„Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa” („Powszechna deklaracja praw człowieka”, artykuł 1).

POMIMO głoszenia przez ONZ tak szczytnych ideałów ludzkość nie przestaje cierpieć z powodu uprzedzeń i dyskryminacji. To smutny znak naszych czasów i świadectwo niedoskonałości człowieka (Psalm 51:5). Nie sądźmy jednak, że nic się już nie da zrobić. Oczywiście nie zdołamy wyeliminować wszelkich przejawów dyskryminacji, ale z pewnością możemy podjąć starania, by wykorzenić uprzedzenia tkwiące w nas samych.

Przede wszystkim należałoby uznać fakt, że uprzedzenia mogą wykiełkować praktycznie w każdym. W książce Understanding Prejudice and Discrimination (Zrozumieć uprzedzenia i dyskryminację) zauważono: „Badania nad zjawiskiem uprzedzeń zdają się nasuwać trzy podstawowe wnioski: 1) nie ma człowieka, który by nie był podatny na uprzedzenia, 2) eliminowanie ich często wymaga konkretnych, przemyślanych działań, 3) przy odpowiedniej motywacji — jest osiągalne”.

Za „najpotężniejsze narzędzie” w tej walce uznano właściwą edukację. Może ona pomóc nam wniknąć w przyczyny uprzedzeń, dokonać obiektywniejszej analizy własnego nastawienia, a gdy to my padamy ich ofiarą — mądrzej stawić czoła zaistniałej sytuacji.

Przyczyny

Pod wpływem uprzedzeń ludzie wypaczają, fałszywie interpretują lub wręcz ignorują fakty, które są sprzeczne z ich wcześniejszymi sądami. Ale skąd w ogóle biorą się uprzedzenia? Okazuje się, że mogą wyrastać na gruncie pozornie niewinnych, a jednak błędnych wzorców wpajanych w domu rodzinnym. Niebezpieczne jest też towarzystwo osób, które celowo przedstawiają inne rasy lub narody w złym świetle. Poza tym źródłem uprzedzeń mogą być fałszywe nauki religijne oraz nacjonalizm, a także nadmierna duma. Poniżej omówiono tych kilka przyczyn i podano stosowne zasady z Pisma Świętego. Analizując kolejne akapity, spróbuj przemyśleć własną postawę i ustal, czy nie powinieneś dokonać zmian.

Towarzystwo. Ludzie są z natury towarzyscy i wychodzi im to na dobre. Biblia ostrzega, że  „kto się odosabnia, będzie szukał swej samolubnej tęsknoty” i może nawet wzgardzić „praktyczną mądrością” (Przysłów 18:1). Ponieważ jednak towarzystwo wywiera na nas silny wpływ, powinniśmy dobierać je bardzo starannie. Dlatego mądrzy rodzice interesują się tym, z kim przebywają ich dzieci. Z badań wynika, że już trzyletnie maluchy mogą przesiąknąć rasizmem, wychwytując sygnały płynące z nastroju, słów i gestów innych osób. Oczywiście sami rodzice powinni dawać dobry przykład, bo z reguły to od nich najbardziej zależy, jakie wartości będzie wyznawać ich dziecko.

▪ Co mówi Biblia? „Ucz dziecko właściwego postępowania, a nawet w starości nie zejdzie z dobrej drogi” (Przysłów 22:6, Edycja Świętego Pawła). „Kto chodzi z mądrymi, stanie się mądry, lecz kto się zadaje z głupcami, temu źle się powiedzie” (Przysłów 13:20). Jeżeli jesteś ojcem lub matką, zastanów się: „Czy ukierunkowuję dzieci w sposób, który podoba się Bogu? Czy otaczam się wartościowymi ludźmi? I czy ja jestem dobrym towarzystwem dla drugich?” (Przysłów 2:1-9).

Nacjonalizm. Nacjonalizm bywa definiowany jako poczucie świadomości narodowej, wyrażające się w wynoszeniu własnego narodu nad inne i w popieraniu przede wszystkim jego kultury i interesów. Politolog Ivo Duchacek w swej książce Conflict and Cooperation Among Nations (Konflikt i współpraca między narodami) zauważył: „Nacjonalizm dzieli ludzi na grupy wzajemnie nietolerancyjne. W wyniku tego postrzegamy siebie przede wszystkim jako Amerykanów, Rosjan, Chińczyków, Egipcjan bądź Peruwiańczyków, a dopiero potem — jeśli w ogóle — jako członków rodziny ludzkiej”. Pewien sekretarz generalny ONZ napisał: „Wiele problemów, wobec których obecnie stoimy, wynikło z błędnych poglądów, po części przyjętych niemal podświadomie. Za przykład niech posłuży hasło charakterystyczne dla wąsko pojętego nacjonalizmu: ‚Ma rację czy błądzi, jednak to moja ojczyzna’”.

▪ Co mówi Biblia? „Tak bardzo bowiem Bóg umiłował świat [całą ludzkość], że dał swojego jednorodzonego Syna, aby każdy, kto w Niego wierzy, nie zginął, lecz miał życie wieczne” ( Jana 3:16, EŚP, kursywa nasza). „Bóg nie jest stronniczy, lecz w każdym narodzie godny jego upodobania jest człowiek, który się go boi i czyni to, co prawe” (Dzieje 10:34, 35). Zadaj sobie pytanie: „Skoro Bóg okazuje miłość w sposób bezstronny — obejmując nią ludzi ze wszystkich narodów, w tym także mnie — to czy nie powinienem starać się Go naśladować, zwłaszcza jeśli uważam się za osobę bogobojną?”.

Rasizm. Rasizm to „pogląd, według którego jedni ludzie są gorsi od innych, ponieważ należą do gorszej rasy” (Inny słownik języka polskiego). Jak jednak zaznaczono w Wielkiej encyklopedii PWN, „z punktu widzenia nauki r[asizm] jest zespołem poglądów bezpodstawnych”. Odmawianie pewnych praw ludziom „niższej” rasy oraz inne rażące przejawy niesprawiedliwości na tym tle boleśnie potwierdzają, jak fałszywe są jego założenia.

▪ Co mówi Biblia? „Prawda was wyzwoli” (Jana 8:32). „[Bóg] z jednego człowieka uczynił wszystkie narody ludzkie” (Dzieje 17:26). „Nie tak widzi człowiek, jak widzi Bóg, gdyż  człowiek widzi to, co się jawi oczom, lecz Jehowa widzi, jakie jest serce” (1 Samuela 16:7). Przeanalizuj siebie: „Czy staram się patrzeć na wszystkich ludzi tak jak Bóg? Czy pragnę się dowiedzieć, jakie naprawdę są osoby innej rasy bądź narodowości, i w tym celu próbuję przynajmniej niektóre poznać bliżej?”. Osobista znajomość pomaga przełamać stereotypy.

Religia. Gordon Allport, autor książki o pochodzeniu uprzedzeń, napisał: „Wykorzystywanie swojej religii do usprawiedliwiania walki o władzę, prestiż i bogactwo oraz do zadbania o interesy własnej grupy etnicznej nieuchronnie budzi awersję do innych grup społecznych. Wtedy to uprzedzenia i poglądy religijne stapiają się w jedną całość” (The Nature of Prejudice). Dalej oświadczył, że szczególnie uderzające jest to, z jaką łatwością wiele osób „zdaje się niepostrzeżenie przechodzić od pobożności do wrogości”. Potwierdzeniem tych słów są kościoły otwierające podwoje wyłącznie dla członków jednej rasy, a także nienawiść, przemoc oraz akty terroru na tle religijnym.

▪ Co mówi Biblia? „Mądrość z góry [od Boga] jest (...) usposobiona pokojowo, rozsądna, (...) nie czyni stronniczych wyróżnień” (Jakuba 3:17). „Prawdziwi czciciele będą czcić Ojca duchem i prawdą [objawioną przez Niego w Biblii]” (Jana 4:23). „Miłujcie swych nieprzyjaciół i módlcie się za tych, którzy was prześladują” (Mateusza 5:44). Zastanów się: „Czy moja religia zachęca do darzenia szczerą miłością wszystkich, nawet tych, którzy mogą chcieć mnie skrzywdzić? Czy w moim kościele mile widziani są ludzie wszelkiego pokroju, niezależnie od ich narodowości, koloru skóry, płci, sytuacji finansowej czy pozycji społecznej?”.

Duma. Pożywką dla uprzedzeń jest również nadmierna duma. Może na przykład rozbudzać uczucie wyższości czy wręcz pogardy w stosunku do osób mniej wykształconych bądź gorzej sytuowanych. Może też sprawiać, że ktoś staje się podatniejszy na propagandę sławiącą jego naród albo grupę etniczną. Sprytni demagodzy, jak Adolf Hitler, specjalnie podsycali dumę narodową i rasową, by zyskać poparcie mas i nastawić je wrogo do obywateli uznawanych za odmiennych lub niepożądanych.

▪ Co mówi Biblia? „Każdy, kto ma pychę w sercu, jest dla Jehowy obrzydliwością” (Przysłów 16:5). ‛Niczego nie czyńcie ze swarliwości czy z próżności, ale z uniżeniem umysłu uważajcie drugich za wyższych od siebie’ (Filipian 2:3). Przeanalizuj następujące kwestie: „Czy w głębi serca lubię słuchać pochlebnych uwag o mojej rasie lub narodowości, a lekceważących komentarzy — o pozostałych? Czy zazdroszczę drugim zdolności, których mi brakuje, czy też szczerze podziwiam ich umiejętności?”.

Biblia nie bez powodu nawołuje: „Bardziej niż wszystkiego innego, czego należy pilnować, strzeż swego serca, bo z niego pochodzą źródła życia” (Przysłów 4:23). Strzeż więc swego serca jak cennego skarbu i nie pozwól, by uległo zepsuciu! Napełniaj je mądrością pochodzącą od Boga. Wtedy i tylko wtedy ‛chronić cię będzie umiejętność myślenia i rozeznanie, by cię ratować od złej drogi, od człowieka mówiącego rzeczy przewrotne’ (Przysłów 2:10-12).

Ale co możesz zrobić, jeśli dotykają cię uprzedzenia i dyskryminacja? Ciekawe myśli zawiera następny artykuł.

[Napis na stronie 6]

Osobista znajomość pomaga przełamać stereotypy