Od naszego korespondenta z Czech

MOGĄ być składnikiem pizzy, sałatki, zupy albo sosu. Pewnie jadłeś je już nieraz. Niejeden zachwyca się ich niezwykłym wyglądem, który inspiruje wielu ilustratorów książek dla dzieci. Ale czym tak naprawdę są grzyby? W jakich warunkach rosną? Kto i jak je zbiera? Postarajmy się znaleźć odpowiedzi na te pytania.

Grzyby zwykle łatwo jest rozpoznać. * Nie mają liści ani kwiatów. Nie są też zielone, ponieważ nie zawierają chlorofilu. Często więc wyraźnie się odcinają na tle otaczających je roślin. Poza tym wiele grzybów ma charakterystyczny wygląd — duży kapelusz osadzony na nóżce. Mogą jednak mieć najróżniejsze kształty i kolory. Istnieją nawet takie, które świecą w ciemności. Niektóre przypominają koralowce, a inne rosną na drzewach i tworzą coś w rodzaju małych półeczek.

Czym są grzyby?

Przez długi czas naukowcy sądzili, że grzyby to pewna wyjątkowa, trochę tajemnicza odmiana roślin. Dziś jednak uważają je za odrębną grupę organizmów, wyróżniających się szczególną budową, rozwojem osobniczym i sposobem odżywiania. Wiele grzybów jest jadalnych, a niektóre mają nawet właściwości lecznicze. Inne zaś wywołują halucynacje lub są trujące. Ich naukowa nazwa to Mycota (lub Fungi), dlatego dziedzina badająca grzyby to mikologia.

 Niezwykłe organizmy

Naukowcy długo nie wiedzieli, jak rozmnażają się grzyby. Teraz wiadomo już, że dorosłe osobniki rozsiewają mikroskopijne zarodniki, przenoszone przez wiatr. W glebie zarodniki zaczynają wzrastać i tworzą sieć cieniutkich niteczek, tak zwaną grzybnię. Z kolei z grzybni wyrastają dobrze nam znane owocniki. To właśnie one trafiają do koszyka grzybiarza.

Grzyby żywią się materią organiczną. Dlatego ich naturalne środowisko to lasy, ogrody i łąki. Ponieważ podstawowym pożywieniem są dla nich chore lub obumarłe drzewa, pełnią ważną rolę w oczyszczaniu lasów. Z pozostałości roślin, na przykład liści i gałązek, grzyby wytwarzają próchnicę, która użyźnia glebę. Niektóre gatunki żyją w symbiozie ze zdrowymi drzewami. Zapewniają im składniki mineralne i wodę, czerpane poprzez grzybnię z gleby, same natomiast żywią się substancjami dostarczanymi przez drzewo.

Grzyby potrzebują wody i ciepła. To dlatego tak szybko pojawiają się po letnim deszczu. W sprzyjających warunkach niektóre z nich w ciągu nocy osiągają rozmiary dorosłego osobnika. Na przykład pewien gatunek grzyba rośnie w takim tempie, że po 10—14 dniach ma już jakieś 50 centymetrów średnicy. Z kolei inne wyjątkowo długo żyją. Grzybnia może przetrwać całe wieki. A według niektórych źródeł grzyby będące częścią porostów żyją do 600 lat.

Pewne gatunki grzybów mają bardzo intensywny zapach. Słyną z tego między innymi trufle. Chociaż ich owocniki znajdują się pod ziemią, psy potrafią je wyczuć z odległości 20 metrów. *

Kto zbiera grzyby?

W wielu miejscach zbieranie grzybów ma długą historię. Dzisiaj w niektórych regionach Europy Zachodniej i Ameryki Północnej zajmują się tym zawodowi grzybiarze, sprzedający swoje plony handlarzom. Ale w Europie Środkowej i Wschodniej robią to również amatorzy, i to nie tylko na wsi. Wielu mieszkańców miast w weekendy wybiera  się do lasu. To doskonały sposób zarówno na wypoczynek, jak i na urozmaicenie jadłospisu. Zobaczmy więc, jak wygląda taka wyprawa.

Grzybiarz zazwyczaj wstaje wcześnie rano. Wybiera wytrzymałe ubranie i mocne buty. Na wszelki wypadek pakuje do plecaka płaszcz przeciwdeszczowy. Czekają go długie godziny spacerowania po lesie i wypatrywania zdobyczy wśród drzew, traw i mchów. Ponieważ szanuje przyrodę, stara się nie niszczyć środowiska i zachowywać cicho, by nie zakłócać zwierzynie spokoju.

O, jeden z grzybiarzy właśnie coś znalazł! Pochyla się nad grzybem i nie dotykając go, sprawdza, czy jest jadalny. Koncentruje się jedynie na wyrośniętych okazach, bo tylko wtedy może je dokładnie zidentyfikować. Kiedy już jest całkowicie pewien, delikatnie chwyta za nóżkę (nigdy za kapelusz!) i wykręca grzyba z podłoża. Oczyszcza go, a potem wycina uszkodzone lub robaczywe części, które następnie przykrywa mchem albo ziemią. Jego koszyk powoli się napełnia. Doświadczeni zbieracze nie używają plastikowych toreb ani pojemników, gdyż zanim dotarliby do domu, grzyby mogłyby się w nich popsuć.

Grzybobranie nie musi być zajęciem dla samotników. Pewien chrześcijanin usługujący w zborze Świadków Jehowy mówi: „Najpierw całą grupą głosimy, a potem jeszcze spędzamy trochę czasu razem. Niekiedy po prostu wybieramy się do pobliskiego lasu na grzyby. Szukając ich, opowiadamy sobie przeżycia ze służby i cieszymy się swym towarzystwem”.

Grzyby w kuchni

Grzyby można przygotowywać na wiele sposobów. Niektóre są naprawdę pyszne i stanowią główne danie posiłku. Na przykład z kapeluszy dużych pieczarek przyrządza się kotlety, a mniejsze pieczarki można posiekać i podsmażyć z warzywami. Pewne gatunki stosuje się jako przyprawy wzbogacające smak. Suszone grzyby są popularne wśród niektórych zwolenników zdrowej żywności i diet. Różne odmiany ceni się ze względu na zawartość białka, witamin i składników mineralnych.

Ponieważ grzyby łatwo się psują, należy je przetworzyć jeszcze tego dnia, kiedy zostały zebrane. Według specjalistów źle przechowywane grzyby jadalne mogą stać się trujące. Jeśli nie chcemy od razu spożywać naszych zbiorów, możemy je ususzyć lub w jakiś sposób zakonserwować. Dzięki temu będziemy mogli je podawać nie tylko w sezonie. Szczegóły można znaleźć w książkach na temat grzybiarstwa.

Słowo przestrogi

Jeżeli jeszcze nie zbierałeś grzybów, a chciałbyś spróbować swoich sił, powinieneś najpierw zdobyć podstawowe wiadomości. Dowiedz się, jakie grzyby rosną w twojej okolicy — zarówno jadalne, jak i trujące. Naucz się je rozpoznawać. Jeśli możesz, skonsultuj się z jakimś specjalistą. Nigdy nie wkładaj do koszyka grzyba tylko dlatego, że ładnie wygląda lub pachnie. Nie zbieraj też żadnych odmian, których nie jesteś pewien! Wystarczy jeden trujący grzyb, żeby cała potrawa stała się niejadalna, a nawet groźna dla życia i zdrowia. Gdybyś po zjedzeniu posiłku odczuwał nudności lub bóle głowy, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem.

Niezależnie od tego, czy sam zbierasz grzyby, czy nie, możesz podziwiać ich piękno. Być może przypomni ci to, że te skomplikowane, ważne i zadziwiające organizmy nie powstały przez przypadek. Tak jak inne cuda świata przyrody, są one dowodem istnienia mądrego i kochającego Stwórcy (Rodzaju 1:11-13; Psalm 104:24).

[Przypisy]

[Ilustracja na stronie 26]

Smardz (w Polsce chroniony)

[Ilustracja na stronie 26]

Shiitake (twardziak japoński)

[Ilustracja na stronie 26]

Pieczarki