Kiedy po I wojnie światowej w Niemczech upadła monarchia, ster władzy w Berlinie przejął rząd socjaldemokratyczny. Komuniści dążyli do jego obalenia. Przedstawiciele obu tych koncepcji politycznych dobrze wiedzieli, że podporządkowanie sobie środków masowego przekazu pozwala manipulować nie tylko opinią publiczną, lecz także poszczególnymi obywatelami. Wybuchła wtedy bezpardonowa walka o kontrolę nad prasą.

W CIĄGU minionych kilku stuleci pisma periodyczne kształtowały kulturę, znacząco wpływały na politykę i gospodarkę oraz na życie codzienne milionów ludzi. A jaką rolę odgrywają w twoim życiu?

Najprawdopodobniej pierwszy europejski periodyk pojawił się w Niemczech w roku 1605. Dzisiaj w pewnych regionach świata około 75 procent ludności powyżej 14 roku życia codziennie czyta prasę. Co prawda w niektórych krajach rozwijających się na 1000 mieszkańców przypada niespełna 20 egzemplarzy takiego czy innego dziennika, ale na przykład w Norwegii liczba ta przekracza 600. Na całym globie ukazuje się obecnie jakieś 38 000 rozmaitych gazet.

Prasa informuje społeczeństwo o ważnych wydarzeniach. Nie dość na tym: pełni też rolę opiniotwórczą. Jak twierdzi Dieter Offenhäusser z Niemieckiej Komisji do spraw UNESCO, „codzienna lektura prasy (...) oddziałuje na nasz sposób myślenia i postępowania oraz kształtuje nasz kodeks wartości etycznych”.

Historycy przyznają, że prasa podżegała do wojen, popierała je i usprawiedliwiała. Przykładem może być wojna francusko-pruska z lat 1870-1871, hiszpańsko-amerykańska z roku 1898 oraz wietnamska z lat 1955-1975. Nagłaśniane w prasie skandale rujnują kariery biznesmenów, naukowców, gwiazd świata rozrywki i polityków. W latach siedemdziesiątych wybuchła słynna afera Watergate. Dziennikarze ujawnili szokujące fakty, co zmusiło prezydenta Richarda M. Nixona do ustąpienia z urzędu. Siła oddziaływania prasy — ku dobremu bądź ku złemu — jest naprawdę wielka i nie sposób jej lekceważyć.

Ale jak doszło do tego, że prasa zdobyła taką władzę? W jakim stopniu możemy na niej polegać? I jakie środki ostrożności pomogą nam odnosić z niej pożytek?

[Ilustracja na stronie 3]

Berlińska batalia o przejęcie kontroli nad prasą po I wojnie światowej