczności

[Prawa własności]

NASA

Carita Stubbe

Dzięki uprzejmości Tanaka Denshi Kogyo

[Ilustracja na stronie 26]

Najgłębsza na świecie odkrywkowa kopalnia złota w Kalgoorlie (Australia Zachodnia)

[Prawa własności]

Dzięki uprzejmości Newmont Mining Corporation

[Prawa własności do ilustracji, strona 24]

Brasil Gemas, Ouro Preto, MG