OD NASZEGO KORESPONDENTA Z KAMBODŻY

CZY widziałeś kiedyś rzekę płynącą wstecz? A las skryty pod wodą przez pół roku? Czy słyszałeś o ludziach żyjących w pływających domach, które trzeba przemieszczać, bo ubywa wody? Sądzisz, że to niemożliwe? Na pierwszy rzut oka może się tak wydawać, ale po wizycie w Kambodży w porze monsunów zapewne zmienisz zdanie.

Codziennie rano, począwszy od połowy maja aż do października, czyste niebo zachmurza się i po południu leje jak z cebra. Po wysuszonych niegdyś i pylistych obszarach woda płynie strumieniami, a rzeki występują z brzegów.

Dlaczego płynie wstecz?

Spójrz na mapę obok. Zwróć uwagę na miejsce, gdzie do potężnego Mekongu wpada rzeka Tonle Sap. Potem Mekong rozdziela się na dwie odnogi — Mekong właściwy (Tien Giang) i Basak (Hau Giang) — i płynie na południe przez Wietnam, tworząc wielką deltę.

Wkrótce po rozpoczęciu się pory deszczowej dolny obszar delty Mekongu zostaje zalany. Piętrzące się wody wypełniają okresowo suche dopływy. W miarę trwania opadów rzeka Tonle Sap wzbiera i zamiast jak dotychczas zmierzać na południe, zmienia kierunek swego biegu i zaczyna płynąć wstecz — na północ. W końcu wpada do jeziora Tonle Sap.

Jezioro to położone jest na płaskiej równinie jakieś 100 kilometrów od stolicy Kambodży, Phnom Penh. W porze suchej zajmuje powierzchnię około 3000 kilometrów kwadratowych, a w porze deszczowej cztery lub pięć razy większą — stając się największym zbiornikiem słodkowodnym w Azji Południowo-Wschodniej.

Tereny usiane wcześniej polami ryżowymi, drogami, drzewami i wioskami teraz znajdują się pod wodą. Rybacy, którzy poruszali się łodziami po wodzie głębokiej zaledwie na metr, teraz pływają ponad koronami drzew wysokich nawet na 10 metrów! Gdzie indziej tak rozległą powódź uznano by za katastrofę. Ale wielu Kambodżan uważa ją za dobrodziejstwo. Dlaczego?

Dobrodziejstwa powodzi

Cofająca się rzeka Tonle Sap nanosi do jeziora żyzne osady aluwialne. Tą samą drogą wpływają do niego z Mekongu ogromne ilości ryb, które w tym bogatym w składniki odżywcze środowisku składają ikrę. Dlatego jezioro Tonle Sap jest jednym z najbardziej zasobnych w ryby słodkowodne akwenów na świecie. Po zakończeniu się pory deszczowej woda opada tak szybko, że niekiedy rybacy zdejmują ryby uwięzione wśród gałęzi drzew!

Te coroczne wezbrania tworzą dynamiczny ekosystem. Drzewa i inne rośliny z obszarów zalewowych mają specyficzny cykl rozwojowy. Zwykle drzewa tropikalne rosną powoli, zrzucają liście w porze suchej, a nowe wypuszczają w porze deszczowej. Jednak te w regionie Tonle Sap tracą liście dopiero wtedy, gdy zostaną zatopione przez ulewne deszcze. W tym czasie ich wzrost zamiast przyśpieszać — spowalnia. Po opadnięciu wód jeziora i rozpoczęciu się pory suchej gałęzie wypuszczają pąki, z których szybko rozwijają się liście. Ziemię pokrywa wówczas warstwa rozkładającego się listowia, z której drzewa i inne rośliny czerpią substancje odżywcze.

Osiedla na palach i tratwach

A jak żyją tam ludzie? Niektórzy budują niewielkie domy na palach. W porze suchej znajdują się one nawet 6 metrów nad ziemią.  Ale w trakcie szczytowych opadów łodzie rybackie oraz wielkie metalowe balie wykorzystywane czasami do wożenia dzieci można zacumować tuż u wejścia do domu.

Inni mieszkają w domach zbudowanych na tratwach. Gdy rodzina się rozrasta, dołączana jest kolejna tratwa i domostwo się powiększa. Ocenia się, że na jeziorze unosi się jakieś 170 pływających wiosek.

W dzień młodzi i starzy przebywają na wodzie, łowiąc ryby za pomocą pułapek i sieci. W miarę jak poziom wody się podnosi albo opada, domy lub całe wsie przemieszczają się o kilka kilometrów, aby być blisko nowej linii brzegowej i bardziej zasobnych łowisk.

Długie łodzie służą zaspokajaniu rozmaitych codziennych potrzeb ludności: zamieniają się w sklepy spożywcze lub pływające bazary, a nawet wykorzystywane są jako środki transportu publicznego. Dzieci uczęszczają do pływających szkół. W tej krainie, gdzie rzeka płynie wstecz, wszystkiemu — począwszy od roślin, a skończywszy na człowieku — rytm życia wyznacza woda.

[Mapa na stronie 23]

[Patrz publikacja]

pora sucha

pora deszczowa

KAMBODŻA

J. Tonle Sap

Tonle Sap

Mekong

PHNOM PENH

Basak

delta Mekongu

WIETNAM

[Ilustracja na stronie 23]

Chłopiec wiosłujący na rzece Tonle Sap

[Ilustracje na stronie 23]

Ta sama wioska w porze suchej i deszczowej

[Prawa własności do ilustracji, strona 23]

Mapa: na podstawie NASA/​Visible Earth imagery; zdjęcia wioski: FAO/​Gordon Sharpless