OD NASZEGO KORESPONDENTA Z HISZPANII

WIEK XIII charakteryzował się w Europie wielką nietolerancją i rozlewem krwi. Był to czas osławionej inkwizycji i śmiercionośnych krucjat. Żył jednak wtedy pewien hiszpański król, który próbował jakoś rozświetlić te mroki. Do historii przeszedł jako Alfons X Mądry.

Władca ten zapoczątkował ożywienie kulturalne nazywane niekiedy XIII-wiecznym renesansem. Sprawił, że Hiszpania otworzyła się na wiedzę z odległych krajów. Interesował się przede wszystkim sztuką, historią, prawem i naukami ścisłymi. Wywarł ogromny wpływ na rozwój kultury hiszpańskiej i europejskiej. A co najważniejsze, przyczynił się do rozpowszechnienia Słowa Bożego, Biblii Świętej.

Król Alfons skupił wokół siebie grupę uczonych wywodzących się z trzech kultur: żydowskiej, muzułmańskiej i chrześcijańskiej. Na ich potrzeby założył i sfinansował jedną z pierwszych bibliotek państwowych.

Co więcej, osobiście uczestniczył w pisaniu i kompilowaniu najróżniejszych dzieł z dziedziny prawa, nauk ścisłych i historii. Popierał rozwój literatury i poezji, w których sam też celował, czego świadectwem są jego słynne cantigas. * Napisał je w dialekcie galisyjskim, będącym w tamtym okresie językiem poezji lirycznej.

Szkoła tłumaczy

Alfons wspierał grupę uczonych zwaną toledańską szkołą tłumaczy. „Król wybierał zarówno tłumaczy, jak i dzieła do przełożenia” — wyjaśniono w książce La Escuela de Traductores de Toledo (Toledańska szkoła tłumaczy). „Przeglądał tłumaczenia, zachęcał do naukowych debat i finansował nowe przedsięwzięcia”.

Najpierw zaczęto tłumaczyć z języka arabskiego. Do tamtego czasu muzułmanie przełożyli na ten język najwybitniejsze dzieła cywilizacji greckiej, indyjskiej, perskiej i syryjskiej. Dzięki temu nagromadzili wielki zasób wiedzy, której zawdzięczali ciągły postęp w matematyce, astronomii, historii i geografii. Uczeni z Toledo starali się skorzystać z ich dorobku. W jaki sposób? Tłumacząc  ważne księgi i inne pisma z arabskiego na łacinę i hiszpański.

Wieści o ich osiągnięciach dotarły do wielu krajów. Wkrótce do Toledo zaczęli ściągać ludzie nauki z różnych europejskich uniwersytetów. Wszystko to odegrało znaczącą rolę w rozwoju nauki i literatury w świecie zachodnim. W gruncie rzeczy to wielkie przedsięwzięcie translatorskie miało wpływ na narodziny renesansu.

Dzięki pracy toledańskich tłumaczy lekarze mogli czytać medyczne dzieła Galena, Hipokratesa i Awicenny, którego Kanon medycyny do XVII wieku był podstawowym podręcznikiem medycznym na zachodnich uniwersytetach. Astronomowie mogli korzystać z dzieł Ptolemeusza, z arabskiej trygonometrii oraz z tablic astronomicznych Al-Chwarizmiego. *

Alfons pragnął, by powstające przekłady były zrozumiałe dla ogółu. Dzięki temu język hiszpański zaczął być używany w dziełach naukowych i literackich. Zainicjowane przez króla przedsięwzięcie  pomogło zmienić powszechny pogląd, że językiem kultury jest łacina.

Biblia Alfonsina

Doświadczenie zdobyte przez uczonych z Toledo podczas tłumaczenia tak wielu dzieł musiało się okazać bardzo przydatne, gdy Alfons zlecił przełożenie na hiszpański fragmentów Biblii. Jak donosi historyk Juan de Mariana, król miał nadzieję, że dzięki temu przekładowi Pisma Świętego język hiszpański wygładzi się i wzbogaci. To wczesne tłumaczenie Biblii z całą pewnością spełniło ten cel.

Król zdawał sobie sprawę, że Biblia dostarcza cennych pouczeń. We wstępie do dzieła Crónica de España napisał: „Jeśli rozważamy korzyści płynące ze Świętych Pism, to widzimy, że mówią nam one o stworzeniu świata, żywocie patriarchów, (...) o obiecanym przyjściu naszego Pana, Jezusa Chrystusa, a także jego męce, zmartwychwstaniu i wniebowstąpieniu”.

Poza tym król patronował ogromnemu przedsięwzięciu literackiemu, jakim była General Estoria. Zawierała ona fragmenty hiszpańskiego przekładu Pism Hebrajskich (urywki Pism Greckich zostały dodane później). To imponujące dzieło, znane jako Biblia Alfonsina, było największą tego rodzaju pozycją opracowaną w średniowieczu. Wielokrotnie je przepisywano i częściowo przetłumaczono na języki portugalski i kataloński.

Spuścizna Alfonsa

Średniowieczne manuskrypty z czasów Alfonsa szerzyły wiedzę biblijną w okresie duchowych ciemności. Zlecone przez niego tłumaczenia rozbudziły zainteresowanie Biblią w języku narodowym. W ciągu dwóch następnych stuleci powstały kolejne przekłady na język hiszpański.

Dzięki wynalezieniu maszyny drukarskiej oraz niestrudzonym wysiłkom XVI-wiecznych tłumaczy Biblii z Hiszpanii i innych krajów europejskich dzieło rozpoczęte przez Alfonsa i jemu współczesnych było kontynuowane. Europejczycy w końcu dostali do rąk Biblię w swych językach ojczystych. Chociaż panowanie Alfonsa X nie było wolne od wojen i buntów, jego zamiłowanie do wiedzy przyczyniło się do upowszechnienia mądrości Bożej.

[Przypisy]

[Ramka i ilustracja na stronie 14]

WCZESNE HISZPAŃSKIE PRZEKŁADY BIBLII

Przekłady dokonane na polecenie Alfonsa X nie były pierwszymi hiszpańskimi tłumaczeniami fragmentów Pisma Świętego. Nieco wcześniej Hermann Niemiec, jeden z toledańskich tłumaczy, przełożył Psalmy bezpośrednio z języka hebrajskiego na hiszpański. Poza tym na początku XIII wieku powstała Biblia medieval romanceada Prealfonsina (zdjęcie po lewej). Jest ona uważana za najstarszą kompletną Biblię hiszpańską. Niewątpliwie wywarła wpływ na tłumaczenie zlecone jakiś czas później przez Alfonsa X.

Na temat dzieła Biblia Prealfonsina uczony Thomas Montgomery napisał: „Tłumacz tej Biblii wykonał godną podziwu pracę, jeśli wziąć pod uwagę wierność oraz piękno języka. Przekład ten ściśle trzyma się Wulgaty, ale bez nadużywania łacińskich wyrażeń czy terminów. Język jest prosty i jasny, odpowiedni dla ludzi nieznających biegle łaciny, dla których ta Biblia była przeznaczona”.

[Prawa własności]

Biblia: Patrimonio Nacional. Real Biblioteca de El Escorial

[Ilustracja na stronach 12, 13]

Pomnik Alfonsa X przed wejściem do hiszpańskiej Biblioteki Narodowej w Madrycie

[Ilustracje na stronie 13]

Król wraz z grupą tłumaczy z Toledo (powyżej); królewscy kaligrafowie (niżej); „Biblia Alfonsina”, fragment Ewangelii według Łukasza (u dołu)

[Prawa własności do ilustracji, strona 13]

Wszystkie zdjęcia oprócz pomnika Alfonsa X: Oronoz