OD NASZEGO KORESPONDENTA Z BRAZYLII

SARA ciężko przeżyła utratę dziecka w pierwszym trymestrze ciąży. Niestety, jakiś rok później znowu poroniła. Przeprowadzono szereg badań, lecz przyczyny nie udało się ustalić. Z upływem lat Sara zaczęła przybierać na wadze, choć przestrzegała diety i regularnie uprawiała gimnastykę. Cierpiała też wskutek kurczów w nogach i nadwrażliwości na zimno. Wreszcie badania krwi i ultrasonografia (USG) tarczycy wykazały prawdopodobną przyczynę poronień — zapalenie tarczycy typu Hashimoto *.

Dotąd Sara, podobnie jak większość z nas, nie zaprzątała sobie głowy tarczycą. Dopiero nasilające się kłopoty ze zdrowiem uświadomiły jej, jak ważny jest ten narząd.

 Budowa tarczycy

Ten niewielki gruczoł w kształcie motyla usytuowany jest w przedniej części szyi, poniżej tak zwanego jabłka Adama, będącego częścią krtani. Składa się z dwóch płatów, które przylegają do tchawicy. Waży około 20—30 gramów. Stanowi element układu dokrewnego. Do układu tego należą narządy i tkanki, które wytwarzają hormony, magazynują je i wydzielają głównie do krwi.

Tarczyca, nazywana też gruczołem tarczowym, zbudowana jest z licznych pęcherzyków wypełnionych lepkim płynem, w którym gromadzą się hormony tarczycowe. Ważnym ich składnikiem jest jod. Blisko 80 procent jodu zawartego w organizmie znajduje się właśnie w tarczycy. Niedobór tego pierwiastka w pożywieniu może spowodować jej powiększenie, czyli powstanie wola. U małych dzieci może nawet zahamować produkcję hormonów tarczycowych i w rezultacie doprowadzić do kretynizmu — upośledzenia fizycznego i umysłowego połączonego z niedorozwojem płciowym.

Działanie hormonów tarczycowych

Hormony tarczycowe to trijodotyronina (T₃), odwrotna trijodotyronina (rT₃) oraz tyroksyna (T₄) *. T₄ ulega przemianom w T₃ oraz rT₃, przy czym przemiany te zachodzą głównie poza tarczycą, w tkankach ciała. Tarczyca — gdy otrzymuje sygnał o zapotrzebowaniu na jej hormony — wydziela do krwi T₄, skąd hormon ten wraz z jego pochodnymi może oddziaływać na wszystkie komórki organizmu.

Podobnie jak pedał gazu służy zwiększaniu lub zmniejszaniu obrotów silnika, tak hormony tarczycy regulują tempo metabolizmu — wszystkich wewnątrzkomórkowych procesów biochemicznych, w wyniku których wyzwalana jest energia i powstają nowe tkanki. Hormony tarczycy mają więc udział we wzroście i odbudowie tkanek, wpływają na szybkość czynności serca oraz wytwarzanie energii niezbędnej do pracy mięśni i utrzymywania ciepłoty ciała.

Hormony tarczycy pełnią jeszcze inne ważne funkcje. Na przykład pomagają wątrobie w usuwaniu z krwiobiegu nadmiaru trójglicerydów i tak zwanego złego cholesterolu (lipoprotein LDL). Cholesterol trafia do żółci, a następnie jest wydalany z kałem. Niedobór hormonów tarczycy może podwyższać poziom „złego” cholesterolu, a obniżać poziom „dobrego” (lipoprotein HDL).

Jeśli chodzi o przewód pokarmowy, to hormony tarczycy przyśpieszają wydzielanie soków trawiennych oraz nasilają perystaltykę jelit. Gdy hormonów tych jest zbyt dużo, mogą się pojawić biegunki, gdy zbyt mało — zaparcia.

System kontroli

Nad właściwym funkcjonowaniem gruczołu tarczowego czuwa część mózgu zwana podwzgórzem. Gdy wykryje ono niski poziom hormonów tarczycowych, informuje o tym przysadkę mózgową, gruczoł dokrewny znajdujący się u podstawy mózgu. Przysadka wydziela do krwi tyreotropinę (TSH), która stymuluje tarczycę do produkcji hormonów.

Lekarze, znając poziom hormonów tarczycowych w czyjejś krwi, jak również poziom hormonu TSH, mogą ocenić stan i funkcjonowanie tarczycy. Badania takie nabierają szczególnego znaczenia, gdy pojawiają się problemy.

 Gdy pojawiają się problemy

Przyczyny kłopotów z tarczycą mogą być różne: niedobór jodu w pożywieniu, nadmierny wysiłek fizyczny, silny stres, czynniki genetyczne, infekcje, choroba (na ogół autoimmunologiczna) lub skutki uboczne zażywania jakichś leków *. Jednym z sygnałów ostrzegawczych jest powiększenie tarczycy, czyli wole. Może być ono skutkiem rozrostu miąższu albo pojawienia się guzków. Nie należy tego lekceważyć, bo choć wole zazwyczaj jest zmianą o charakterze łagodnym, może być objawem czegoś poważniejszego, na przykład raka *.

Chora tarczyca z reguły wytwarza albo za dużo, albo za mało hormonów. W pierwszym przypadku mówi się o jej nadczynności, a w drugim — o niedoczynności. Choroba nieraz rozwija się stopniowo i niepostrzeżenie, tak iż może trwać latami, a dana osoba nic o tym nie wie. Oczywiście jak to zwykle bywa, rokowania są tym lepsze, im wcześniej zostanie postawiona diagnoza.

 Najczęstsze choroby to zapalenie tarczycy typu Hashimoto (nazywane też chorobą Hashimoto) oraz choroba Gravesa-Basedowa. Zalicza się je do chorób autoimmunologicznych. Zapalenie tarczycy typu Hashimoto występuje u kobiet sześciokrotnie częściej niż u mężczyzn i zwykle prowadzi do niedoczynności tarczycy. Choroba Gravesa-Basedowa jest u kobiet osiem razy częstsza i wywołuje nadczynność.

Specjaliści nie są zgodni, jak często należy sprawdzać, czy tarczyca jest zdrowa; powszechnie jednak przykłada się dużą wagę do badań noworodków (zobacz ramkę  „Badanie noworodków”). Gdy wyniki sugerują niedoczynność, zwykle zaleca się zrobienie testów na obecność przeciwciał atakujących gruczoł. Z kolei przy nadczynności na ogół wykonuje się scyntygrafię (badanie z użyciem izotopu promieniotwórczego jodu), oczywiście jeśli pacjentka nie jest w ciąży bądź nie karmi piersią. Obecność guzków często wymaga wykonania biopsji w celu zdiagnozowania, czy nie są one złośliwe.

Kiedy konieczne jest leczenie

Objawy nadczynności tarczycy, takie jak przyśpieszona akcja serca, drżenia mięśniowe oraz niepokój, łagodzi się lekami. Leczenie może też obejmować niszczenie komórek gruczołu, tak by wytwarzał mniej hormonów. Niekiedy konieczna jest operacja i wycięcie tarczycy.

Pacjenci z niedoczynnością gruczołu tarczowego albo po jego chirurgicznym usunięciu zazwyczaj muszą codziennie zażywać hormon T₄. Ustalenie odpowiednich dawek wymaga monitorowania pacjenta. Gdy w grę wchodzi nowotwór, do wyboru są leki, operacja, chemioterapia oraz promieniotwórczy jod.

Wspomniana na początku artykułu Sara przyjmuje leki uzupełniające niedobór hormonu T₄ w jej organizmie i przestrzega diety ułożonej z pomocą specjalisty. Daje to dobre wyniki. Podobnie jak inni chorzy przekonała się, że ten niewielki narząd ma wielkie znaczenie. Dbaj więc o swoją tarczycę — jedz zdrową żywność zawierającą odpowiednią ilość jodu, staraj się unikać przewlekłego stresu i ogólnie troszcz się o swój organizm.

[Przypisy]

[Napis na stronie 27]

Podobnie jak pedał gazu służy zwiększaniu lub zmniejszaniu obrotów silnika, tak hormony tarczycy regulują tempo metabolizmu

[Napis na stronie 29]

Choroba nieraz rozwija się stopniowo i niepostrzeżenie, tak iż może trwać latami, a dana osoba nic o tym nie wie

[Ramka i ilustracja na stronie 28]

NAJCZĘSTSZE OBJAWY

Nadczynność tarczycy: Nadpobudliwość nerwowa, chudnięcie mimo dużego apetytu, przyśpieszone bicie serca, nadmierna perystaltyka jelit, zaburzenia miesiączkowania, drażliwość, niepokój, wahania nastroju, wytrzeszcz oczu, osłabienie siły mięśniowej, bezsenność oraz cienkie, łamliwe włosy *.

Niedoczynność tarczycy: Spowolnienie ruchów i reakcji umysłowych, niczym nieuzasadnione przybieranie na wadze, wypadanie włosów, zaparcia, nadwrażliwość na zimno, zaburzenia miesiączkowania, depresja, zmiana głosu (chrypka lub pogrubiony głos), kłopoty z pamięcią i zmęczenie.

[Przypis]

[Ramka na stronie 28]

 BADANIE NOWORODKÓW

Wystarczy pobrać kilka kropli krwi, by sprawdzić, czy noworodek ma zdrową tarczycę. Jeśli badanie wykaże jakieś nieprawidłowości, lekarze zalecają leki uzupełniające niedobór hormonów. W przeciwnym razie dziecku groziłby kretynizm, niedorozwój fizyczny i umysłowy. Dlatego badanie to przeprowadza się u noworodków zazwyczaj kilka dni po ich narodzinach.

[Ramka i ilustracja na stronie 29]

CZY WŁAŚCIWIE SIĘ ODŻYWIASZ?

W uniknięciu problemów z tarczycą może pomóc właściwe odżywianie się. Czy dostarczasz organizmowi odpowiednią ilość jodu, niezbędnego do produkcji hormonów tarczycowych? Bogatym źródłem tego pierwiastka są ryby morskie i owoce morza. Zawartość jodu w warzywach i mięsie zależy od składu chemicznego lokalnej gleby. Aby zrekompensować jego niedobór w pożywieniu, w niektórych krajach joduje się sól.

Ważną rolę odgrywa również selen. Ten pierwiastek śladowy wchodzi w skład enzymu, który bierze udział w przemianie hormonu T₄ w T₃. Jego ilość w warzywach, mięsie i mleku także zależy od gleby. Najwięcej selenu jest w orzechach brazylijskich i rybach morskich, a także w nieoczyszczonych produktach zbożowych, czosnku, grzybach oraz pomidorach. Oczywiście jeśli podejrzewasz, że z twoją tarczycą dzieje się coś niedobrego, nie próbuj leczyć się sam, tylko idź do lekarza.

[Ilustracja na stronie 28]

[Patrz publikacja]

tchawica

krtań

tarczyca

tchawica