OD NASZEGO KORESPONDENTA Z HISZPANII

POŚRODKU Półwyspu Iberyjskiego wznosi się granitowe wzgórze, które z trzech stron opływa rzeka Tag. W ciągu tysiącleci rzeka wyrzeźbiła w skale urwiste, trudno dostępne brzegi. Na tym naturalnie obwarowanym cyplu wyrosło Toledo, miasto, które stało się symbolem Hiszpanii i hiszpańskiej kultury.

Spacerując wąskimi, krętymi uliczkami starówki, turysta przenosi się w odległą przeszłość. Bramy, zamki i mosty zachowały średniowieczny styl. Pamiętają epokę, gdy Toledo było jedną z najważniejszych stolic Europy.

Nie jest to jednak miasto typowo europejskie. Nawet architektura dworca kolejowego nosi znamiona Orientu. Dokładniejsze przyjrzenie się zabytkom i wytworom rzemiosła pozwala dostrzec wpływy licznych kultur, przenikających się wzajemnie przez stulecia. Jakieś 700 lat temu — w okresie największej świetności — Toledo było już istnym tyglem kulturowym.

Ostoja wielu kultur

Świadome strategicznych walorów tego miejsca, ludy celtyckie i iberyjskie zbudowały tutaj osadę, jeszcze zanim Półwysep Iberyjski  podporządkowali sobie Rzymianie. Ci ostatni nazwali miasto Toletum (od słowa tollitum — „wysoko wzniesiony”). Za czasów imperium rzymskiego była to jedna ze stolic prowincjonalnych. Historyk rzymski Liwiusz opisał Toledo jako „małe miasto, lecz położone w miejscu obronnym”. Kiedy po upadku cesarstwa Hiszpanię podbili Wizygoci, Toledo zostało stolicą całego ich państwa. W VI wieku król Wizygotów Rekkared I przeszedł z arianizmu na katolicyzm. W rezultacie Hiszpania stała się bastionem  ortodoksyjnego katolicyzmu, a arcybiskup Toledo otrzymał tytuł prymasa.

Klimat religijny uległ zmianie, gdy Toledo dostało się pod władzę muzułmanów. Okres ten (od VIII do XI wieku) pamiętają wąskie zaułki staromiejskie. Muzułmańska tolerancja umożliwiała współistnienie w Toledo trzech kultur: chrześcijańskiej, żydowskiej i mauretańskiej. W roku 1085 miasto zdobył Alfons VI Mężny, król katolicki. Odtąd rządy znajdowały się w rękach katolików, co nie przeszkadzało wszystkim trzem kulturom harmonijnie współistnieć jeszcze przez kilka następnych stuleci.

Ze średniowiecza pochodzi wiele najpiękniejszych zabytków toledańskich. Katoliccy władcy uczynili miasto swą rezydencją, mieszkańcy pochodzenia żydowskiego celowali w rzemiośle i handlu, a muzułmanie przyczynili się do uświetnienia grodu pod względem architektonicznym. W toledańskiej szkole tłumaczy współpracowali ze sobą uczeni reprezentujący trzy wyznania. W XII i XIII wieku przetłumaczyli na łacinę i hiszpański (kastylijski) mnóstwo starych rękopisów. To dzięki ich pracy olbrzymi dorobek autorów arabskich stał się dostępny również dla cywilizacji zachodniej.

Wiek XIV przyniósł zmierzch tolerancji religijnej. Tysiące Żydów straciło życie w pogromach. Krótko przed odkryciem Ameryki przez Kolumba stało się Toledo siedzibą trybunału inkwizycji hiszpańskiej. Żydzi i muzułmanie musieli wybierać między przymusowym przejściem na katolicyzm a banicją.

Pamiątki dawnej świetności

W centrum miasta znajduje się przeszło sto zabytków. Ze względu na ich wyjątkową wartość historyczną zespół zabytkowy Toledo został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Dwie z najciekawszych budowli średniowiecznych to mosty przerzucone nad Tagiem, jeden umożliwiający wjazd do miasta od wschodu, a drugi od zachodu. Do najsławniejszych obiektów należy masywna brama miejska Puerta Nueva de Bisagra, prowadząca do okolonej murami starówki.

Gdy się patrzy z oddali, widać dominujące nad dachami dwie okazałe budowle. Na wschodzie wznosi się alkazar — potężny zamek na planie kwadratu. W dawniejszych czasach istniało w tym miejscu rzymskie pretorium, potem siedziba dworu wizygockiego, następnie warownia arabska i wreszcie rezydencja królów kastylijskich i hiszpańskich. Obecnie w zamku mieści się muzeum broni oraz wielka biblioteka. Ale jako że Toledo jest nade wszystko miastem o charakterze religijnym, nad centrum góruje ogromna gotycka katedra (zdjęcie na stronie 17).

W katedrze i innych kościołach można obejrzeć obrazy słynnego malarza osiadłego w Toledo, znanego jako El Greco („Grek”). Właściwie nazywał się Dominikos Theotokopulos. W starej dzielnicy żydowskiej, w pobliżu miejsca, gdzie mieszkał, znajduje się dziś małe muzeum sztuki prezentujące kolekcję jego dzieł.

Chyba najpiękniejszy widok na Toledo rozciąga się od strony południowej — ze wzniesienia, które góruje nad miastem. Ale żeby wczuć się w tutejszy niepowtarzalny klimat, najlepiej pospacerować wąskimi uliczkami. W pierwszej chwili turysta będzie pewnie zagubiony, jednak wkrótce urzekną go stylowe staroświeckie pasaże, zabytkowe kamieniczki, bogato zdobione balkony i kuszące atrakcyjnym towarem sklepy z pamiątkami.

Toledo robi wrażenie, jakby czas się tu zatrzymał, lecz zwiedzający wcześniej czy później muszą stąd odjechać. Najlepszym miejscem na pożegnanie jest południowy brzeg Tagu. Gdy o zachodzie promienie słońca ozłacają imponującą architekturę miasta, turysta może ulec złudzeniu, że cofnął się w przeszłość i ma przed oczyma Toledo w szczytowym okresie świetności.

[Ramka i ilustracje na stronie 17]

MIASTO TRZECH KULTUR

W wiekach średnich w Toledo istniały trzy dzielnice. Pozwalało to katolikom, żydom i muzułmanom żyć zgodnie ze swymi prawami i obyczajami. Niektóre z dawnych miejsc kultu religijnego należą dziś do głównych atrakcji turystycznych.

➤ Meczet z końca X wieku — obecnie kościół El Cristo de la Luz — jest świadectwem wysokiego poziomu sztuki murarskiej, typowego dla muzułmańskich budowniczych. Wznosi się w dzielnicy Medina, zamieszkanej niegdyś przez zamożnych muzułmanów.

➤ Zachowały się dwie średniowieczne synagogi (zamienione w kościoły katolickie). Ich istnienie dowodzi, że społeczność żydowska była tu niegdyś liczna — w pewnym okresie stanowiła jedną trzecią ludności miasta. Wnętrze starszej z synagog, przekształconej w kościół Santa María la Blanca, podobne jest — dzięki licznym suto zdobionym kolumnom — do wnętrza meczetu ukazanego na zdjęciu powyżej. Druga, przestronniejsza, to El Tránsito (środkowe zdjęcie). Mieści się w niej muzeum kultury żydowskiej (sefardyjskiej).

➤ Budowa tej największej w Hiszpanii katedry gotyckiej rozpoczęła się w XIII wieku i trwała przeszło 200 lat.

 [Ramka i ilustracje na stronie 18]

SŁYNNE MIECZE I SMAKOWITY MARCEPAN

Już od przeszło dwóch tysiącleci miejscowi rzemieślnicy wykuwają miecze, a toledańska stal znana jest z wysokiej jakości. W miecze znad Tagu uzbrojone były zarówno wojska Hannibala, jak i rzymskie legiony. Z biegiem stuleci muzułmańscy rzemieślnicy z Toledo zaczęli zdobić miecze i zbroje damasceńską techniką inkrustacji. Zdjęcie po lewej przedstawia kopię toledańskiego miecza. (Zobacz też artykuł „Wzory ze złota na stali”, zamieszczony w Przebudźcie się! z 22 stycznia 2005 roku). Większość sklepów pamiątkarskich oferuje bogaty wybór mieczy i zbroi rycerskich. To broń przeznaczona głównie dla kolekcjonerów, nie do walki (chyba że do potyczek na planie filmowym).

Toledo słynie też z produkcji marcepanu, datującej się od wczesnych lat panowania muzułmańskiego. Podczas podboju Hiszpanii Arabowie zastali tu rozległe gaje migdałowe, brakowało natomiast innego podstawowego składnika — cukru. W ciągu następnego półwiecza w południowej części półwyspu pojawiło się sporo plantacji trzciny cukrowej i w XI wieku Toledo znane już było z marcepanu. Ten specjał z Toledo w dalszym ciągu ceniony jest przez smakoszy. W mieście można spotkać sklepy sprzedające wyłącznie wyroby z marcepanu, często w kształcie figurek. Kto nie skosztował tego rarytasu, nie może powiedzieć, że naprawdę zna Toledo.

[Prawa własności]

Agustín Sancho

[Mapa na stronie 16]

[Patrz publikacja]

PORTUGALIA

HISZPANIA

Madryt

Toledo

[Ilustracja na stronie 18]

Most San Martin