OD NASZEGO KORESPONDENTA Z TRYNIDADU

Z CZYM kojarzą ci się wyspy Trynidad i Tobago? Niektórym od razu przyjdą na myśl karaibskie kapele grające na blaszanych bębnach oraz żwawe rytmy calypso. Ta muzyka o charakterystycznym stylu i wpadającej w ucho melodyce, ciesząca się dużą popularnością także w innych regionach świata, narodziła się właśnie tam, na południu Morza Karaibskiego. *

Jak wyjaśniono w pewnej książce, nazwa „calypso” może się odnosić do „każdej piosenki, która począwszy mniej więcej od 1898 roku była śpiewana podczas trynidadzkiego Karnawału — czy to na ulicach przez zwykłych uczestników tej imprezy, czy też na scenie przez profesjonalnych lub półprofesjonalnych wokalistów” (Donald R. Hill, Calypso Calaloo). Inspiracją dla twórców tej muzyki mogła być afrykańska tradycja przekazu ustnego, przyniesiona na Trynidad przez czarnoskórych niewolników. Popularne motywy zaczerpnięte z afrykańskich pieśni, tańców oraz melodii granych na bębnach przeobrażały się pod wpływem folkloru docierającego tu z innych krajów — między innymi francuskiego, hiszpańskiego i angielskiego — i w końcu z tej mieszaniny wyłonił się gatunek calypso.

Nie ma pewności, skąd się wzięła nazwa calypso. Niektórzy wywodzą ją od zachodnioafrykańskiego słowa kaiso, używanego kiedyś na określenie wyjątkowo udanego występu. Doroczny karnawał, który na Trynidadzie i Tobago zaczął się odbywać jeszcze przed zniesieniem niewolnictwa w latach trzydziestych XIX wieku, przyciągał spore tłumy. Ludzie przychodzili posłuchać pieśniarzy zwanych chantuelles, przechwalających się własnymi talentami i wyszydzających jeden drugiego. Dla zdobycia większej popularności twórcy ci występowali pod pseudonimami artystycznymi i każdy starał się wypracować odrębny styl.

Charakter i oddziaływanie muzyki calypso

Piosenkarzy calypso zawsze ceniono za cięty dowcip. Ponadto wielu z nich posiadło zadziwiającą  umiejętność wymyślania na poczekaniu rymowanych tekstów, często pełnych pikanterii i trafnie naświetlających obrany temat. Początkowo rekrutowali się oni głównie spośród ubogich Trynidadczyków afrykańskiego pochodzenia, ale dziś można wśród nich spotkać przedstawicieli najróżniejszych ras, narodowości i warstw społecznych.

Doktor Hollis Liverpool, były minister kultury Trynidadu i Tobago, jest historykiem i znanym twórcą calypso. W wywiadzie dla Przebudźcie się! tak powiedział o dawnych piosenkarzach uprawiających ten styl: „Mocną stroną śpiewanych przez nich tekstów był humor, ponieważ ludzie ciągnęli do namiotu, w którym grano calypso, przede wszystkim po to, by się zabawić, wysłuchać najświeższych plotek i upewnić się co do prawdziwości niektórych nowin. Przedstawiciele elity chcieli się dowiedzieć, co robią przeciętni obywatele, a gubernator i jego świta przychodzili sprawdzić, jak wysokie lub niskie są ich notowania”.

Piosenki te często były satyrą na świat urzędniczy i wyższe warstwy społeczne. W rezultacie ich twórcy zyskiwali sławę obrońców prostego ludu i stawali się jego bożyszczami, nie byli jednak wygodni dla klasy rządzącej. Nieraz pozwalali sobie na tak zjadliwą krytykę, że w końcu władze kolonialne poczuły się zmuszone wprowadzić cenzurę. Wówczas pieśniarze sięgnęli po dwuznaczniki i stopniowo doszli do perfekcji w ich układaniu. Teksty obfitujące w dwuznaczniki to w dalszym ciągu wyróżnik tego stylu.

Artyści ci nie byli zwykłymi użytkownikami języka, lecz jego współtwórcami. Wnieśli niebagatelny wkład w poszerzenie słownictwa, którym mieszkańcy Indii Zachodnich posługują się obecnie na co dzień. Nic dziwnego, że często nawet politycy cytują fragmenty tych piosenek, gdy chcą dobitniej coś wyrazić.

Współczesna muzyka calypso

W ostatnich latach w muzyce tej pojawiły się nowe nurty, mające zadowolić rozmaite gusty — w tym odmiany będące skrzyżowaniem calypso z innymi stylami. Niestety, zgodnie z ogólnymi tendencjami nasilającymi się w muzyce rozrywkowej wartość moralna tekstów piosenek calypso pozostawia nieraz wiele do życzenia. Z pewnością mądrze jest czuwać nad tym, jakie treści docierają do naszych uszu (Efezjan 5:3, 4). Warto zadać sobie pytanie: Czy nie byłbym zażenowany, gdyby mi przyszło wyjaśnić jakiś dwuznacznik swojemu dziecku albo komuś nieobeznanemu z tą muzyką?

Gdybyś miał kiedyś okazję odwiedzić wyspy Trynidad i Tobago, niewątpliwie byłbyś zachwycony tutejszymi plażami i rafami oraz niezwykłą mieszanką ras i kultur. Mógłbyś też polubić zespoły grające na blaszanych bębnach i calypso — żywą, rytmiczną, pobudzającą wyobraźnię muzykę, cieszącą się popularnością w wielu krajach zarówno wśród młodego, jak i starszego pokolenia.

[Przypis]

[Ilustracje na stronach 24, 25]

Blaszane bębny